Kitobni o'qish: «Hekayələr»

KİLSƏNİN XEYİR-DUASI OLMADAN

I

– Birdən qız oldu?

– Allah rəhmlidir, bu ola bilməz! Mən gecələr o qədər dua etmişəm, şeyx Bədlin mehrabına o qədər nəzir-niyaz göndərmişəm ki, bilirəm: Allah bizə bir oğlan uşağı bəxş edəcək, o da böyüyüb kişi olacaq. Bu haqda fikirləş və sevin. Mən güc yığana kimi anam ona analıq edəcək; Patan məscidinin mollası isə onun ulduz falına baxacaq, – Allah eləsin, balam xoş saatda dünyaya gəlmiş olsun! – bax onda bu sadiq qulun heç vaxt səni bezdirməz!

– Ey başımın tacı, nə vaxtdan mənə qul olmusan?

– Lap elə əvvəldən – başıma səadət quşu qonanadək. Pulla satın alındığımı bilə-bilə sənin məhəbbətinə necə əmin olaydım axı?

– Bu, adi başlıq idi. Sənin anana verdim.

– O da pulu gizlətdi. İndi də bütün günü qırt toyuq kimi üstündən düşmür. Əşi, başlıq söhbətini ortaya atma. Məni uşaq kimi yox, Lakhnau rəqqasəsi kimi almışdın.

– Sən də peşmansan buna?

– Peşman idim; amma bu gün şadam. İndən belə sənin məhəbbətin heç vaxt soyumayacaq, elədir? Cavab ver, mənim hökmdarım.

– Heç vaxt… Heç vaxt!

– Hətta hansısa mem-loq – qanı qanından olan ağdərili qadın səni sevsə də? Yadında saxla, onları mən də görmüşəm – axşamlar gəzməyə çıxanda; çox gözəldirlər.

– Mənsə yalnız hava şarlarını görürdüm, yüzlərcə şar vardı göy üzündə. Sonra da ay çıxdı, şarlar görünməz oldu.

Əmirə əl çalıb ürəkdən güldü.

– Çox gözəl sözlərin var, – dedi. Sonra hökmran bir görkəm alıb əlavə etdi: – Bəsdir. Sənə icazə verirəm gedəsən – əgər könlündən keçirsə.

Qadın yerindən tərpənmədi. O, bəzəyi yalnız yerdəki ağ-mavi müşənbə, iki-üç xalı və üst-üstə qalaqlanmış neçə dəst balışdan ibarət otaqdakı pardaqlanmış alçaq taxtda əyləşmişdi. Kişinin ayağının altında onun gözlərində bir dünya dəyəri olan on altı yaşlı qadın oturmuşdu. Bütün ədəb-ərkan qaydalarına görə, bu belə olmamalı idi, axı kişi ingilis, qadın isə iki il qabaq əri öləndən sonra tək qaldığından Əmirəni babat pul versə, lap şeytanın özünə də satmağa hazır olan anasından satın alınmışdı.

Alğı-satqı müqaviləsini çox düşünmədən imzalamışdılar; amma bu qız hələ yetkinləşməmişdən öz varlığı ilə Con Holdenin həyatının böyük bir hissəsini doldura bilmişdi. Bu qadınla onun cadugər anası üçün kiçik bir ev kirayə etmişdi – oradan şəhəri üzük qaşı kimi dövrəyə almış qırmızı qala divarları görünürdü. Həyətdəki fəvvarənin yanında gülümbahar çiçəkləyəndən, Əmirə rahatlıq barədə düşüncələrinə uyğun yerbəyer olandan və anası mətbəxdəki narahatlıqdan, bazardan çox uzaq olduqlarından və ümumiyyətlə, bütün ev işlərindən deyinməyinə son qoyandan bəri kişi özü üçün kəşf etmişdi ki, bu ev onun üçün artıq doğmalaşıb. Onun subay daxmasına kim istəsə gecə-gündüz baş çəkə bilərdi və orada yaşadığı həyatın elə bir dəyəri yox idi. Şəhərdəki evində isə həyətdən qadınlar yaşayan otaqlara yalnız özü daxil ola bilərdi və iri darvaza onun dalınca taqqıltıyla bağlananda o öz ərazisinin şahına, Əmirə isə şahbanusuna çevrilirdi. İndi isə bu səltənətə üçüncü, daha bir vücud gələcəkdi ki, Holden bundan heç məmnun deyildi. Onun ucbatından kişi özünü tam xoşbəxt hiss edə bilmirdi; evindəki hüzur və düzən pozulurdu… Lakin Əmirə və anası çağa barədə düşünəndə sevinclərindən uçmağa qanad gəzirdilər. Kişinin, xüsusilə də ağdərili kişinin məhəbbəti səbatsız olur, amma sevgini tutub saxlamaq da olar – körpə əlləriylə saxlamaq – bu qadınlar belə fikirləşirdilər.

– Bax onda, – Əmirə elə hey deyirdi, – ərim daha mem-loqlar barədə düşünməyəcək. Mən onların hamısına nifrət edirəm, hamısına!

– Vaxt gələcək, o, xalqının içinə qayıdacaq, – anası belə deyirdi, – amma Allaha şükür ki, o zamana hələ çox var.

