Kitobni o'qish: «Seksuallığın Psixologiyası»

ÖN SÖZ

Freydin hazırki “Seksuallığın psixologiyası” kitabında bir sıra əsərlərini birləşdirmişik. “Drei Abhandlungen zur Sexualtheorie”-nın məşhur, kifayət qədər əlavələr olunmuş sonuncu nəşrindən tərcümə işin əsasını təşkil edir. Freyd durmadan işləyərək, öz nəzəriyyəsinin əsas müddəalarını genişləndirsə də, hazır, bitkin nəzəriyyə ilə çıxış etmənin bütün mümkünsüzlüyünü, ola bilsin, hər kəsdən daha artıq görürdü. Bununla belə, psixoanalizin bu çox vacib və az işlənmiş məsələsində gələcək nəzəriyyə üçün sonradan özül kimi xidmət edə biləcək xeyli, olduqca qiymətli şeylər tapılacağı şübhəsizdir.

Bizim psixoanalizə olan münasibətlərimiz necə olursa-olsun, onun bu və ya digər nailiyyətləri bizə nə qədər güclü toxunsa belə, Freydin nəzəriyyəsinin bu istiqamətdə edilmiş bütün cəhdlərdən ən bütövü, ardıcıl və əsaslı qurulmuş olduğunu, xüsusən də maraq doğuran biliklər verdiyini, indiyədək malik olmadığımız tədqiqatlara və insanı dərk etmək imkanına əsaslandığını yadımızda möhkəm saxlamalıyıq.

Bir sıra tədqiqatlarda qəbul olunduğu kimi, Freydin kitabı heç də sevgi psixologiyası üzrə, yazılmayıb; o, öz yığcamlığı, ifadə olunmanın ciddiliyi, formullaşdırmanın mümkün dəqiqliyi və misallara fövqəladə xəsisliyi ilə heyrətləndirir. Hər yerdə ağlın dərin izi görünür. Buna görə də psixoanalizə elmi şirnikmə kimi baxaraq, bu kitabda yüngül mütaliə axtaran oxucu dərindən səhv edir: onu oxumaq çətindir, onu öyrənmək, fəsil ardınca fəsli, paraqraf dalınca paraqrafı düşünərək, öyrənmək lazımdır. Cinsi həyat kimi böyük məsələyə, layiq olduğu bütün ciddiliyi və təmkinliliyi ilə münasibət göstərmək lazımdır. Kitabdan təxəyyülə təsir edən cəlbedici nümunələrin təsvirini deyil, cinsi meylin və cinsi məhəbbət adlanan nəsnənin inkişaf və taleyinin ardıcıl və sistemli ifadəsini müəyyən şəkildə əldə etmək istəyənlər Freydin əsərlərini öyrənərək, gerçəkliyin qarşımıza qoyduğu bir çox suallara cavab tapacaqlar.

Yetkin insanın seksuallığı heç də gözəl bir gündə, qəribə və ağlasığmaz şəkildə yaranmır və aşkara çıxmır, yox, o tədricən hazırlanır, formalaşaraq və differensasiya edərək əvvəlcədən ən sıx tellərlə bağlandığı bir sıra proseslərdən ayrılaraq öz inkişafında olduqca mürəkkəb yol keçir. Yetkin insanın seksuallığının inkişaf yolunu həm uşağın və onun təzahürlərinin bilavasitə öyrənilməsi ilə, həm də inkişafındakı bu və ya digər ləngimələr nəticəsində prosesin dayandığı, yaxud əlverişsiz şərait üzündən məlum yaşda artıq keçilməli mərhələyə qayıtdığı böyüklərdə izləmək mümkündür. Freyd tərəfindən aşkara çıxarılmış bu mürəkkəb inkişaf yoluna aydınlıq gətirilməsi, insanın seksual həyatının digər yanaşmalarda degenerativ hallar kimi şərh olunduğu təzahürləri tamamilə başqa cür anlamağa və qiymətləndirməyə imkan yaradır.

Seksuallığın normal inkişafından sapmalarda bu və ya digər təzahürün degenerativliyinə belə yanaşma bu sapıntıların mürəkkəb mənzərəsindən baş açmağa indiyədək az kömək edirdi. Bizə seksuallığın inkişafının təkamül mənzərəsi çatışmırdı, Freydin irəli sürdüyü psixoseksual adlandırdığı haqda bilgimiz yox idi.

