Kitobni o'qish: «Çaldıran döyüşü»

Proloq

«Hər yer zülmətdi. Bəlkə gecədi? Bəlkə hələ səhər açılmayıb? Bir səs-ün də yoxdu. Mən hardayam? Niyə belə olsun? Yaxşı, axı, adam çox idi… Dayan… dayan… Mən müharibədə deyildim bəyəm? Hə… Hə… Əbih Sultanı gətirib Cəbonidə İsmayıla təhvil verdim. Günün günorta vaxtı müharibə başladı. Dağın üstündəki cığırla çapıb gələn Şirvanşah atlılarının başı üstündə qızılı işləməli yaşıl ələmlər vardı. Bax ondan sonra heç nə yadıma gəlmir. Bəlkə mən ölmüşəm? Bəlkə qəbirdəyəm? Əgər qəbirdəyəmsə, bəs onda niyə inkir-minkir məni sorğu-suala tutmur? Yox, bura nə cənnətdi, nə cəhənnəm…»

Qaçaq Muradın huşu özünə qayıdırdı. Başının üstünü almış ölüm qəbirdə onu tərk eləmişdi. Döyüşdən sonra onun kimi xeyli adamı dəfn eləmişdilər, özləri də çıxıb getmişdilər. Dədə bəyin bilmədən vurduğu nizə zərbəsindən Qaçaq Murad xeyli qan itirmişdi və onu ölmüş bilib dəfn etmişdilər.

Üstündən xeyli keçəndən sonra o, özünə gəlmişdi. Bədəni selin-suyun içindəydi, nəfəs almaq çox çətin idi. Ağzı da, burnu da parça ilə sarınmışdı. Qollarını tərpətmək istədi. Yox, qolları da həmin parça ilə bədəninə sarınmışdı. Qalxmaq istədi, mümkün olmadı. Yalnız indi başa düşdü ki, qəbirdədir, onu kəfənə büküblər.

«Ey tanrı, axı mənim günahım nəydi ki, öldürüb dəfn eləyəndən sonra diriltmisən. Bəs qəbirdə də adamı dirildərlər? İndi mən buradan necə çıxım?»

Çiynində ağrı vardı. Amma qəbirdə olduğunu hiss eləmək o ağrıdan qat-qat dəhşətli idi və bu dəhşəti dərk edəndən sonra heç bir ağrı onunla müqayisə edilə bilməzdi.

Barmaqlarını tərpətdi. Barmaqları salamat idi. Orta barmağını bədənindəki kəfənə ilişdirib dartdı. Bir şey çıxmadı, ikinci dəfə dartanda cırılan kəfənin səsini eşitdi. Yox, o, qəbirdədi. O, yuxu görmür. Barmağı kəfəni cırdıqca, qolu rahatlığa çıxırdı. Sonra qolunu qatlaya da bildi, sifətini də kəfəndən xilas elədi. İndi bir az rahat nəfəs ala bilərdi. Əlini qaldırıb yuxarı toxundurdu. Ağac döşəmişdilər. Daş olsa, işi əngəl ola bilərdi. Yaxşı, indi neçə eləsin? Ağacı haradan çıxartsın ki, torpaq tökülüb onu basmasın. Hər halda baş tərəfdən olmaz. Onda nəfəsi təngiyər, torpaq altdan çıxa bilməz. Ortadan ağacın birini qanırıb qəbrin içinə saldı və üstünə torpaq tökülməyə başladı. İkinci, üçüncü ağacları da çıxartdı. «Qoy torpaq tökülsün, onun altından çıxa bilərəm. Çətin deyil. Yəqin ki, qəbri çox da dərin qazmayıblar. Müharibə yeridi, kimdi kəmali-səliqəylə qəbir qazan».

Torpaq oyulub qurşağına töküldükcə, onu aşağı, ayaqlarının üstünə itələyirdi. Qəbir torpaqla dolanda deyəsən işığa bənzər nəsə göründü. Qaçaq Muradın ümidi artdı. Ağacları bir-bir çıxardırdı. Torpaq onun üstünü alanda ikiəlli bu torpağı eşdi, eşdi və nəhayət, qalxıb otura bildi. Bir az da dözüm, bir az da səbr. Birdən-birə o, sinədolusu nəfəs aldı və sərin, təmiz hava onun başını gicəlləndirdi, gözünün qabağında qığılcımlar oynadı. Bu qığılcımlar bir yerə yığılıb böyük kürə şəklini aldı.

Kənardan baxan olsa görərdi ki, təzə qəbrin batmış torpağı içindən lopa bığları, iri burnu, piyalə gözləri olan bir baş çıxıb, ölümcül vəziyyətdə dayanıb. Qıyılmış gözləri üfüqdən qalxan qan rəngli aya baxır.