Holden taxtın üstündə oturub gələcək haqda düşünürdü və düşüncələri heç də xoşagələn deyildi. Ər-arvad həyatının narahat məqamları çoxdur. Tərslikdən “qayğıkeş” hökumət də onu daimi yerindən iki həftəliyə ayırırdı – xəstə arvadının yatağı yanından çəkilməyən başqa bir məmurun yerinə yollayırdılar. Bu dəyişiklik barədə şifahi xəbərdarlıq belə bir zarafatla müşayiət olunurdu ki, Holden buna sevinməlidir, çünki subaydır – hələ azadlığını itirməyib. O gəlmişdi ki, Əmirəyə bu xəbəri yetirsin.

– Heç yaxşı olmadı, – qadın astaca dilləndi, – amma bir o qədər pis də deyil. Anam burada, yanımdadır və başıma pis heç nə gələsi deyil – əlbəttə, sevincək olub ölməkdən başqa. Ayrılığımız başa çatandan sonranı deyirəm. Bu müddət başa çatanda elə bilirəm… yox, əminəm buna! Bax onda verəcəyəm onu sənin qucağına və sən də məni əbədi sevəcəksən. Qatar bu gecə yola düşür, elə deyil? Di qalx, yolçu yolda gərək. Mənə görə narahat olma. Amma ləngiməzsən, yəqin. Yolda mem-loqlarla söhbətləşmək üçün ayaq saxlamazsan, hə? Tez qayıt yanıma, mənim həyatım!

Doqqazın ağzında bağlanmış atına minmək üçün həyətdən keçərkən ağbaş, qoca qarovulçu ilə danışdı. Tapşırdı ki, ehtiyac yaranarsa, ona teleqram vursun və bunun üçün qabaqcadan doldurduğu teleqram blankını ona verdi. Nə etmək mümkün idisə hamısını eləyəndən sonra özünü öz dəfnində iştirak etmiş adam kimi hiss eləyən Holden gecə qatarına oturub qürbətə yollandı. Gündüzlər elə hey teleqram alacağından narahat qalırdı, gecələr isə daim Əmirənin ölümü gözləri önündə canlanırdı. Bunun nəticəsində xidməti borcunu yüksək səviyyədə yerinə yetirə, iş yoldaşlarıyla normal münasibət yarada bilmədi. İki həftəsini evdən bixəbər vəziyyətdə keçirdi və nigarançılıqdan ürəyi paralanan Holden qayıtdı ki, huşu özündə olmayan adam görkəmiylə müvəqqəti xidməti borcunu necə pis yerinə yetirdiyini, iş yoldaşlarının onun barəsində nə düşündüyünü söyləyən səslərə qulaq asmaq üçün qiymətli vaxtından düz iki saatını klubdakı nahara sərf etsin. Sonra isə bütün gecəni qəlbində nigarançılıq at çapdı. Qapını bir-iki dəfə döydü, amma cavab gəlmədi deyə az qalmışdı atın başını çevirib özünü darvazaya çırpsın ki, Pirxan peyda olub üzəngisini tutdu.

– Bir hadisə olub? – Holden soruşdu.

– Ey yoxsulların hamisi, təzə xəbər mənim dilimdən səslənməməlidir, amma… – Şad xəbər gətirmiş adamlar kimi əlini muştuluq almaq üçün irəli uzatdı, Holden tələsik həyətdən ötdü. Yuxarı otaqda çıraq yanırdı. Atı darvazanın ağzında kişnədi və o, tükürpərdici, şikayət dolu bir çığırtı eşitdi, boğazında qəhər yumruğa döndü. Bu, təzə səs idi, amma Əmirənin sağ olduğuna dəlalət etmirdi.

– Kim var orada? – dar kərpic pilləkənin ayağından çığırdı.

Əmirənin heyranlıq dolu nidası, sonra da anasının qocalıqdan və qürurdan titrəyən səsi eşidildi:

– Bizik – iki qadın və bir kişi, sənin oğlun.

Kandarın ağzında Holden bədbəxtliyi qovmaq üçün qınından çıxarılıb yerə qoyulmuş xəncəri tapdaladı. Xəncərin qəbzəsi hövsələsiz dabanın altında sındı.

– Allah böyükdür! – Əmirə alaqaranlıqda dilləndi. – Sən onun bədbəxtliyini öz gərdəninə çəkdin.

– De görüm, necəsən, həyatımın həyatı necədir? Ay qarı, necədir bu?

– Uşaq doğulanda sevincindən ağrısını unutdu. Pis bir şey yoxdur; amma bir az yavaş danış, – ana dilləndi.

– Özümü tam yaxşı hiss etməyim üçün bircə sənin yerin boş idi, – Əmirə dedi. – Ey mənim şahım, gör nə vaxtdan burada deyilsən. De görüm, mənə nə hədiyyələr gətirmisən? A-a! Bu dəfə hədiyyə məndəndir. Bura bax, canım-gözüm, bax! Heç yer üzündə belə uşaq olub? Onu qucağıma almağa belə heyim yoxdur.

– Sakit uzan, danışma. Mən buradayam, zavallım.

– Yaxşı deyirlər ki, indi bizim aramızda heç kəsin qıra bilməyəcəyi tellər var. Yaxşı bax, bəlkə, elə alaqaranlıqda da görə bildin. Bircə dənə xalı da yoxdur, tən-dürüst baladır. Belə oğlan uşağı inanmıram ki, nə vaxtsa yer üzünə gəlmiş ola. Ya Allah! O, elmli adam olacaq – pandit¹, yox, lap kraliçanın əsgəri olacaq. Sən isə, həyatım, de görüm, indiki vəziyyətimə, yorğunluğuma baxmayaraq, yenə də əvvəlki kimi sevirsənmi məni? Düzünü de.