Seksuallığın hansı mənbələrdən inkişaf etdiyini, cinsi instinktin hansı özəlliklərə malik olduğunu, erogen zonalar adlanan şeyin bu və ya digər mənbələrdən yardım alaraq, hansı mürəkkəb yollardan keçdiyini düşünərkən, yalnız onda, görməkdə bizə mane olan xurafatı kənara ataraq, seksuallığın ilkin təzahürlərinin həm yolları, həm də talelərindən, heç olmasa, bir qədər baş çıxarmağa başlayırıq.

Avtoerotizm və obyektə məhəbbət cinsi inkişafın müxtəlif mərhələləri, onun fərqli ifadələridir; uşaqlıqda cinsi meyl dağınıqdır, konsentrasiya olunmayıb, bu prosesin baş vermədiyi, bitmədiyi şəxslərdə də, cinsi meylin inkişafının avtoerotik mərhələsində olanlarda da o eynilə bu cür dağınıqdır. İnkişafın əvvəlində seksual meyllərin komponentləri təşəkkül tapır, əvvəlcə birinci plana oral erotika (kannibal fazası) çıxır, sonrakı pregenital təşkilatlanmada sadizm və anal erotika üstünlük təşkil edir və yalnız inkişafın zirvəsində iş genital zonanın primatına gedib çatır.

Freydin bu cildə salınmış sonrakı işləri onun kitabın birinci hissəsində toxunduğu bəzi məsələlərlə yaxından tanış olmağa kömək edir. Bu, narsizm haqqındakı məqalədir, iki sonrakı iş – kişilərdə “obyekt seçiminin xüsusi tipi haqqında” və “eşq həyatının aşağılanması barədə” də eynilə “bakirəlik tabusu” kimi, yalnız nevrotiklərdə deyil, sağlam adlanan əhalidə də sevgi həyatında müşahidə etmək mümkün olan təzahürlərə xeyli qiymətli açıqlamalar verir.

MÜƏLLİFİN 3-CÜ NƏŞRƏ ÖN SÖZÜ

Bu kitabın onilliklərin axarında necə qarşılandığını və hansı təəssürat doğurduğunu müşahidə edərək, mən üçüncü nəşrin əvvəlinə kitabın yanlış anlaşılmasına və ona qarşı irəli sürülən, həyata keçməsi mümkünsüz iddialara istiqamətlənmiş bir neçə qeyd etmək istərdim. Hər şeydən əvvəl, bu kitabda ifadə edilənlərin hamısının elmi şəkildə əsaslandırılaraq psixoanalitik tədqiqatların nəticələri ilə dərinləşdirilmiş gündəlik təbib təcrübəsinə əsaslandığını qeyd etmək zəruridir. “Seksuallıq nəzəriyyəsi üzrə üç məqalə” zərurətlə psixoanalizdən çıxan və onun təsdiq etdiyi müddəalardan başqa heç nədən ibarət ola bilməz. Buna görə də, onları nə vaxtsa bütöv “seksual nəzəriyyə”yə qədər genişləndirmək tamamilə istisnadır; onların seksual həyatın bəzi vacib problemlərinə ümumiyyətlə toxunmadığı tamamilə anlaşılandır. Buna görə də böyük mövzunun bu buraxılmış fəsillərinin müəllifə naməlum qaldığını, yaxud onlara ikinci dərəcəli əhəmiyyət verdiyini fikirləşmək lazım deyil.

Təsiri altında yazıldığı psixoanalitik təcrübədən bu əsərin asılılığı yalnız materialın seçimində deyil, həm də yerləşmə qaydasında da öz sözünü deyir. Təsadüfdən asılı məqamlara birinci dərəcəli əhəmiyyət verilir, meylliliyi nəzərə çarpdıranlar arxa plana itələnir və ontogenetik inkişaf filogenetikdən əvvəl diqqətə alınır. Analizdə əsas rolu təsadüfi yaşantılar oynayır, bu təhlil onlara, demək olar axıra qədər qalib gəlir; meyllilik isə yaşantı sayəsində oyanmış, amma əhəmiyyəti psixoanalitik iş ərazisinin hüdudlarını xeyli aşan bir şey kimi, onun arxasından aşkara çıxır.