Qulağına səs gəldi. Bu səs onu özünə gətirdi. Aralıda çaqqallar ulaşırdı.

«Əzrayılın çəngindən çıxıb çaqqala qismət olmaq lap gülünc olar. Qəbirdən çıxmaq lazımdı». O, torpağı eşib sinəsinə qədər çölə çıxartdı. Artıq əlləri çöldəydi. Daha xilas olmuşdu. «Bir dəfə qəbirdə uzananın ömrü əlli il uzanır. Belə yerdə ki, tanrı məni diriltdi, çaqqal nədi, heç canavara, şirə, pələngə də can vermərəm». Birdən onun ağlına dəhşətli bir fikir gəldi. «Olmaya mən xortdamışam? Xortdamaq ölməkdən betərdi. Xortdayan ən vəhşi heyvandan da pisdir. Əgər belədirsə, onda ölüm yaxşıdı. Mən xortdamışam. Nə bilim xortdayan necə olur?»

Bu fikir onu tez tərk elədi. Qəbirdən çıxanda tərliydi, indi sərin hava onu üşütdü. Lüt-üryan idi. Kəfən qəbirdə qalmışdı. Heç o kəfəni çıxarmaq fikrinə də düşmədi. «Xortdayanlar ağ kəfəndə gəzirlər. Yaxşı, bəs mən indi əynimə nə geyəcəm? Hanı ordugah? Bir səs-ün eşidilmir axı…»

Qəbirdə olanda onun bircə fikri vardı. Necə olursa-olsun bayıra çıxmaq. İndi işıqlı dünyaya çıxanda min dənə dərd onu götürmüşdü. Əyninə paltar tapmaq, harada olduğunu öyrənmək, bir kənd-kəsəyə çatmaq.

Ayağa qalxdı. Amma əlləri ilə qabağını tutdu. Qaçaq Murad hamamda fitə ilə çiməndə də utanırdı. İndi bu aylı gecədə, düzün ortasında lüt, anadangəlmə dayanmağına elə xəcalət çəkirdi ki…

Çiyni bərk sızıldayırdı. Amma onun hayında deyildi. Qəbirdən çıxmış ölü hansı ağrıya fikir verəcək? Təzə qəbirlərin yanından keçdi. Artıq ayın işığı da çoxalmışdı. Bir az aşağıda nəsə parıldayırdı. Yaxınlaşdı. Bu ölmüş döyüşçünün sinəsinə düşüb qalmış qalxan idi. Bura ki lap döyüş meydanıdı.

Murad qaçaqlıq eləyəndə, karvan qabağı kəsəndə heç adamların əyninin paltarını soyundurmamışdı. İndi ölmüş döyüşçünü soyundurmaqdan başqa əlacı yox idi. Əvvəl döyüşçünün məstlərini çəkib çıxartdı. Sonra şalvarını və çuxasını soyundurdu.

İndi hara getsin? Bu döyüşdə kim qalib gəlib? Şirvanşahmı, İsmayılmı? Onun heç nədən xəbəri yox idi. Yəqin ki, İsmayıl. Yoxsa onda Muradı heç kim dəfn eləməzdi. Bu soyundurduğu da Şirvanşah qoşununun döyüşçüsünə oxşayırdı. Onda İsmayıl Şamaxıda olar.

«Yox, mən onların yanına gedəsi deyiləm. Onlar artıq məni dəfn eləyiblər. Bir daha onların gözünə görünsəm, məni xortdamış bilərlər. Bu zəhrimara qalmış yara məni incidir. Buna bir əlac eləyə bilsəydim, çıxıb öz ellərimizə gedərdim. Bəsdi, böyüklərdən gördüyümü görmüşəm.»

Qaçaq Murad paltar dərdindən qurtarandan sonra onu təzə bir dərd aldı: hara getsin? Dərdini kimə desin? Yarasını harda sağaltdırsın? İndi yara daha bərk göynəyirdi, ürəyi oyulurdu. Bir daşın üstündə oturdu. Çənəsini yumruqlarına söykədi. Sonra adəti üzrə sol əlini bığına çəkdi. Bığından torpaq tökülürdü. «Qəbrə girib çıxan adamın bığından düyü tökülməyəcək ki…»

Sonra onun gözü ayın zəif işığında paltarını soyundurduğu meyitə sataşdı. «Görəsən kimdi, haralıdı bu bədbəxt? Yazığı dəfn də eləməyiblər. Dünyanın işinə bax, qəbirdən çıxan dəfn olunmayanın paltarını geyir. Bu paltar, sahibinə nə xoşbəxtlik gətirdi ki, mənə də gətirsin?!»