– Hə. Sevirəm, əvvəl sevdiyim kimi – bütün qəlbimlə sevirəm. Sakit uzan, mənim mirvarim, uzan, dincəl.

– Onda getmə. Burada qal, mənim yanımda, bax belə. Ana, bu evin sahibinə balış lazımdır. Balış gətir. – Dünyaya yenicə gələn, Əmirənin qucağında uzanmış körpənin bədəni zorla sezilən bir tərzdə tərpəndi. – Aha! – məhəbbətdən nəfəsi kəsilən qadın dilləndi. – Oğlandır – anadan döyüşçü doğulub. Böyrümü elə bərk təpikləyir ki. Sən Allah, heç belə uşaq görmüsən! Əlini onun başına qoy, amma ehtiyatla, balacadır hələ, kişilərsə belə işlərdə yaman yöndəmsiz olurlar.

Holden barmaqlarını çağanın narın tüklə örtülü xırda başına lap ehtiyatla toxundurdu.

– O bizim dindəndir, – Əmirə dedi, – gecələr oyaq qalıb qulağına kəlmeyi-şəhadətini pıçıldamışam. Ən təəccüblüsü isə budur ki, mənim kimi o da cümə günü doğulub. Ehtiyatlı ol, sevgilim; amma o artıq adamın barmaqlarından yapışa bilir.

Holden barmağından yavaşca tutmuş zəif əli ovcunda saxlamışdı və bu toxunuşdan, bu təmasdan onun bədənindən bir vicvicə keçib düz ürəyinin başında dayandı. O anadək Holdenin bütün fikri-zikri Əmirədə idi. İndi isə anlamağa başlayırdı: yer üzündə daha kimsə var, amma hələ də heç cür təsəvvür edə bilmirdi ki, bu onun ruhu, canı olan oğludur. Yerində oturub fikrə getdi. Əmirəni mürgü aparmışdı.

– Sahib, get, – anası pıçıltıyla dedi. – Oyananda səni görsə, yaxşı olmaz. Ona indi sakitlik lazımdır.

– Mən gedirəm, – Holden müti tərzdə dedi. – Bu pulları götür. Mənim oğluma yaxşı bax. Nəyə ehtiyacı olsa, əsirgəmə.

Gümüş sikkələrin cingiltisi Əmirəni oyatdı.

– Mən onun anasıyam, pulla çalışan xidmətçi deyiləm, – zəif səslə dilləndi. – Yəni elə fikirləşirsən ki, pula görə öz balama daha yaxşı baxacağam! Ana, qaytar pulları. Mən öz ağama oğul bəxş etmişəm.

Möhkəm yorğunluğun nəticəsi olan dərin yuxu onu apardı, sözü ağzında qaldı. Holden ürəyində bir yüngüllüklə həyətə endi. Qoca gözətçi Pirxan sevincindən gülürdü.

– Artıq ev doludur, – fikrini izah etmədən dilləndi və çox qabaqlar, krallıq polisində çalışarkən gəzdirdiyi qılıncın qəbzəsini Holdenin əlinə verdi. Fəvvarənin yanından kəndirlənmiş keçinin mələrtisi gəlirdi.

– İki dənədir, – Pirxan dedi, – ən yaxşı keçinin iki dənəsi. Onları mən almışam, özü də xeyli pul verdim; amma qonağımız yoxdur deyə heyvanların əti özümə qismət olacaq. Var gücünlə vur, sahib! Bu qılınc yaxşı tarazlanmayıb. Gözlə, qoy ot qırpmağı qurtarıb başlarını qaldırsınlar.

– Bunları neynirdin? – Holden təəccüblə soruşdu.

– Uşağın gəlişinə qurbanlıqdır. Necə yəni neynirdin? Qurban kəsilməsə, körpənin bəxti olmaz, ölər. Yoxsulların hamisi demək lazım olan sözləri də bilir.

Holden bu duanın sözlərini bir dəfə öyrənmişdi, amma onda heç düşünmürdü ki, nə vaxtsa bu duanı etməsinə ehtiyac olacaq. Qılıncın buz kimi qəbzəsi qəflətən ona yuxarıdakı körpənin xırdaca əlinin təmasını xatırlatdı – həmin körpə onun oğluydu və oğlunu itirmək qorxusu kişinin qəlbini çulğadı.

– Vur! – Pirxan dedi. – Əgər bahası başqa bir həyatla ödənməsə, dünyada heç bir yeni həyat yaranmaz. Bir bax, keçilər başlarını qaldırdı. İndi vur!

Holden, demək olar, şüursuz surətdə dodağının altında müsəlman duasının kəlmələrini deyə-deyə iki zərbə endirdi:

– Ey yerin-göyün sahibi. Bu oğlumun yerinə sənə başqa qurban verirəm – həyatını həyat yerinə; qanını qan yerinə; başını baş, tükünü tük, dərisini dəri yerinə!

Bir qədər aralı durmuş at Holdenin çəkməsinə sıçrayan təzə qanın qoxusunu duydu, fınxıraraq cilovunu dartdı.

– Yaxşı zərbə idi! – Pirxan qılıncın tiyəsini silə-silə dilləndi. – Sənin simanda yaxşı bir döyüşçü itib. Get. Qoy ürəyinə bir hüzur çöksün, ey Allahın sevimlisi. Mən həm sənin, həm də oğlunun nökəriyəm. Qoy ağam min il ömür sürsün, bəs… ətin hamısı mənimdir?

