Kitobni o'qish: «Müharibə Uşaqları»

Bu hekayələrdə Qarabağ müharibəsində öldürülmüş, yaxud əlil olmuş, sağ qalsa da, ailəsini, yaxınlarını və gələcəyini itirmiş uşaqların faciəli taleyindən söz açılır. Ayrı-ayrı uşaqların həyatından bəhs etsə də, bunlar sanki bir ailənin uşaqlarının taleyidi. Oxşar talelər, oxşar kədər bütün uşaqların həyatını yaralayır. Həm azərbaycanlı, həm də erməni uşaqları üçün bu tale eynidir. Kitabda müharibənin qəddarlaşdırdığı hərbçilərin qadınlar, qocalar və uşaqların başlarına açdıqları müsibətlər qabardılsa da, bu çətin məqamda insani keyfiyyətlərini itirməyənlərin də obrazı önə çəkilib. Kitab uşaqların həyatından bəhs etsə də, uşaqlar üçün deyil, kütləvi oxucular üçün nəzərdə tutulub. Müəllifin bir xahişi var: bu hekayələri uşaqlarınıza oxumayın!

Lütfən, uşaqlarınıza oxumayın!

“…Su quruyanda balıqlar baş-başa verərək dibə yığışırlar, ağızlarının nəmi ilə son dəqiqəyədək bir-birilərinə nəfəs verirlər…”

Çjuaszı (Çin filosofu)

ƏSİRLİKDƏ

Atam demişdi ki, bacıngilə çatdır özünü – bacını da, uşağını da al tərkinə, götür gəl. Mən də atın yəhərini belinə basmış, tapqırını çəkmiş, yüyənini, cilovunu başına keçirib Güloğlanlıya çapmışdım. Güloğlanlıyla bizim kəndin arası heç on kilometr olmaz bəlkə. Amma kəsə yol da var. Kəsə daha tez çatarsan. Mən də kəsəylə gedə-gedə bacımı qınayıram ürəyimdə ki, axı atamız gecəynən maşın gətirmişdi, niyə durub gəlməmisən? İndi mənim, 15 yaşlı uşağın bu dərə-təpədə nə işi var ki, qəfil erməni pusqusuna rast gələ, başlı-gözlü gedə cəhənnəmin dibinə?

Gör kişiyə nə demişdi:”Dədə, (biz qarabağlılar axı ataya dədə deyərik) mən Kərimsiz getmərəm burdan. Özü də dünən əsgər yoldaşınnan sifariş eləyib ki, nəbadə evdən bir çöp çıxardasan, deyərlər komandir evini çıxardır için-için… Gözlə, gələcəm.”

Kərimə də allah insaf versin. İki ildir könüllü vuruşur, ha deyirik ki, bacımı gətir, qoy bizdə, salıb tərs yerinə. Zoğallıyır…

Amma yoox, Kərim yaxşı oğlandı vallah! Bacımın əri olduğuna görə demirəm ki. (Biz tərəfdə yeznəni öymək man gələr. Ayıb da olsa, yeznə eşşəyə deyirlər…) Mən ilk dəfə qəşəng sözləri ondan eşitmişəm. Qəşəng söz deyəndə ki, bu Kərim Bakıda oxuyub gəlmişdi, telli-toqqalı oğlandı. İndi mən ata mindiyim kimi o da, bir bozalaq yabıları vardı, minərdi ona, sürərdi bizim kövşənə. Tellərini barmaqlarıyla daraya-daraya oxuyardı:

 
Xəzərin sinəsi parladı par-par,
Yel əsdi, titrədi, yelləndi şamlar,
Niyə ürkək-ürkək baxdın, ay Çiçək?
Niyə ürəyimi yaxdın, ay Çiçək?!
 

Çiçək bacımın adıydı. Mən sonralar başa düşdüm ki, o bu mahnını bacımçün oxuyarmış.