Murad hiss eləyirdi ki, halı heç yaxşı deyil. Bədənində süstlük, qollarında və biləklərində gücsüzlük var. Belə getsə, onu dəfn eləyən də tapılmayacaq, meyiti bu düzlərdə qalıb qarğa-quzğuna yem olacaq. Burda ona kim sahib duracaq? Şirvanın öz oğullarının meyitləri tökülüb qalıb.

Səs gəldi, addım səsləri. Bu, at ayağının tappıltısına oxşayırdı. Həm də cidarlı at ayağının səsinə. Ürəyində yeni bir ümid işığı yandı. Əgər o, insan ayağının səsini eşitsəydi, bütün ümidləri alt-üst olardı. Atdan ziyan gəlməz. Qalxanda azacıq səndirlədi. Sərxoş adamlar kimi başı gicəlləndi. Ayaqlarını torpaqda hiss eləməyə çalışdı. Gözlərini bir anlıq yumub açdı. Başını silkələdi ki, bu zəiflik keçsin. Deyəsən indi bir az özünə gəldi.

«Atı tutmaq lazımdır», – fikirləşdi və səs gələn tərəfə yeridi. At onu görüb qaçmadı. Qulaqlarını cütləyib oxrandı. Murad yavaşca əl atıb atın yalından yapışdı. Heyvanın belində yəhər, çul da yox idi. Əyilib bir əlli cidarını açıb başına keçirdi, ayağını daşın üstünə qoyub birtəhər atın belinə qalxdı. Üzüüstə düşdü. At onu götürüb aparacaqdı. Bu atın sahibi kimdi? Onu necə qarşılayacaq? Bu daha ondan asılı deyildi. Hər şey Muradın bəxtindən asılıydı…

1

«Səkkiz behişt» sarayının həyətindəki çinarın yarpaqları qızıl kimi saralıb tökülmüşdü. Çinarın çılpaq gövdəsi neçə rəngə çalırdı. Qırmızı, göy, yaşıl, sarı.

Şah İsmayıl şəbəkə pəncərəni yuxarı qaldırıb, altındakı dayağını vurdu. Rənglər itdi. Qabığı ordan-burdan soyulmuş, ağ, gövdəli çinarın yuxarı budaqlarında bir neçə yarpaq qalmışdı. Çinarın dibindəki mərmər hovuzun içərisində isə xəzəllər suyun üzünü örtmüşdü.

O, çinara niyə bu qədər diqqətlə, zəndlə baxırdı? Əvvəl özü də bilmirdi. Çinar həmişə gözəldir. Yarpaqlayanda da, xəzəlini tökəndə də. Amma elə buna görəmi? Neçə vaxtdı gözü bu ağacda qalıb? Yox, deyəsən…

«Bu çinarı babam, qüdrətli Həsən padşah əkdirib. Bu ağ gövdəli ağac Ağqoyunlulardır… Bəli, sülalədir. Amma dövranını sürmüş sülalə. Onun başında bir neçə yarpaq qalıb. Onlar da Əlvənd Mirzədir, Murad Mirzədir. Daha sülalədən heç bir kömək gözləməyə ümidləri yoxdur. Ona görə də yüngül bir meh lazımdır ki, onlar da qopub torpağa düşsünlər və çürüməyə başlasınlar.

Bəs mən kiməm? Bu çinarla qohumluğum olsa da, mən onun budaqlarında bitmədim. Çinar çinarla qohum olsa da amma hərəsi ayrı-ayrı bitir. Mən yeni bir sülalənin başlanğıcıyam. Hansıdır o sülalə? Şah İsmayıl sülaləsi? Yox!»