Pirxan biraylıq məvacibi qədər varlanaraq getdi. Holden yəhərə sıçrayıb yer üzünü qəfil bələmiş axşam dumanına baş vurdu. O, indi içindəki mübhəm sevincini əvəz edən, heç bir bəlli şeyə aid olmayan qəribə riqqətin ağuşunda idi. O, başını çılğın atının yalmanına sarı əyəndə riqqətdən nəfəsi kəsilirdi. “Mən heç vaxt belə bir hiss yaşamamışam, – düşündü. – Kluba gedim, özümü ələ almalıyam”.

Bilyard partiyası başlanırdı; otaqda çox adam vardı. İçəridəki gur işığa və tünlüyə sevinən Holden dilinə qəfil düşən bu mahnını ucadan oxuya-oxuya içəri girdi:

“Baltimorda gəzərkən bir xanımla rastlaşdım…”

– Doğrudan? – klubun katibi elə oturduğu yerdən soruşdu. – Bəs o xanım demədi ki, çəkmələriniz yaşdır? Aman Tanrı, bu ki qandır!

– Boş şeydir! – Holden bilyard kiyini əlinə alıb cavab verdi. – Mən də qoşula bilərəm? Şehdir. Tarlanın içindən keçirdim. Lənət şeytana! Çəkmələrim, doğrudan, yaman gündədir ha!

 
Qızımız olarsa, ərə verərik,
Oğlumuz olarsa, matros edərik.
Göy gödəkcə geyib xəncərin taxar,
Vüqarla meydanda ətrafa baxar.
 

– Sarı, mavi; növbəti oyun yaşılındır, – marker yeknəsəq səsiylə elan etdi.

– “Vüqarla meydanda ətrafa baxar…” Marker, mən yaşılam? “Necə ki bir zaman atam baxardı…” Eh! Axmaq zərbə idi.

– Bilmirəm nəyə sevinirsiniz, – cavan, çalışqan məmur sərt ahənglə dilləndi. – Hökumət Sandersi əvəz edərkən göstərdiyiniz fəaliyyətdən o qədər də razı qalmayıb.

– Bu nədir elə? Mənzil-qərargahdan töhmət gəlib? – Holden dalğın təbəssümlə dilləndi. – Mən elə bilirəm ki, birtəhər dözərəm buna.

Söhbət daim yeni olan bir məsələdən – buradakı insanların hər birinin əmək fəaliyyətindən gedirdi, – və Holden hələ ağasının bütün işlərindən xəbərdar olan eşikağasının onu qarşıladığı qaranlıq, boş daxmasına gedənədək sakitləşdi. Holden gecənin xeyli hissəsini yatmamışdı, amma yuxuları şirin idi.

II

– İndi nə boydadır o?

– Ya Allah!.. Kişinin sualına bax bir! Cəmi altıhəftəlikdir. Ömrüm-günüm, bu gecə səninlə dama çıxıb ulduzları sayacağam. Çünki bu, xoşbəxtlik gətirir. Anadan isə cümə günü olub, Günəş nişanəsi altında. Mənə dedilər ki, hər ikimizdən uzun ömür sürəcək və xoşbəxt olacaq. Bundan artıq nə arzulaya bilərik, sevgilim?

– Bundan yaxşı nə var ki… Gəl dama çıxaq, sən ulduzlarını say. Amma elə də çox saya bilməyəcəksən, hava buludludur.

– Qışda yağış daha gec yağır, amma hərdən bivaxt yağdığı da olur. Ulduzların hamısı yox olmamışdan qalxaq. Gözəl nəyim varsa yanımdadır indi.

– Ən gözəlini unutmusan.

– Hə, elədir!.. Həyatımızın ən qiymətli bəzəyi!.. O da bizimlə dama qalxacaq. O hələ ulduzları görməyib.

Əmirə yastı dama aparan dar pilləkənlə yuxarı çıxdı. Gümüş saçaqlı hələkdəki, başında xırdaca papağı olan körpə onun sağ qolunun üstündə qımıldanmadan uzanmışdı, gözlərini belə qırpmırdı. Əmirə ən qiymətli nəyi varsa əyninə geymişdi. Burnundakı xırda brilyant bizim avropalıların qoyma xalını əvəz edir, burun pərələrinin quruluşunu vurğulayırdi; üzərində zümrüd və yaqut asmaları olan qızıl bəzəyi alnında parlayırdı; ağır, döymə qızıl boyunbağısı boğazını incə-incə qucmuşdu; ayaqlarına taxdığı cingildəyən, gümüş halqalar isə çəhrayı topuqlarına enmişdi. Hər bir mömin müsəlmanın qızı kimi o, yaşıl sariyə bürünmüşdü; çiynindən dirsəyinə çəhrayı ipək sapa düzülmüş gümüş halqalardan incə zəncirlər enirdi; kövrək büllur qolbaqlar qolun incəliyini vurğulayaraq biləklərindən sürüşürdü; yerli bəzək əşyalarından olmayan gözəl bəndəmli ağır qızıl qolbaqlar isə ona Holdenin hədiyyəsiydi deyə Əmirəni lap heyran edirdi.

Onlar damın alçaq sürahisi üzərində oturdular – buradan şəhərin bütün işıqları görünürdü.

Qadın işıqları yanan evlərə işarə edib dedi:

– Onlar da orada xoşbəxtdirlər, amma inanmıram ki, bizim qədər bəxtiyar olalar. Heç mem-loqların da bu qədər xoşbəxt ola biləcəyinə inanmıram. Bəs sən necə düşünürsən?

– Mən bilirəm ki, onlar bizim qədər xoşbəxt ola bilməzlər.

– Haradan bilirsən?