Onto və filogenezislər arasındakı münasibətlərdə də elə bu cür asılılıq hakimdir. Filogenezis təzə yaşantı sayəsində dəyişmədiyindən, ontogenezisi filogenezisin təkrarı kimi nəzərdən keçirmək olar. Filogenetik meyllilik ontogenetik prosesin arxasından aşkara çıxır. Amma meyllilik mahiyyətcə nəslin əvvəlki yaşantısının, – ayrıca fərdin təsadüfi anların cəmi şəklindəki daha gec yaşantısının qoşulduğu, – qalığından ibarətdir.

İşimin xarakterik cizgisinin psixoanalitik tədqiqatdan tam asılılığı ilə yanaşı bioloji tədqiqatdan məqsədli şəkildə asılı olmamasını da qeyd etməliyəm. Mən texniki psixoanalizin köməyilə insanın seksual funksiyasını öyrənmək imkanı vermiş tədqiqata ümumi seksual biologiyadan, yaxud ayrıca heyvan növlərinin seksual biologiyasından elmi fikirləri daxil etməkdən ciddiyyətlə qaçmışam. Mənə psixoloji tədqiqat vasitələri ilə insanın seksual həyatının biologiyası sahəsində nəyi üzə çıxarmağın mümkün olduğunu öyrənmək məqsədi rəhbərlik edib; bu tədqiqatda aşkara çıxan əlaqə və üst-üstə düşmələri göstərmək mənə nəsib olub, amma psixoanalitik tədqiqatın bəzi vacib bəndlərində tədqiqatın yalnız bioloji göstəricilərə əsaslanan nəticə və baxışlardan əhəmiyyətli dərəcədə uzaqlaşanlara gətirdiyi halı da özümdən gizlətməməliyəm.

Bu üçüncü nəşrdə çoxlu əlavələr etmişəm, ancaq onları əvvəlki nəşrlərdəki kimi xüsusi işarələrlə qeyd eləməmişəm. Hal-hazırda, bizim sahədəki elmi iş daha asta addımlarla irəliləyir; bununla belə bu əsərin bəzi əlavələri onun ən yeni psixoanalitik ədəbiyyatdan geri qalmamasından ötrü zəruri olmuşdur.

Bonn, oktyabr 1914

MÜƏLLİFİN 4-CÜ NƏŞRƏ ÖN SÖZÜ

Hərb dövrünün gurultulu dalğaları sakitləşdikdən sonra bütün dünyada psixoanalitik tədqiqata marağın sönmədiyini görmək məni sevindirir. Lakin bu təlimin heç də bütün sahələri eyni taleyi yaşamamışdır. Psixoanalizin şüursuz olan barədə, xəstəliyə aparan konflikt haqqında, sıxışdırılma barədə, xəstəlikdən fayda haqqında, simptom yaranmasının mexanizmi barədə və b. sırf psixoloji müddəaları və kəşfləri getdikcə artan nüfuza malikdir və hətta prinsipial əleyhdarlar tərəfindən diqqətə alınır. Əsasları bu kiçik işdə ifadə olunmuş təlimin biologiya ilə sərhədlənən hissəsi hələ də eləcə etirazlar doğurur və hətta vaxtilə psixoanalizlə intensiv məşğul olmuş bəzilərini ondan uzaqlaşmağa və sayələrində normal və xəstə həyatda seksual anın rolunun yenidən məhdudlaşdığı yeni baxışlar işləyib hazırlamağa sövq etmişdir.

Amma, hər halda, psixoanalitik təlimin bu hissəsinin digər hissəyə nisbətən kəşf edilməli olan gerçəklikdən daha artıq dərəcədə fərqləndiyini güman etməyə qərar verə bilmirəm. Xatirələr və təkrar tədqiqatlar mənə bu hissənin də eləcə ciddiyyətli və qərəzliliyə yad müşahidələrlə diqtə olunduğunu deyir və göstərilən dissosiasiyanın ictimai etirafda izahı çətinlik törətmir. Birincisi, insanın seksual həyatının burada təsvir olunan əsaslarını yalnız analizi pasientin ilk uşaqlıq illərinə qədər çatdırmaqdan ötrü qədərincə səbri və texniki cəldliyi olan tədqiqatçılar təsdiq edə bilər. Təbiblik fəaliyyəti müalicənin daha tez bitməsini tələb etdiyindən, çox vaxt bunu etməyə imkan yoxdur, psixoanalizi tətbiq edən qeyri-təbiblərin isə bu sahəyə girişi ümumiyyətlə bağlıdır, onların öz antipatiya və meyllilikdən azad müstəqil mühakimə təşkil etmə imkanı yoxdur. Əgər adamlar bilavasitə uşaqları müşahidədən nəyisə öyrənməyi bacarsaydılar, bu üç məqalə ümumiyyətlə yazılmamış qala bilərdi.