Gənc şah bir neçə saatdır ki, heç kimi yanına buraxmır, fikirləşir, düşünüb-daşınırdı. Əvvəlcə sevincini öz-özü ilə bölüşmək üçün tək qalmışdı. Onun gözləri də dolmuş, dəsmalla gözünün nəmini silmişdi. Bu ana yetişmək üçün o nələrdən, hansı müsibətlərdən keçib gəlmişdi. Təklikdə qalıb sevinməyə haqqı vardı. Sevincini kimlə bölə bilərdi ki? Ana yox, qardaş yox… Ata barəsində düşünməyə da dəyməzdi. Onun ölümü o qədər uzaq idi ki… Sevincini isə sərkərdələrlə, bəylər, əmirlər, vəzirlərlə bölüşmək istəmirdi. Onsuz da onlar sevinir, onlar əylənir, məclislər düzəldirdilər. Ən böyük sevinc onun özününkü idi. Həmin sevinci o babaları Şeyx Səfiyyəddinlə, Şeyx Əli, Şeyx Sədrəddin, Şeyx Cümeydlə bölüşərdi. O, atası ilə günlərlə diz-dizə oturub sevincini izhar eləyərdi. Axı bu yolu onlar qoymuş, onlar çarpışmış, onlar qılınc çalıb, qurban getmişdilər. Cəsarətli, cürətli, inamlı igidlər bu günü nə qədər gözləmiş, nə qədər arzulamışdılar ki, parça-parça olmuş Vətənin başını bir yerə yığsınlar, gücünü, qüdrətini artırsınlar. Həmin əqidə yolunda Vətən torpağına qanlar tökülmüşdü. Kim bilərdi ki, o böyük məqsədi, bu nəsildən aman-zaman ilişib qalmış on üç yaşlı oğlu İsmayıl həyata keçirəcəkdi. İndi atası və babaları başlarını qaldırıb bu günü görəydilər. Onda o da ürək dolusu sevinər, bilər ki, əcdadlarının onun bu böyük işindən xəbərləri var.

Yox, bu sevinc də yarımçıqdır.

Yaxşı, yeni çinarın adını nə qoysun? heydərilər sülaləsi? Yox. Tədbiri tökən, yolu göstərən ulu babadır. Şeyx Səfidir. Kaş o ulu babası indi onun yanında olaydı və öz məsləhətlərini verəydi. Yazılan bir ayrı. Hər saatın öz hökmü var. Onun, saatbasaat, günbəgün görəcəyi işlər üçün babasından alacağı məsləhətlər necə də yerinə düşərdi. Həmin çinar demək hələ neçə nəsil bundan əvvəl əkilib. O çinar bu həyətdəkindən də böyükdür. Bəs nə qədər davam edəcək? Axı nəsildə o təkdir, yeganədir. Bu gənc yaşında başına bir iş gəlsə, kim o çinarı bəsləyib böyüdəcək?!

Yerdəki iri, kətəbə naxışlı xalçanın üstü ilə məstlərini asta-asta basaraq yeridi. Başını qaldırıb qızılı naxışlarla işlənmiş səqfə, sanki insan əli toxunmamış nəfis divarlara, baş tərəfdə qoyulmuş, qızıl ayaqlı taxta baxdı. «Biz qalanın hücrəsində əzab çəkəndə, dayım Sultan Yaqub burada hökmlər verirdi. Bizim anamızla bərabər həbsə alınmağımızın, Sultanəlinin öldürülməsinin fərmanları da burada verilib. Dünya, çərxi-fələk çevrildi. Həbsdəki saraya gəldi, saraydakı torpaq altına gömüldü!»

Gördüyü müsibətlər, çəkdiyi ağrılar onun fikrini vaxtından əvvəl yetişdirmiş, İsmayıl on səkkiz, iyirmi yaşlı bir igid kimi bişmişdi. Boyu hələ çox qalxmasa da o, qılınc çalıb, ox atmağı, at oynatmağı öyrənmişdi.

Yenə dönüb taxta baxdı. Onun sarı parıltısından gözlərini xeyli ayıra bilmədi. Necə də rahat, təmkinli hökmlüdür. Cansızdır, cəsədsizdir, amma üstündə oturanlara hikkə verir, hakimiyyət verir. Asa da bilir, kəsə da bilir. Sorğusuz-sualsız, dünyanın altını üstünə çevirir, ölkələri qana da çalxayır. Əsl tilsim, əsl möcüzə bu taxtdır. Çağırdığı şəxs illərlə döyüşlərdən, qırğınlardan keçib ona tərəf gəlir. Özü isə heç kimə sona qədər etibar göstərmir. Necə də rahat, necə də cazibəli və gözəldir. Təbriz bazarından bir gədanı tutub gətirib onun üstündə əyləşdirsən, dönüb əjdaha olar.

Dilsiz-ağızsız taxt ona çox şeylər deyirdi. Çox şeylər vəd edirdi. İsmayıl isə hələ də onun üstündə oturmamışdı. Başına gələn bu qədər əzab-əziyyətdən qorxmamışdı, amma taxtdan qorxurdu. Elə bilirdi ki, oturan kimi taxt onu öz hakimiyyəti altına alacaq, onun niyyətlərini unutduracaq, babasının qoyduğu yol-ərkandan çıxarıb üzünü biyabana çevirəcəkdir.

Yox, dayısının əsarətinə dözmüşdü, ancaq taxtın əsarətinə dözməyəcəkdi. Bu taxt qızıldan olsa da, onu yaxşı suvarılmış Dəməşq qılıncına döndərəcək. Onu öz əqidəsinə tabe edəcək, əmrini taxta verəcək. Qoy taxt Ələddinin çırağı kimi, o çırağın qulu kimi onun əmrlərini yerinə yetirsin.