– Onlar uşaqlarını dayəyə verirlər.

– Mən heç vaxt belə bir şey görməmişəm, – Əmirə köks ötürüb dilləndi, – görmək də istəmirəm. – Qadın başını Holdenin çiyninə endirdi. – Qırx dənə ulduz sayıb yoruldum. Bir balamıza bax, sevgilim, o da ulduzları sayır.

Uşaq girdə gözləri ilə səmanın zülmətinə diqqət kəsilmişdi. Əmirə onu Holdenin qucağına verdi; körpə lap sakit, səssiz uzanmışdı, ağlayıb-eləmirdi.

– Öz aramızda onu necə çağıracağıq? – qadın soruşdu. – Ona bax! Adam da bu gözəlliyə baxmaqdan usanar yəni? Gözləri lap səninkidir. Amma ağzı…

– Səninkidir, mənim əzizim. Bunu məndən yaxşı kim bilər ki…

– Necə zərif, incə ağzı var. Özü də lap bir tikədir. Amma buna baxmayaraq ürəyimi bərk tutub saxlayır. Onu mənə ver. Gör nə vaxtdan sənin qucağındadır.

– Yox, qoy bir az da uzansın, hələ ağlamayıb.

– Ağlayanda verəcəksən, hə? Əsl kişisən! Əgər ağlasa, mənim üçün daha qiymətli olardı. Yaxşı, bəs onun adını nə qoyacağıq, həyatım?

Zərif vücud indi Holdenin ürəyinin başında uzanmışdı. Lap köməksiz, yumşaq idi. Körpəni əzəcəyindən qorxub sinədolusu nəfəs almırdı. Yerli xalqın əksəriyyəti tərəfindən qoruyucu ruhun daşıyıcısı kimi qəbul edilən qəfəsdəki yaşıl tutuquşu qımıldandı və yuxulu-yuxulu qanadlarını tərpətdi.

– Bu da cavab, – Holden dedi. – Mian Mittu onun adını dedi. O, tutuquşu olacaq. Böyüyəndə çox danışacaq, oyan-buyana çox yüyürəcək. Mian Mittu sizin müsəlman dilində tutuquşu deməkdir, elə deyil?

– Məni niyə belə özündən uzaqlaşdırırsan? – Əmirə bir qədər əsəbi tərzdə dilləndi. – Qoy ingilis adına bənzəyən bir ad olsun, amma tamam ingilis adı yox. Çünki o həm də mənimdir axı.

– Yaxşı, onda adını Tota çağır, ingilis adına hamısından çox oxşayır.

– Hə, Tota olar, amma yenə də tutuquşu adıdır. Məni bağışla, ağam – bir dəqiqə qabaq olanlara görə bağışla, amma o, Mian Mittu adının bütün ağırlığını daşımaq üçün hələ çox balacadır. O, Tota olacaq – bizim Tota. – Qadın körpənin yanağına toxundu; o oyanıb nıqqıldadi; Holden məcbur oldu uşağı anasına verə. Ana isə körpəsini qəribə bir mahnıyla sakitləşdirdi:

 
Are koko! Care koko!
Balamız möhkəm yatıb,
Şirələnir gavalı
Bağçadakı ağacda.
– Baba, gavalın neçə?
– Girvənkəsi bir penni!
Amma qoymayın seçə!..
 

Gavalının qiymətini təkrar-təkrar xatırladan mahnı, deyəsən, körpəni sakitləşdirdi. Tota anasına sığınıb yuxuya getdi. Həyətdə ağ rəngli iki dana axşam yeməklərini səylə gövşəyirdi. Pirxan polis qılıncını dizinin üstünə qoyub Holdenin atının qabağında çöməlmişdi, yuxulu görkəmlə su nasosunun dəstəyini basırdı. Əmirənin anası aşağı eyvanda cəhrə arxasında oturmuşdu; taxta darvazanın cəftələri çəkilmişdi. Yaxınlıqdan ötən toy dəstəsinin çaldığı musiqi şəhərin zəif uğultusunu üstələyərək damda da eşidilirdi; göy üzündəki buludlar ayın üzünü örtürdü.

– Dua edirdim, – uzunsürən sükutdan sonra Əmirə dilləndi, – əvvəla, ona görə ki, öləsi olsan, sənin yerinə ölə bilim; ikincisi də ona görə ki, balamızın yerinə ölə bilim. Peyğəmbərə və Bibi Məryəmə dua edirdim. Necə bilirsən, onlardan hansısa duamı eşidəcək?

– Sənin ağzından, heç olmasa, bir söz eşitməyi kim istəməz ki?..

– Mən səndən açıq cavab istədim, sən isə şirin-şirin sözlər deyirsən. Mənim dualarımı eşidəcəklər?

– Buna mən nə cavab verə bilərəm ki? Tanrı çox mərhəmətlidir.

– Mən buna əmin deyiləm. Eşit: ya mən, ya da uşağımız ölsə, sənin taleyin necə olacaq? Yenə də ağ əndamlı mem-loqların yanına dönəcəksən, çünki qan öz sözünü ucadan deyir.

– Həmişə yox.

– Qadınlarda həmişə elədir; kişilər fərqli olur. Gələcəkdə, amma elə bu həyatında sən öz xalqının içinə qayıdacaqsan. Amma buna dözə biləcəyəm, çünki artıq ölmüş olacağam, öləndən sonra da səni bizim üçün yad olan, tanımadığım cənnətə aparacaqlar.

– Yəni cənnət olacağına əminsən?