Lakin daha sonra xatırlatmaq zəruridir ki, bu kitabın məzmununu təşkil edənlərin çoxu seksual həyatın insan fəaliyyətinin bütün təzahürlərindəki əhəmiyyətinin qeyd edilməsi və burada seksuallıq anlayışının genişləndirilməsinə edilmiş cəhd həmişə psixoanaliz əleyhinə müqavimətin ən qüdrətli motivləri olmuşdur. Səs-küylü şüarlar səsləndirmək ehtiyaclarını ödəmək xatirinə, psixoanalizin “panseksualizm”indən danışmağa və onun “hər şeyi” seksuallıqla izah etdiyi haqda mənasız qınağa qədər gedib çıxdılar. Əgər biz hələ özümüz dolaşdırıcı və hər şeyi unutmağa məcbur edən affektiv anları yaddan çıxarmaq halında olsaydıq, təəccüblənmək olardı. Axı filosof Artur Şopenhauer adamlara onların hərəkət və fikirlərinin sözün ən adi mənasında seksual meyllərlə nə dərəcədə əvvəlcədən müəyyən olunduğunu artıq çoxdan göstərib və bütün oxucular dünyası belə qəribə göstərişi başından çıxarıb atmağa qadir olmamalı idi! Uşaq və perverziyalı adlananların analizi sayəsində zəruri olmuş seksuallıq barədə anlayışın “genişlənməsinə” gəlincə, öz nöqteyi-nəzərindən psixoanalizə nifrətlə baxanların hamısına psixoanalizin genişləndirilmiş seksuallığının “ilahı” Platonun Erosu ilə necə yaxın olduğunu xatırlatmağa icazə versinlər (S.Naxmanson, “Freydin libido nəzəriyyəsi Platonun Eros barədəki təlimi ilə müqayisədə” “İnternet Zeitschrift für arztliche Psychoanalyse”, III, 1915).

Vyana, may 1920-ci il

CİNSİ MEYL NƏZƏRİYYƏSİNƏ DAİR

I
SEKSUAL SAPINTILAR

İnsan və heyvanda cinsi tələbat faktı biologiya elmində onlarda “cinsi meyl” güman edilməklə ifadə olunur. Bu hal qida qəbul etməyə, aclığa bənzədilir. Xalq dilində “aclıq” sözündən daha uyğun ifadə yoxdur, elm isə “libido” sözündən istifadə edir.

Ümumi qəbul olunmuş baxış bu cinsi meylin təbiəti və özəllikləri barədə tamamilə müəyyən təsəvvürə malikdir. O, uşaqlıqda, elə bil, yoxdur, təqribən yetişmə prosesləri zamanı, ərgənləşmə mərhələsində və bununla əlaqədar olaraq meydana çıxır, bir cinsin digərinə göstərdiyi qarşısıalınmaz cazibə meylləri ilə ifadə olunur və onun məqsədi cinsi qovuşmadan, ya da, ən azı, ona doğru yolda olan tendensiyalardan ibarətdir.

Amma bizdə bu göstəricilərdə gerçəkliyin olduqca düzgün olmayan əksolunmasını görməyə əsas var: əgər onlara yaxından diqqətlə baxılarsa, onlar səhv, qeyri-dəqiqlik və səthiliklərlə doludur.

Burada iki termin daxil edək: cinsi istək təlqin edən şəxsi seksual obyekt, istəyin meydana gətirdiyi hərəkəti isə seksual məqsəd adlandıraq; bu halda dəqiq elmi təcrübə hər ikisinə həm seksual obyektə, həm də seksual məqsədə münasibətdə çoxsaylı sapıntılar olduğunu göstərir və onların seksual normaya münasibəti detallı tədqiqat tələb edir.

Seksual obyektə münasibətdə haşiyə

Ümumi qəbul olunmuş cinsi istək nəzəriyyəsi insanın iki hissəyə – yenidən sevgidə birləşməyə can atan kişi və qadına bölünməsi barədəki poetik nağıla daha çox uyğun gəlir, buna görə də seksual obyekti qadın deyil, kişi olan kişilər, belə obyektləri kişi deyil, qadın olan qadınlar rast gəldiyini eşitmək tamamilə gözlənilməzdir. Belə adamları pozğun-seksual, ya da daha yaxşısı, inverziyaya uğramış, faktın özünü isə inverziya adlandırırlar. Belə şəxslərin sayı, dəqiq müəyyən etmək çətin olsa da, olduqca böyükdür.