O, taxtda oturmaqdan bir də ona görə qorxurdu ki, yeri rahat olar, arxayınlaşar. Arzularının başa çatdığına inanar, o biri hökmdarlar kimi kefə, mey-məzəyə qurşanar. Onun yeri anadan olandan bəri nə qədər narahat idisə, indi də elə narahat olmalıdır. Bir ana bətnində rahat olmuşdu, bir də bu fani, vəfasız dünyadan keçəndən sonra rahat olar.

Onun əsl taxtı yəhərdir. İldırım kimi irəli şığıyan atın üstündəki yəhər. Onun arzularını, əməllərini həyata keçirəcək bir vasitə varsa, o da odu.

Bu fikirdən İsmayıl rahatlıq tapdı. Amma onu heç kimə açmayacaqdı. Bu onun özünə lazım idi. Yəhər üstündə oturan sərkərdə düşmən qoşunu ilə üz-üzə gələndə taxt gücsüz olur. Onda yəhərdəkinin hökmü bütün taxtdan verilən şah fərmanlarından irəlidir. Onun isə yəhər üstündə görəcəyi işlərin sayı-hesabı yox idi: günbatanda Sultan Bayazid kimi qüdrətli bir hökmdar var. Şirvanda işlər yoluna qoyulmayıb. Əlvənd Mirzə Diyarbəkrdə oturub, yeni məqam gözləyir. Murad Mirzə Şirazı, İsfahanı, Bağdadı, əlində saxlayır. Təkcə Mavərənnəhrdə sakitlikdir. Teymur nəslindən olan Babur Səmərqəndi, Buxaranı tutmaq istəyir. Orada hələlik qüdrətli hökmdar yoxdur. Xorasanda Hüseyn Bəyqara çox güclüdür. Ondan qorxmağa, çəkinməyə dəyməz. Mir Əlişir Nəvainin vəzirlik etdiyi Heratda xəzinə orduya, hərbi səfərlərə yox, tikintilərə, şeirin, elmin, sənətin fərəc tapmasına xərclənir.

Əbrguh rəis Məhəmməd Kerrenin, Səmnan, Xarə və Firuzguh Hüseyn Qiya Çələbinin, İraqi-ərəb Barik bəy Pərnakın, Kaşan Qazı Məhəmmədin, Diyarbəkr Qasım bəyin, Girman Əbülfət bəy Bayandurun əlindədir. Hamısı da düşmən, hamısı da Murad Mirzənin, Əlvənd Mirzənin tərəfdarı.

Ona, Şah İsmayıla tabe olan tək Azərbaycandır. Əlvənd Mirzə ilə Murad Mirzə ölkəni iki yerə parçalayanda, Əlvənd Mirzəyə Şirvan, Naxçıvan, Muğan, Qarabağ, bir də Arazdan aşağıda Təbriz, Xoy, Mərənd, Salmas, Ərdəbil qalmışdı. Alma kimi iki yerə bölünmüş ölkənin sərhədi Qızılüzən çayından keçirdi. Ağqoyunluların bu iki şahzadəsinin ölkə bölməsini fikirləşəndə, İsmayılın yadına kökə üstündə ağlayan iki uşaq düşürdü. Kökəni bölüb uşaqları sakitləşdirən kimi, ölkəni də bölüb könlünü almışdılar.

İndi bu torpaqları birləşdirmək üçün nə qədər qanlar axacaq. Ölkə bir olmasa onun qüdrətindən, gücündən danışmağa dəyərmi?! Güclü qonşu dövlətlər yanında gərək qorxaq uşaq kimi danışmayasan. Bir də gözünü açıb görərsən ki, səni udublar. Hələ ölkənin heç bu yarısında da əmin-amanlıq yoxdur. Ölkədən yox, saraydan, Təbrizin özündən başlamaq lazımdır.

O, əlini əlinə vurdu. Xidmətçi içəri girib ikiqat oldu.

– Nəcməddin Gilanini və Hüseyn bəyi yanıma çağırın.

Xidmətçi çıxan kimi göy əbasının sinəsində saqqalı pambıq kimi görünən Nəcməddin Gilani və ondan sonra da Hüseyn bəy Lələ içəri daxil olub təzim etdilər.

– Əyləşin!

Amma özü oturmamış, heç birisi oturmağa cürət etmədi. İsmayıl taxtda yox, divar dibində düzülmüş döşəkcələrin yanındakı kürsüdə oturdu. İndi onu saray adətlərinə əməl etmək yox, fikirləşdiyi işin gedişi maraqlandırırdı.