– Yəqin ki! Sənin xətrinə kim dəyər ki? Amma biz – uşağımla mən – başqa yerdə olacağıq. Heç sənin yanına da gələ bilməyəcəyik, heç sən də gələ bilməyəcəksən… Qabaqlar, hələ uşağımız olmamışdan, mən heç bu barədə fikirləşmirdim, amma indi beynimdən çıxara bilmirəm. Bunu etiraf etmək çox çətindir.

– Nə olacaqsa, qoy olsun. Sabahkı günümüzdən xəbərimiz yoxdur; amma bu günümüzdən və sevgimizdən xəbərdarıq! Biz indi birlikdə xoşbəxtik.

– O qədər xoşbəxtik ki, bu xoşbəxtliyi qorumaq yaxşı olardı. Sənin Bibi Məryəmin gərək məni eşitsin; axı o da qadındır. Amma yox, bəlkə də, paxıllığımı çəkər! Kişinin qadın qarşısında əyilməsi ayıbdır.

Holden Əmirənin bu qısqanclıq tutmasına ucadan güldü.

– Ayıbdır? Yaxşı, onda bəs niyə məni qarşında əyilməyə qoyursan?

– Sən əyilirsən?! Özü də mənim qarşımda? Ey mənim şahım, bütün şirin sözlərinə baxmayaraq, mən bilirəm ki, sənin qulluqçun və qulunam, ayaqlarının tozuyam. Amma mən heç özüm də istəməzdim ki, başqa cür olsun. Bax. – Holden onu dayandırmağa macal tapmamış əyildi və kişinin ayaqlarına toxundu; sonra yüngül gülüşlə qalxıb Totanı sinəsinə daha bərk sıxdı və az qala qəzəblə dedi: – Düz deyirlər ki, cəsur mem-loqlar bizdən üç dəfə uzun ömür sürürlər? Düz deyirlər ki, onlar ancaq qocalanda ərə gedirlər?

– Onlar da digər qadınlar kimi vaxtı çatanda gedirlər ərə.

– Mən bunu bilirəm, lakin deyirlər ki, onlar iyirmi beş yaşları olanda ərə gedirlər. Bu həqiqətdir?

– Hə.

– Ya Allah! İyirmi beş yaşında! İyirmi beş demirəm, on səkkiz yaşlı qadınla özxoşuna evlənən kimdir, görəsən? Axı bu yaşda qadın saatbasaat qocalır. İyirmi beş! Mən o yaşda artıq qoca qarı olacağam və… Bu mem-loqlar həmişə cavan olurlar! Elə nifrət edirəm onlara!

– Onların bizə nə aidiyyəti var axı?

– Bilmirəm. Bircə onu bilirəm ki, indi yer üzündə məndən on yaş böyük bir qadın yaşayır və həmin qadın on ildən sonra, artıq mən qocalanda, saçlarım ağaranda, Totanın dayəsinə çevriləndə gəlib sənin məhəbbətini aparacaq… Bu ədalətsizlikdir, yaxşı iş deyil. Onlar da bizim kimi ölməlidirlər.

– Amma sənin qocalığına baxmayaraq, hələ də uşaqsan. Buna görə də səni indi qucağıma alıb pilləkənlə aşağı düşürməliyəm.

– Tota! Tota barədə düşün, mənim ağam! Sən istənilən uşaqdan heç də ağıllı deyilsən!

Holden Əmirəni qollarına alıb gülən qadını aşağı düşürdü; anasının ehtiyat üçün başının üstünə qaldırdığı Tota isə gözlərini açıb gülümsündü – lap mələk kimi.

O, sakit uşaq idi. Holden onun varlığından duyuq düşənə kimi oğlan qızılı rəngli, kiçik ilahiyə çevrildi və evlərinin yeganə despotu oldu. Həmin zamanlar Holden və Əmirənin mütləq bəxtiyarlıq ayları idi – yad gözlərdən iraq, Pirxanın qoruduğu taxta darvazalar arxasında gizlənmiş bəxtiyarlıq. Səhərlər Holden öz işini onun kimi xoşbəxt ola bilməyənlərin əvəzinə acı təəssüf hissi keçirməklə yerinə yetirirdi: onun balaca uşaqlara sevgisi yerli yığıncaqlarda iştirak edən anaları da heyran qoyur, əyləndirirdi. Axşam düşəndə o, Əmirənin yanına dönürdü – Totanın gün ərzində elədikləri barədə maraqlı söhbətləri olan Əmirənin; Tota qollarını necə bükür, barmaqlarını necə tərpədir, alçaq çarpayısından özbaşına yerə necə enir və ləngər vuraraq iki ayağı üstə ilk üç addımını necə atır:

– Mənim ürəyim heyranlıqdan düz bir dəqiqə döyünmədi.

Sonra Tota öz oyunlarına heyvanları da cəlb elədi – danaları, balaca boz dələni və xüsusilə də Mian Mittunu – quyruğundan bərk dartdığı tutuquşunu. Mian Mittu düz Əmirə ilə Holden ona yaxınlaşana kimi səsini başına atıb çığırırdı.

– Ay yaramaz! Qaniçən! Damdakı qardaşınla belə davranırsan! Tobah, tobah! Fuy, fuy. Amma mən elə tilsimlər bilirəm ki, sən Süleyman və Əflatun kimi müdrik olacaqsan. Bax, – Əmirə dedi. O, üstü tikməli kisədən bir ovuc badam çıxardı. – Bax! Yeddiyədək sayırıq! Allahın adıyla!..