A. İnverziya İnverziyaya uğrayanların davranışı

Bu şəxslər müxtəlif istiqamətlərdə özlərini fərqli şəkildə aparırlar.

a) Onlar mütləq dərəcədə inverziyaya uğramışlar, yəni əks cins heç vaxt cinsi istək predmeti ola bilmədiyi, onları soyuq saxladığı, ya da hətta onlarda cinsi ikrah doğurduğu halda, seksual obyekt yalnız onlarla eyni cinsdən ola bilər. Belə kişilər ikrah səbəbilə normal cinsi aktı həyata keçirməyə qabil olmurlar, yaxud onu yerinə yetirərkən heç bir ehtiras hiss etmirlər.

b) Onlar amfigen olaraq inverziyaya məruz qalmışlar (psixoseksual hermafroditlər), yəni, onların seksual obyekti onunla həm eyni, həm də digər cinsə aid ola bilər; beləliklə, inverziya istisna xarakterindən məhrumdur.

c) Onlar təsadüfən inverziyaya məruz qalmışlar, yəni, birinci yerdə normal cinsi obyektin əlçatmaz olduğu və təqlidin dayandığı məlum xarici şəraitdə onlar seksual obyekt olaraq eyni cinsdən olan şəxsi seçə bilər və belə seksual aktda məmnunluq əldə edə bilərlər.

İnverziyaya uğrayanlar, sonradan öz cinsi meyllərinin özəllikləri barədəki mühakimələrində müxtəlif münasibət aşkara çıxarırlar. Onlardan bəziləri inverziyaya normal şəxsin öz libidosunun aşkara çıxmasına münasibət göstərdiyi kimi, çox təbii hal kimi yanaşır və onun normal şəxslə yanaşı eynihüquqluluğunu qızğın şəkildə müdafiə edir. Bəziləri isə özlərinin inverziyalı olmasından hiddətlənir və buna əsəbiliklə reaksiya göstərirlər. (İnverziyaya qarşı belə əsəbi münasibət təlqin və ya psixoanalizin tətbiqi üçün əlverişli şərait hesab oluna bilər.)

Digər variasiyalar müvəqqəti münasibətlərə aiddir. Fərddə inverziyanın xüsusiliyi çoxdan, onun xatirələrinin yetdiyi qədər mövcuddur, ya da cinsi yetişməyə qədər, yaxud da sonra, yalnız müəyyən anda aşkara çıxmışdır. (Müxtəlif müəlliflər tərəfindən tamamilə düzgün göstərilib ki, inverziyaya uğrayanların inverziyaya meylliliyinin başlanması vaxtı barədəki avtobioqrafik göstəriciləri heteroseksual hisslərinin sübutunu yaddaşlarından sıxışdıra biləcəklərinə görə, etibarlı deyil; psixoanaliz uşaq amneziyasının aradan qaldırılması ilə onların anamnezini dəyişərək, inverziya hallarını müşahidə edə bildiyi dərəcədə bu şübhəni təsdiq etdi). Bu xarakter bütün həyat boyu saxlanılır, ya da müvəqqəti yox olur, yaxud normal inkişaf yolunda ayrıca epizod təşkil edir. O, normal cinsi fəaliyyətin uzunmüddətli mərhələsinin bitməsilə gec yaşda da aşkara çıxa bilər. Normal və inverziyaya düçar olmuş seksual obyektlər arasında mərhələli tərəddüd də müşahidə olunmuşdur. Normal seksual obyektlə əzablı təcrübə əldə etdikdən sonra libidonun inverziya mənasında dəyişdiyi hallar xüsusən maraqlıdır.

Variasiyaların bu cür çeşidli sıraları ümumiyyətlə bir-birindən asılı olmayaraq var olur. Kənar formaya münasibətdə inverziyanın olduqca erkən yaşdan mövcud olduğunu və bu şəxsin həmin özəlliklə həmişə tamamilə barışdığını təsdiq etmək olar.

Bir çox müəlliflər burada sadalanmış halları bir qrupda birləşdirməkdən imtina edərdilər və bu qrup hüdud-larındakı fərqləri qeyd etməyi bütün qruplara xas ümumidən üstün tutardılar; bu onların üstünlük verdikləri inverziyaya baxışdan asılıdır. Amma belə ayırmalar nə qədər doğru olsa da, hər halda, xeyli keçid dərəcələrinin olduğunu etiraf etmək zəruridir, buna görə də öz-özlüyündə sıraya düzülmək tələb olunur.