– Şeyx Gilani, Təbriz əhlinin nə qədəri şiə olar, nə qədəri sünni?

Şeyxin başındakı ağ çalmanın qəhvəyi cızıqları vardı. Həmişəki kimi ağ, gün görməyən yumşaq dərili sifətində sakitlik, arxayınlıq hökm sürürdü.

– Şiələr azdır.

– Nə qədərdir? Axı özünüz mənə dəqiq, dürüst danışmağı öyrətmisiniz!

Şeyx Nəcməddin Gilani Lahicanda və Ərçivanda ona elmləri öyrətmiş, o vaxtdan bəri bir gün də olsun, onun yanından aralanmamışdı. O, Şeyx Səfiyyəddinin dostu və qayınatası Zahid Gilaninin nəslindən idi və həmin dostluq iki yüz əlli ildən artıq idi ki, davam eləyirdi.

Nəcməddin Gilani sayı dürüst bilirdi. Amma deməyə ürək eləmirdi, nəticəsindən qorxurdu.

– Ey imam Sahibi-Zaman, Təbriz əhlinin üçdən biri şiədir.

– Eyb eləməz, o sayı biz çoxaldarıq. Xütbəni Nəsriyyə məscidində oxuyacaqsınız. Elə orada sünniləri şiəliyə dəvət etməliyik.

Nəcməddin Gilani gözlərini barmaqlarına dikmişdi. Barmaqlarının arasından təsbehin daşları yüngülcə sürüşüb keçir, o, ehtiyatla tərpənirdi ki, daşların səsi eşidilməsin.

– Nədi? Sözlü adama oxşayırsınız. Yoxsa mən səhv eləyirəm? İkiniz də fikrinizi buyurun!

Əvvəl Nəcməddin Gilani başladı:

– Bizim indi bir fikrimiz var, ya Sahibi-Zaman! Ələ keçirdiyimiz bu dövləti hər vasitə ilə gücləndirmək. Dostların sayını çoxaldıb, düşmənlərin sayını azaltmaq lazımdır. Əgər biz indi Təbrizdə sünnilərə zorla şiəliyi qəbul etdirsək, onda Təbrizin özündə də düşmənlərimiz dostlarımızdan ikiqat çox olacaq.

Gənc şah bir an fikrə getdikdən sonra üzünü Hüseyn bəy Lələyə tutdu:

– Sizin fikriniz necədir?

– Şeyx çox doğru buyurur, qibleyi-aləm. Mənə də belə gəlir…

– Deməli, düşmənlərimiz çoxdur. Bəli, həddindən artıqdır. Ancaq onların heç biri nə Murad Mirzədir, nə də Sultan Bayazid. Vaxt gələcək, bizim düşmənimiz olmayacaq…

Şeyx Nəcməddin dilləndi:

– Sizin sözlərinizdə çox böyük həqiqət var, imam Sahibi-Zaman. Sünnilər bizi düşmən bilir. Ancaq bir var o, düşmənə toxunmayasan, bir də var onu qızışdırasan.

Şah İsmayıl gördü ki, onun fikrini heç biri başa düşmür. Təbriz onun üçün dünyanın ən böyük bazarlarından biridir. Burada hökmdardan çox bazar hökmfərmandır. Bazar camaatı isə öz qazanclarını, dolanışığını əqidəsinə dəyişməyəcək. Sünni ya şiə. Nə fərqi var onun üçün. Əgər fateh kimi Təbrizə girəndə onu alqışla qarşılamasaydılar, onda inanardı ki, onun məzhəbinə gəlməyəcəklər. Zamanın sahibinin simasında xilaskarlarını görürlərsə, demək, onun dalınca gedəcəklər.

Azərbaycan, Fars, Şiraz, Xorasan sünniməzhəb müsəlmanlar dənizində kiçik bir adadır. O adanın sahilinə güclü dalğalar çırpılır. Həmin dalğalar bu adanın qumunu da, torpağını da yuyub aparır. Ada qorunmasa onun müstəqilliyi də məhv olub gedəcək. Onu düşmən qarşısında yalnız əqidə gücünə saxlamaq mümkündür.

İsmayıl bunu başa düşürdü. Ona danışmışdılar, bilirdi ki, babası Şeyx Səfiyyəddin sünni təriqətindən şiəliyə keçib. Demək, onun özü də elə belə fikirləşib.