Qadın qəzəblənmiş, kəkilini qabartmış Mian Mittunu qəfəsinin üstünə oturtdu və uşaqla quşun arasında əyləşib badam dənəsini qabıqdan təmizlədi – içi heç də onun öz dişlərindən ağ deyildi.

– Həyatım mənim, gülmə, bu, əsl tilsimdir. Bax: ləpənin yarısını tutuquşuna, yarısını Totaya verirəm. – Mian Mittu dimdiyi ilə Əmirənin dodaqlarından öz payını ehtiyatla aldi; digər yarısını isə qadın körpənin dodaqlarından öpərkən onun ağzına qoydu, uşaq da anasına heyran gözləriylə baxaraq badam dənəsini tələsmədən yedi. – Mən bunu düz yeddi gün edəcəyəm və heç şübhə yoxdur ki, oğlumuz cəsur, bəlağətli və müdrik olacaq. Ey, Tota, mənim saçlarım ağaranda, sən isə kişiləşəndə kim olacaqsan?

Tota qəşəng ayaqlarını altına yığıb iməkləməyə başladı. İməkləyə bilirdi, amma həyatının ən gözəl çağlarını faydasız söhbətlərə sərf etmək ürəyindən deyildi. İndi istəyirdi ki, Mian Mittunun quyruğunu yenə dartsın.

Bir az böyüyəndə gümüş kəmər taxmaq şərəfinə nail oldu, – boynundan asılan üstü dualı gümüş lövhə və elə həmin kəmər Totanın geyiminin əsas qismi idi, – ayağı büdrəyə-büdrəyə bağçaya təhlükəli səyahətə çıxdı və Pirxanın yanına gəldi, nənəsi arşınmalçılarla söhbət edənə kimi Holdenin atına minməsi müqabilində üst-başındakı bütün qiymətli əşyaları qocaya təklif elədi. Pirxan ağladı və bu cəsur macəra həvəskarının təcrübəsiz ayaqlarını başına qoydu – sədaqət əlaməti olaraq. Sonra da oğlanı anasının yanına apardı. Pirxan and-aman eləyirdi ki, bu uşaq hələ üzünə tük çıxanadək insanlara başçılıq edəcək.

İsti axşamların birində o, damda atasıyla anasının arasında oturmuşdu və şəhər uşaqlarının uçurduğu çərpələnglərin bitib-tükənməz davasına tamaşa edirdi. Xahiş etdi ki, ona da çərpələng düzəltsinlər, Pirxan da onu havaya buraxsın, çünki özündən böyük əşyalarla oynamaqdan qorxurdu. Holden ona frant deyəndə isə uşaq ayağa qalxıb yenicə dərk etdiyi fərdiyyətini müdafiə etmək üçün belə dedi:

– Mən frant deyiləm, kişiyəm.

Bu etiraz az qalmışdı Holdeni gülməkdən boğa və o belə qərara gəldi ki, Totanın gələcəyi barədə ciddi düşünsün. Lakin bu barədə nigarançılıq keçirəsi olmadı. Bu şirin həyat o qədər gözəl idi ki, uzun sürə bilməzdi. Elə buna görə də əllərindən alındı bu həyat – Hindistanda çox şeyi beləcə qəfil, xəbərdarlıqsız alırlar. Pirxanın diliylə desək, kiçik ağa getdikcə daha qüssəli görünməyə, qabaqlar ağrı haqda heç bir təsəvvürü olmasa da, ağrılarından şikayətlənməyə başladı. Qorxudan ağlını itirmiş Əmirə onun yatağı yanında səhərədək gözlərini yummadı, xəstəliyinin ikinci gününün səhəri açılanda isə oğlanlarının həyatına adi payız qızdırması son qoydu. Adama elə gəlirdi ki, onun ölməsi qeyri-mümkün bir şeydir və əvvəlcə nə Əmirə, nə də Holden çarpayıda uzananın yalnız cəsəd olduğuna inana bilmirdilər. Sonra Əmirə başını divara çırpmağa başladı və əgər Holden onun qarşısını zorla kəsməsəydi, bəlkə də, özünü bağdakı quyuya atacaqdı.

Mərhəmət Holdenə nazil oldu. Günorta öz dəftərxanasına gələndə hədsiz dərəcədə çox təzə məktub gəldiyini gördü – onların üzərində işləmək üçün böyük diqqət və xeyli vaxt gərək idi. Lakin o vaxt Holden bunun Tanrı mərhəməti olduğunu sonadək dərk etmirdi.

III

Güllə yarası adama ilk əvvəl möhkəm çimdik kimi gəlir. Xəsarət almış bədən özünün etirazını ruha on-on beş saniyədən sonra göndərir. Holden də öz dərdini yavaş-yavaş dərk etdi – necə ki qabaqlar xoşbəxtliyini dərk etmişdi və yenə də onun hər bir təzahürünü gizlətməyə möhkəm ehtiyac duyurdu. Əvvəlcə o yalnız bunu hiss edirdi ki, nəsə bir itki üz verib və Əmirə ikiqat olub başını dizlərinə söykəyib oturarkən Mian Mittu damdan “Tota! Tota! Tota!” – deyə çığırıb onu diksindirəndə təskinliyə möhtacdır. Sonralar onu əhatə edən aləmdə, gündəlik həyatında olan nə varsa, sanki üzərinə yeriyirdi ki, ruhunu incitsin. Axşamlar orkestrin ətrafına toplaşan uşaqların hamısının sağ-salamat olması, onun balasınınsa ölməsi ona az qala təhqir kimi gəlirdi. Bu uşaqlardan hansısa təsadüfən ona toxunanda qəlbi daha çox ağrıyır, mehriban atalar öz balalarının sonuncu igidliklərindən onun yanında söz açanda qəlbinin dərinliklərinə qədər sarsılırdı. O öz dərdindən danışa bilmirdi. O, köməkdən, təsəllidən məhrum idi; hər ağır günün sonunda Əmirə onu övladını itirən və bir az artıq qayğı göstərilsə, onu xilas etməyin mümkünlüyünə inanan bütün insanların məhkum olduğu cəhənnəmdən keçməyə məcbur edirdi.