İnverziyaya baxış

İnverziyanın ilk qiymətləndirilməsi onun sinir degenerasiyasının anadangəlmə əlaməti olduğu baxışında ifadə olunmuşdur; bu, müşahidəçi-təbiblərin onunla ilk dəfə əsəb xəstələrində, ya da xəstə təəssüratı doğuran şəxslərdə rastlaşdıqları faktına tamamilə uyğun gəlirdi. Bu xarakteristika bir-birindən asılı olmayaraq nəzərdən keçirilməsi zəruri olan iki göstərişdən ibarətdir: anadangəlməlik və degenerasiya.

Degenerasiya

Degenerasiyaya münasibətdə bu sözün ümumiyyətlə yersiz tətbiqinə aid olan etiraz meydana çıxır. Bilavasitə travmatik, ya da infeksion mənşəli olmayan hər cür xəstə təzahürləri degenerasiyaya aid etmək adət şəklini alıb. Degeneratların Maqnan tərəfindən edilmiş bölgüsü sinir fəaliyyətinin ən mükəmməl təzahürlərində degenerasiya anlayışının tətbiqini istisna etməməyə imkan verdi. Belə şəraitdə “degenerasiya” sözünün qiymətləndirilməsində ümumiyyətlə hansı məna və yeni məzmunun olduğunu soruşmaq mümkündür:

1) Normadan bir neçə ağır sapıntı olmadığı hallarda;

2) İş və həyat qabiliyyətləri ümumiyyətlə ağır ziyan çəkmədikləri halda degenerasiya barədə danışmamaq daha məqsədəuyğun görünür.

Degenerasiya diaqnozunu hansı ehtiyatlılıqla qoymağın zəruri olduğu və onun hansı praktiki az əhəmiyyətli olduğunu Moebiusun mühakimələrindən görmək olar (“Über Entartunq Grenzfraqen des Nerv und Seelenleb”, 1900, 3”): Əgər burada üzərinə bir qədər işıq salınmış nəsli pozulmanın geniş sahəsi nəzərdən keçirilsə, degenerasiya diaqnozunun ümumiyyətlə az əhəmiyyətli olduğu görünür”.

Bir çox faktlar inverziyaya uğrayanların həqiqi mənada degenerat olmadığını göstərir:

1. İnverziya normadan heç bir digər ciddi sapıntısı olmayan şəxslərdə rast gəlir.

2. Eyni zamanda iş qabiliyyəti pozulmamış, hətta xüsusi yüksək intellektual inkişaf və etik mədəniyyətlə seçilən şəxslərdə rast gəlir.

Bizə məlum ən məşhur adamlardan bəzilərinin inverziyalı, ola bilsin, hətta mütləq inverziyaya uğramış olmasında “uranizm”in müdafiəçilərinə haqq qazandırmaq olar.

3. Əgər təbib təcrübəsindən uzaqlaşıb, əhatəli baxılarsa, iki istiqamətdə inverziyaya degenerasiyanın əlaməti kimi baxışı istisna edən faktlarla rastlaşırsan:

a) Qədim xalqlarda onların mədəniyyətinin yüksək pilləsində inverziyanın tez-tez baş verən hadisə demək olar, vacib funksiyalarla əlaqəli institut olduğunu diqqətə almaq lazımdır; b) “degenerasiya” anlayışı adətən yüksək sivilizasiyaya tətbiq olunduğu halda, o bir çox vəhşi və primitiv xalqlarda fövqəladə dərəcədə yayılmışdır (J.Bloch). Hətta Avropanın mədəni xalqları arasında iqlim və irq inverziyanın yayılmasına və ona münasibətə ən böyük təsir göstərir.

Anadangəlməlik

Tamamilə aydındır ki, inverziyalıların öz həyatlarının heç bir mərhələsində cinsi meylin heç bir başqa istiqamətinin aşkara çıxmadığına inandırması əsasında, anadangəlməliyi onların yalnız birinci, ən kənar sinfinə aid edirlər. Artıq iki başqa sinfin mövcudluğu faktını inverziyanın anadangəlmə xarakteri barədəki baxışla birləşdirmək çətindir. Buna görə də, bu baxışın müdafiəçiləri mütləq inverziyaya uğrayanlar qrupunu bütün digərlərindən ayırmağa meyllidirlər, bu da inverziyaya ümumiləşdirici baxışdan imtina nəticəsinə malikdir. Bu baxışa görə inverziya bir sıra hallarda anadangəlmə xarakteri daşıyır; digər hallarda isə o, başqa üsulla inkişaf edə bilərdi.