O, başa düşürdü ki, Təbrizdə sünniləri şiə məzhəbinə dəvət edəndə, şəhərdə narazılıq, həyəcan başlayacaq. Amma eyni vaxtda Murad Mirzənin hökmdar olduğu ərazilərin əksər əhalisi onun tərəfinə keçəcək. İsmayıl özü oxumuşdu ki, bir gün onun babası Şeyx Səfiyyəddindən soruşurlar: «İranda padşah qoşunları çoxdur, yoxsa sənin müridlərin? Cavab verib ki, mənim müridlərim padşah qoşunlarından iki dəfə artıqdır». Demək, indi onun qoşunu ilə Ərdabil Darülirşadının müridləri birləşsə, onun qarşısında heç bir qüvvə dayana bilməz. Düşməni qızışdırmaq lazımdır. Qoy dost da, düşmən də ilk gündən bilinsin. Xüsusən paytaxtımız Təbrizdə.

– Şeyx Nəçməddin, xütbəyə hazırlaşın. Bu gün xütbə oxunmalı, mən taxta çıxmalıyam. Məsciddə özüm də olacağam.

Hüseyn bəy fikirli oturmuşdu. Görünür, Şeyx Nəcməddinlə əvvəldən bu barədə danışıbmış.

Hökmdarı fikrindən döndərə bilməməkləri onu fikrə qərq eləmişdi. Əvvəldən danışıb saraydakı vəzifələri bölmüşdülər. Şeyx Nəcməddinə səltənətin sədarəti həvalə olunmuşdu. Hüseyn bəy isə əmirəlüməra vəzifəsini görəcəkdi. Zəkəriyyə Keçəçi vəzir, Dədə bəy isə qorçubaşı təyin ediləcəkdi.

Birdən Hüseyn bəyin yadına nə düşdüsə, icazə istəyib ayağa qalxdı:

– Ya imam Sahibi-Zaman, zərbxana ilk sikkəni kəsib. Göstərməyə gətirmişəm. Buyurub baxa bilərsiniz.

İsmayıl onun verdiyi pulu aldı. Üstündəki yazıları oxudu. İndi onun sevincinin həddi-hüdudu yox idi. Hökmdarlığın ilk nişanəsi onun ovcundaydı. Orada peyğəmbərin, imamların, bir də özünün adı yazılmışdı.

– Əmirəlüməra, – o artıq Hüseyn bəyi rütbəsi ilə çağırdı. – Deyirsiniz yəni Təbriz bazarında sünnilər imamların adı yazılmış bu pulla alver eləməyəcək?

– Necə eləməyəcək? Puldan üz döndərərlər?!

– Onda hazırlaşın.

* * *

Təbrizin Nəsriyyə məscidini Uzun Həsən tikdirmişdi. Eyni vaxtda onun günbəzi altına on mindən çox adam yığılırdı. Bu gün isə cümə günü olduğundan, hökmdarın taxta çıxması münasibəti ilə xütbə oxunacağından məscidin həyətində də iynə düşməyə yer yox idi. Çinarlardan tökülən xəzəllər camaatın çiynində, çalmasında ilişib qalırdı. Məscidin günbəzinə və divarların üstünə dəstə-dəstə ağ və göy göyərçin qonmuşdu. Adətən bu məscidə cümə günləri sünnilər toplaşırdı, şiələr isə məhəllə məscidlərində olardılar. Amma indi buraya gələnlərin əksəriyyəti şiələr idi. Məscidin öz axund və mollaları nə edəcəklərini bilmirdilər. Təyin olunmuş vaxtda Nəcməddin Gilani camaat namazına dayandı. İsmayıl, Hüseyn bəy, Qara Piri bəy Qaçar, Bayram bəy Qacar və digər qızılbaş sərkərdələri də onun arxasında ayaqyalın dayanıb namaz qılıb qurtardılar. Bundan sonra İsmayıl məstlərini geydi. Belindəki qılıncını çəkib minbərin yanına gəldi. Firuzə rəngli kaşılar, bu kaşılar üstündəki ərəb əlifbası kimi qıvrılıb açılan gül-çiçək təsviri məscidə xoş bir əhvali-ruhiyyə verirdi.

Nəcməddin Gilani minbərə qalxdı. Məsciddə siyirməqılınc dayanan İsmayıla baxıb özünü itirdi. Amma xütbəni oxumağa başladı.