Qoy görüm necə oxuyardı… Gərək əvvəlin muğam üstə başlayım… Bizdə, Qarabağda hamının səsi olur ax. Bir şair yazmışdı ki, Qarabağda uşağa təpinsən, muğamat üstə ağlar…

Belə, dadey-dadey-dadey… Ond dörd gecəlik ay kimi rüxsarına qurban… Can aman-aman, ölürəm, ölürəm…

Bu nə səsdi, ə? Güllə açlıdı elə bil? Vay dədə, vay!

***

Güloğlanlıya iki kilometr qalmış məni tutdular. Özüm cəhənnəmə e, bacım da burdadı, zılğası da qucağında. İndi bizim nəslin kişiləri içi özümqarışıq, gərək papağımızı qoyaq götümüzün altına. Hə dana… Otuz yaşında bacımız erməni əlində əsir-yesir oldu… Allah evin yıxsın Qurban müəllimin! Elə ağzın açırdı, deyirdi “Dədə Qorqud”u yaxşı oxuyun, bu bizim qəhrəmanlıq dastanımızdır… Nə təhər olur ə, qəhrəmanlıq ki, kişinin anasın da, arvadın da əsir-yesir eləmişdilər?!

Bude, gəlir Şurik. Burda hamı ona tabedir. Oğraş ağzımın üstündən necə vurubsa, dodaqlarım pardaxlayan qızılgül kimi açılıb. İndi yenə çırpacax bizi. Bacım arvadlarnan o birisi donuz damındadı. Bizi – bir ortayaşlı kişidir, bir də mənəm – salıblar bu kiçik otaqçaya. Əvvəllər tualet-zad olub deyəsən, baş çatdadan iyi gəlir. Əşi, cəhənnəmə iyi, elə bacımı buraxsınlar, mən bu iyiyə də dözərəm.

–Ey, şandığa¹! Çıx görüm, ali!

Şurikdi, yəqin çırpmağa aparır məni. Elə qapıdan çıxanda gözüm Valod əmini alır. Atamnan qardaş kimiydi. Onlarda çaxır vurardılar, bizdə vodka. Sonra atamla fermaya gedib mal-qaranın vəziyyətini yoxlayıb akt yazardılar. (Onlar Gəncədəki Kənd Təsərrüfatı İnstitutunda bir oxumuşdular.) İndi bu da qoşulub saqqallılara. Bəlkə özümü tanıdım? Bircə bu Şurik imkan versəydi…

Yanından keçəndə astadan “Valod əmi, Adiləm, Aslanın oğlu” deyirəm, elə söz ağzımdan çıxan kimi Valod əmi iri, ağır əlini qaldırıb başıma bir qapaz salır və elə bizim dildəcə deyir:

–Siz oğraşdarı yaxşı tanımamışıx! – Sonra ermənicə bərkdən “kunim mama”² deyib Şurikə yaxınlaşır, nəsə deyir ermənicə. Bir müddət beləcə danışırlar, hətta mübahisə edirlər və axırda Şurik gülümsünür. Və Valod yenə mənə yaxınlaşır. Kürəyimə bir təpik vurur, məni qabağına qatıb harasa aparır. Və yolda yenə bir-iki yüngül təpik vura-vura lap pıçıltıyla deyir:

–Ərə, Adil, oğlum, man sani o sahat tanıdım. Ama bunların yanında sani vurmasaydım, şübhalanardılar. Ara, məni oğlan sizinkilərdə əsir idi. Ama artıq bilirəm ki, qaçmaq istəyəndə vurublar, ölüb. İndi meyti almaq istiyiram. Səni oğlumun meytiynən dayişacam. Bax, evdə bizimkilər səni tanıyacaxlar, o heç. Ama bir oğlum var, Zorik, ela san yaşdadı, qoşulub bu daşnaklara, məninən də yola getmir. Özünü onnan gözlə. Səni öldürər o it oğlu…