Bu baxışın əksinə olaraq, inverziyanın cinsi meylin qazanılmış xarakterini təşkil etdiyi baxışı mövcuddur. Bu baxış aşağıdakılara əsaslanır: 1)bir çox (eləcə də mütləq) inverziyalılarda həyatlarının ilkin mərhələsində təsir etmiş və uzunmüddətli nəticəsi homoseksual meyl olan seksual təəssürat aşkar etmək mümkündür; 2)bir çox başqalarında tez ya gec inverziyanın qeydə alınmasına gətirən xarici əlverişli və əks təsirli həyat təsirlərini göstərmək olar (müstəsna olaraq eynicins mühitindəki münasibət, birgə hərbi yürüş, cinsi zəiflik); 3)inverziya – bu onun anadangəlmə xarakteri halında təəccüblü olardı – hipnotik təlqinin köməyilə bitirilə bilər.

Bu baxış nöqteyi-nəzərindən ümumiyyətlə anadangəlmə inverziyanın mümkünlüyünün şübhəsizliyinin mübahisəsini etmək olar. Anadangəlmə inverziyaya aid olan hallarda daha ətraflı sorğu-sualın, ehtimal, erkən uşaqlıqda libidonun istiqamətini öncədən təyin etmiş yaşantını üzə çıxara biləcəyinə etiraz etmək olar; bu yaşantı şəxsin yalnız şüurlu yaddaşında saxlanmayıb, lakin uyğun təsir nəticəsində onun barəsindəki xatirəni canlandırmaq olar. Bu müəlliflərin fikrincə, inverziyanı cinsi meylin, həyatın bəzi xarici şəraitinin əvvəlcədən müəyyən etdiyi tez-tez baş verən variantı saymaq lazımdır.

Görünür, həmin möhkəmlənmiş inam bir çox adamların bunun nəticəsində inverziyaya uğramayaraq, elə bu cür seksual təsir (eləcə də erkən gənclikdə: yoldançıxarmalar, qarşılıqlı onanizm) hiss etdikləri etirazı səbəbindən öz zəminini itirir. Beləliklə, anadangəlmə və qazanılmış alternativinin ya yarımçıq olması, ya da inverziyada olan vəziyyətə elə də uyğun gəlməməsi ehtimalı yaranır.

İnverziyanın izahı

Nə inverziyanın anadangəlmə, nə də ona əks olan qazanılma olması müddəaları inverziyanın mahiyyətini izah etmir. Birinci halda insanda artıq doğuşdan cinsi meylin bir müəyyən seksual obyektlə əlaqəsi olduğu kimi ən kobud izah qəbul edilərsə, onda məhz nəyin anadangəlmə olduğunu aydınlaşdırmaq lazımdır. Əks halda, fərdin özündə nəyinsə təsirlərə qarşı getmədiyi hal olmadan inverziyanın meydana gəlməsini izah etməkdən ötrü müxtəlif təsadüfi təsirlərin kifayət edib-etmədiyi soruşulur. Sonuncunun inkarı, əvvəlki göstərişlərimizə uyğun olaraq yolverilməzdir.

Biseksuallıq anlayışının daxil edilməsi

Frank Lydstone, Kiernan u Chevalier zamanından etibarən seksual inverziya mümkünlüyünün izahı üçün ümumi qəbul olunmuş fikrə əks olan yeni fikir gedişatından istifadə edirlər. Bu fikrə görə, insan ya kişi, ya da qadın ola bilər. Amma elmə cinsi əlamətlərin pozuq göründüyü və bu səbəbdən əvvəlcə anatomiya sahəsində cinsin təyin olunmasının çətinləşdiyi hallar məlumdur. Bu şəxslərin genitaliyaları kişi və qadın əlamətlərini özündə birləşdirir (hermafroditizm). Nadir hallarda hər iki cinsi aparat bir-biri ilə yanaşı inkişaf etmişdir (həqiqi hermafroditizm); daha çox ikili eybəcərlik tapılır.