– Bismillahir-rəhmanir-rəhim… Məhəmmədən rəsulillah, Əliyyən vəliyyullah…

Məscidə xəfif bir uğultu yayıldı. Məhəmməddən sonra gələn əfzəl xəlifələrin, həmişə adları böyük təmtəraqla bu minbərdə eşidilən Əbubəkrin, Ömərin, Osmanlı adlarının üstündən indi sükutla keçirdilər. O xəlifələrə görə bura yığılanların bir qismi başlarına dörd hörüklü çalma qoymuşdu: Deməli, peyğəmbərdən sonra onun valisi dördüncü xəlifə Əli hesab edilir. Nəcməddin Gilani xütbəni davam etdirmək istədi. Amma İsmayıl işarə verdi. O, dayandı, adamlara baxdı. Sonra aram-aram sözünə davam elədi:

– Ey müsəlmanlar, imam Sahibi-Zaman zühur edib ki, sizi zillətdən xilas etsin. O, sizin qarşınızda qılıncını siyirib dayanıb. Sizlərdən kimin günahı yoxdursa, bu məhşər ayağından sağ-salamat keçəcək, kimin günahı varsa, həmin şəxs elə buradaca öz günahını yuya bilər. Mənim dediklərimi təkrar eləyin. Bu, doğrudan da, məhşər ayağı idi. Məsciddə hələ heç kim namaz qılan vaxt şeyxin «Allahu Əkbər» kəlməsindən başqa, heç bir sözünü təkrar etməmişdi. İndi on mindən, çox adam «Əliyən-vəliyullah» kəlməsini təkrar etməliydi. Şeyx Nəcməddin həmin kəlməni bir daha təkrar etdi: «Məhəmmədən rəsullillah, Əliyən vəliyyullah». Özü də aramla… Məsciddəki şiələr onunla bərabər bu sözləri təkrar etdilər. Özü də ürəkdən, can-dildən. Neçə illər idi ki, onların səsini boğmuşdular. Aşura keçirəndə, xəncərlə alınlarını yarıb qanlarını ağ köynəklərinə tökəndə, zəncirlə sinələrinə döyəndə onları lağa qoymuşdular. İndi əllərinə girəvə düşmüşdü. Bu vaxt məsciddə tük-ürpədən bir qışqırtı eşidildi və kəsildi. Hamı döndü. Şiələrdən biri xəncəri yanında dayanan, bu sözləri təkrar etməyən qonşusunun ürəyinə saplamışdı. Qarışıqlıq düşə bilərdi. İsmayıl qorçubaşı Dədə bəyə baxdı. O da məsciddəki adamlarına göstəriş verdi. İribığlı adamı dartıb kənara çıxartdılar.

Şeyx Nəcməddin xütbəyə ara verdi:

– Ey müsəlmanlar! O şiənin cəzası veriləcək. Ona görə ki, bu allahın evinə silahla gələn yalnız Sahibi Zamandır. O, allahın buyruğu ilə gəlib və hər yerdə məhşər qurmağa ixtiyarı ona gözəgörünməzin özü verib. İndi məhşər ayağında mənim dediyim mübarək kəlamları təkrar edin.

– Biriminci imamın – imami Həsən.

Məscid titrədi.

– Biriminci imamın – imami Həsən!

– İkiminci imamın – imami Hüseyn!

Məscid yenə titrədi. Hiss olunurdu ki, artıq sünnilər də şiələrə qoşulub.

– Üçümüncü imamın – imami Zeynalabdin…

Şeyx Nəcməddin imamların adlarını sayıb qurtardı.

Axırıncı imamın adını çəkəndə əli ilə şah İsmayılı göstərib ucadan dedi:

– On ikinci imamın – Mehdi Sahibi-Zaman…

Məsciddəkilərin hamısı səcdəyə düşdü. İsmayıl artıq alınlarını yera söykəmiş, yumrulanmış adamların kürəklərini görürdü. Şeyx Nəcməddin də minbərdən enib onun qarşısında səcdəyə gəldi. Heç kim qalxmaq istəmir, ağlaşma, xeyir-dua, dilək nidaları eşidilirdi.

– Qalxın, ey müsəlmanlar! Sizi mən bu qılıncla düşdüyünuz müsibətlərdən qurtarmağa gəlmişəm. Mənə biət eləyənlərə bu dünyada da cənnət bərqərar olacaq!

İsmayılın bu sözlərini eşidəndən sonra əvvəlcə Nəcməddin Gilani, sonra da qızılbaş bəy və əmirləri, nəhayət, camaat səcdədən qalxıb diz üstündə oturdu. Şeyx onlara salavat çevirtdirib xütbəsinin xitamında vücudunda Mehdi Sahibi-Zamanı gəzdirən, amma hamının tanıdığı, Şeyx oğlu Şeyx İsmayıl Xətaini səltənətin şahı elan etdi.

Adamlar ayağa qalxanda isə yalnız bir nəfər səcdədən qalxmadı: O da ürəyinə xəncər soxulan, üzüüstə məscidin döşəməsinə düşüb qalan yaşlı kişi idi.

Həmin gün Nəsriyyə məscidi qana boyandı.