***

Üç aydır Valodun tövləsində zəncirlənmiş halda qalıram. Gündüzlər günüm itin günü olur. Kəndin uşaqları da qoşulur Zorikə, gəlib məni o ki var döyürlər. Hərdən at kimi minirlər. Əlbəttə, Valod əmi evdə olanda az döyürlər, amma olmayanda… Gecələr isə kef çəkirəm. Valod özü, hərdən də arvadı mənə yemək gətirirlər, çay verirlər. Valod mənimlə oturub danışır da hərdən. Yəni ki, mənimlə nə danışasıdı? Elə öz-özünə ozalanır. Məsələn, bax belə: ”Eşək oğlu dığaya dedim ki, getmə, özünü güllə qabağına vermə. Mən neynirəm Karabaxı axı? Heç bu Güloğlanlının yanındakı Stepankənd mənimdi guya? Ara, iyirmi metr beləsinə, qırx da beləsinə bir oqorodum var, belə getsə, bu Erivandan gələn saqqallılar onu da əlimdən alacax. Elə almış kimidi. Permanı da dağıdıplar, mal-qaranı yox eliyiplər, man da qalmışam işsiz-gücsüz. Bir ildir əlimə tüpəng verib salıblar çöllərə. Bir dığa öldü. Biri də dağda-daşda. Man neyniram Karabaxı? Hay?! Ara, Adilcan, allax qoysa, sani dayişacaxlar. Gedassan, eviniza. Burda manim hardan məcbur qalıb sani vurmağımı, bizim Zorikin sana zülüm elamayini Aslan kibrəyə demə… Ayıbdı, ali. De ki, man onu çox istəyirəm…” Sonra da göz yaşlarını silə-silə əlini başıma çəkib gedərdi.

Bir dəfə ondan bacımı soruşdum. Dedi, ara, man sani onların alinnan güjla xilas elemişam… Bacının adın tutma… Man da Şurikdən qorxuram. Allax bilan maslahatdi…

Daha susdum. Əlimdən nə gəlirdi ki? Gecələr bacımı yadıma salıb ağlayar, allaha yalvarırdım ki, ona bir şey olmasın.

***

Bir gün Şurik Valod əmigilə gəldi. İkisi ermənicə nə danışdılar, nə danışmadılar, məni qabaqlarına qatıb əvvəl saxlandığım donuz damına gətirdilər. Məni yarıqaranlıq bir otağa saldılar. Gözüm qaranlığa alışanda baxıb gördüm ki, bacım bir küncdə əyləşib, qucağında da uşağı. O biri küncdə də bir qoca arvad böyrü üstə uzalı qalıb. Mən özümü bacımın üstünə atsam da, o qışqırıb küncə qısıldı. Qucağında tutduğu da yerə düşdü. Baxdım ki, bu uşaq deyil. Bir əski parçasını uşaq kimi bələyib, alıbmış qucağına. Qoca arvad məni görcək sızıldaya-sızıldaya dedi:

–Ədə, bala, bu bədbaxtın nəyisən?

–Qardaşıyam, – qəhərli-qəhərli dilləndim.

Arvad ağladı.

–Ona zulum elədilər, bala. Uşağını əlinnən alıb yanan tonqala atdılar, özün də…

Qarının səsini elə bil mişarla kəsdilər. Handan-hana dedi:

–Ağlı dəbəriyib, səni tanımadı…

***

Şurik məni öz otağına çağırıb yerə uzatdı. Şpirisə salyarka şəkib (iyisindən bildim) verdi Valod əmiyə. (Bilirsiniz də, Valod əmi də atam kimi veterenardı. Nənəm demiş, arsız canım, qoy elə gülüm: anam atama mal həkimi deyərdi, o da hirslənib qayıdardı ki, mən mal həkimi deyiləm, veterenaram! Biz də başlayardıq gülüşməyə…) O da şprisi ombama taxsa da, bədənimə yeritmədi. Şurik çölə çıxan kimi salyarkanı yerə töküb şprisi bir də ombama taxdı və mən bağırdım. İki saat sonra qıçı sınmış qoca qarını, dəli olmuş bacımı və məni iki erməni zabitinə və Valod əminin oğlunun meyidinə dəyişdilər. Bacım bir ay sonra öldü. Mən isə Valod əminin sayəsində ölmədim, axı salyarkanı o yerə tökmüşdü.