Bu qeyri-normallıqlarda onların normal olmayan yaranmanı anlamanı gözlənilməz şəkildə yüngülləşdirməsi diqqətəlayiqdir. Anatomik hermafroditizmin məlum dərəcəsi normaya aiddir; hər bir normal qurulmuş kişi, yaxud qadın fərdi funksiyasız rudimentar orqan kimi saxlanmış, yaxud şəklini dəyişmiş və üzərinə başqa funksiyalar götürmüş digər cins aparatının rüşeyminə malikdir.

Bu, çoxdan məlum anatomik faktlardan çıxan baxış inkişaf axınında digər cinsin əhəmiyyətsiz qalıqları ilə monoseksuallığa keçən ilkin biseksuallığa meylliyi qəbul etməkdən ibarətdir.

Bu baxışı psixi sahəyə köçürmək və inverziyanı onun müxtəlif növlərində psixi hermafroditizmin ifadəsi kimi başa düşmək tamamilə təbii idi. Məsələni həll etməkdən ötrü yalnız inverziyanın hermafroditizmin ruhi və somatik əlamətlərilə üst-üstə düşməsi çatışmırdı.

Lakin bu gözlənti özünü doğrultmadı. Ehtimal olunan psixi və asan sübut olunan anatomik hermafroditizmlər arasındakı asılılığı belə sıx təsəvvür etmək olmaz. İnverziyalılarda ümumiyyətlə cinsi meylin tez-tez aşağı düşməsi və orqanların əhəmiyyətsiz dərəcədə anatomik eybəcərliyi müşahidə olunur. Bu heç bir halda həmişə və əksər hallarda deyil, sadəcə tez-tez rast gəlir. Beləliklə, inverziya və somatik hermafroditizmin ümumiyyətlə bir-birindən asılı olmadığını etiraf etmək lazım gəlir.

Sonra, adlandırıldığı kimi, ikinci və üçüncü əlamətlərə böyük əhəmiyyət verilirdi və onların tez-tez inverziyalılarda rast gəldiyi qeyd olunurdu (H.Ellis). Bunda böyük həqiqət payı var, ancaq ikinci və üçüncü cinsi əlamətlərin ümumiyyətlə kifayət qədər tez-tez digər cinsdə rast gəldiyini və beləliklə, cinsi obyekt bu zaman inverziya mənasında dəyişmə aşkara çıxarmasa da, ikicinsliliyə işarə yaratdıqlarını unutmaq olmaz.

Cinsi obyektin inverziyasına paralel olaraq, ən azından, digər ruhi özəllik, meyl və digər cins üçün tipik xarakter cizgilərinin dəyişməsi getsəydi, psixi hermafroditizm daha çox bədən formalarına keçə bilərdi. Lakin belə xarakter inverziyasına müəyyən müntəzəmliklə yalnız inverziyalı qadınlarda rast gəlmək olar. Kişilərdə tam ruhi kişilik inverziya ilə birləşir. Əgər ruhi hermafroditizmin mövcudluğunda israr edilərsə, onun təzahürlərində müxtəlif sahələrdə yalnız əhəmiyyətsiz dərəcədə əks şərtiliyin qeydə alındığını əlavə etmək zəruridir.

Bu, somatik ikicinsliliyə də aiddir: Halbany-yə görə orqanların tək-tük eybəcərliyi və ikinci cinsi əlamətlər bir-birindən kifayət qədər azad rast gəlir.

Biseksuallıq barədəki təlim özünün ən kobud formasında inverziyalı kişilərin müdafiəçilərindən biri tərəfindən belə tərif edilib: kişi bədənində qadın beyni. Amma “qadın beyni”nin əlamətləri bizə məlum deyil. Psixoloji problemin anatomik problemlə əvəz edilməsi eyni dərəcədə qüvvəsizdir və özünü doğrultmur.

V.Krafft-Ebinq biseksual meylliliyin fərdi həm kişi və qadın beyin mərkəzləri, həm də somatik cinsi orqanlarla mükafatlandırdığını hesab edir. Bu mərkəzlər daha çox quruluşuna görə onlardan asılı olmayan cinsi vəzilərin təsiri altında, yalnız cinsi yetişmənin başlanma mərhələsində inkişaf edir. Amma kişi və qadın beyninə tətbiq olunanlar kişi və qadın “mərkəz”inə də aiddir və bundan əlavə, beynin(“mərkəzlər”), məsələn, nitq üçün olduğu kimi, cinsi funksiyalar üçün də məhdud hissələrinin mövcudluğunu ehtimal etməyin gərək olub-olmadığı belə bizə məlum deyil.