– Bəlkə də, – Əmirə deyirdi, – ona kifayət qədər diqqət yetirmirdim. Görəsən, elədir? Günəş şaxıyarkən o, damda oynayırdı – tək-tənha. Mən isə saçlarımı hörürdüm; bəlkə, elə balamın qızdırmaya tutulmasına günəş səbəb olmuşdu. Onu günəşdən qorusaydım, yaşaya bilərdi. Həyatım, de də. De ki, günahım yoxdur! Axı bilirsən ki, onu həyatımdan çox istəyirdim. De ki, günahım yoxdur, yoxsa ölərəm… mən də ölərəm.

– Günahın yoxdur, – Tanrı dərgahında durubmuşam kimi deyirəm, – heç bir günah etməmisən. Bu, alın yazısı, qismətdirsə, onu xilas etmək üçün nə yolumuz vardı? Olan oldu! Sevgilim, bəsdir daha.

– Əzizim, o mənim üçün hər şey idi. Əgər gecələr əllərim mənə onun yoxluğunu deyirsə, bu fikirləri beynimdən necə çıxara bilərəm? Vay-vay! Tota, qayıt yanıma, qayıt – yenə əvvəlki kimi birlikdə yaşayaq!

– Sakit, sakit! Özünə yazığın gəlsin; sevirsənsə, mənə yazığın gəlsin, sakitləş!

– Görürəm ki, sənin üçün fərqi yoxdur; bəs necə olmalıydı ki? Ağ adamların ürəkləri daş, ruhları dəmir olur. Kaş mən öz xalqımdan olan birisinə ərə gedəydim – lap qoy döyəydi məni – və heç vaxt yad çörəyi yeməyəydim!

– Məgər mən sənə – oğlumun anasına yadam?

– Bəs necə, sahib?.. Uf, bağışla məni, bağışla! Ağlım başımdan çıxıb. Sən qəlbimin həyatı, gözlərimin işığı, gedib-gələn nəfəsimsən, mənsə səni, bir anlıq da olsa, özümdən ayırdım. Əgər sən getsən, kimdən kömək istəyəcəyəm? Acıqlanma! Vallah, danışan mən – sənin sadiq qulun deyildi, dərdim idi məni danışdıran.

– Bilirəm, mən bilirəm. İndi üç nəfər deyilik – ikimiz qalmışıq. Ona görə daha sıx birləşməliyik.

Adətləri üzrə, yenə damda oturmuşdular. Erkən baharın isti gecəsi idi; üfüqdəki şimşək uzaqdan gələn göy gurultusunun sədaları altında çılğın rəqsini edirdi. Əmirə Holdenin qoynunda yuva qurmuşdu.

– Cadar-cadar olmuş torpaq yağış üçün inək kimi böyürür, mən isə qorxuram. Ulduzları birlikdə sayanda mən belə deyildim. Amma məni elə əvvəlki kimi sevirsən, elədir? Baxmayaraq ki bizi birləşdirən məxluq artıq əlimizdən alınıb? Cavab ver.

– Mən səni əvvəlkindən də çox sevirəm, çünki aramızda yeni rabitə yaranıb – bir yerdə yaşadığımız kədərin telləri. Sən də bunu bilirsən.

– Hə, mən bilirdim bunu, – Əmirə astaca pıçıldadı. – Amma sənin öz dilindən eşitmək ikiqat xoşdur, həyatım. Sən kişilik timsalısan. Mən daha uşaq olmayacağam, qadının olacağam sənin. Qulaq as. Sitarımı mənə ver, mahnı oxuyum.

Qadın yüngül, gümüşlə süslənmiş sitarı aldı və igid qəhrəman raca Rasalu haqda balladanı oxumağa başladı. Barmaqlar simlərdə dondu, mahnı kəsildi və bəm səsdən bəsit uşaq nəğməsinə keçdi:

 
“Balamız möhkəm yatıb,
Şirələnir gavalı
Bağçadakı ağacda.
– Baba, gavalın neçə?
– Girvənkəsi bir penni!
Amma qoymayın seçə!..”
 

Dalınca göz yaşları, alın yazısına, qismətə etiraz, şikayət gəldi və Əmirəni bu minvalla yuxu apardı. Yuxuda o, yüngülcə inildəyir, böyründəki kimisə qoruyurmuş kimi sağ əlini uzadırdı. O gecədən sonra həyat Holden üçün bir qədər yüngülləşdi. Yaşadığı itkinin daimi ağrısı onu məcbur edirdi ki, işə can atsın – yalnız işdə günün doqquz-on saatını beyni tam işğal olunurdu. Əmirə evdə tək oturub qüssə yeyirdi, amma Holdenin bir qədər sakitləşdiyini görəndə bütün qadınlar kimi özünü azacıq xoşbəxt hiss etdi! Onlar bəxtiyarlıq adlanan nemətdən bir də daddılar, amma bu dəfə son dərəcə ehtiyatla.