Kitobni o'qish: «Ölmək asan deyil»

TEODOR DRAYZER
QASIRĞA

İda Zobel hәr şeyә biganə olan adi adamların әhatәsindә dünyaya gəldi. Ciddi vә sәliqәli alman qızı olan anası onu üç yaşında atasının vә bibisinin ümidinә qoyaraq dünyadan köçdü. İda on yaşına çatanda Uilyam Zobel ciddilikdә özünә vә әvvәlki arvadına oxşayan ikinci arvad aldı.

Hәr ikisi onları әhatә edәn Amerika dünyasının yüngüllüyü vә başı pozuqluğu ilә heç cür barışa bilmirdi. Simic, yerә baxan, burnundan uzağı görməyәn, lakin diribaş olan bu adamlar heç vaxt rahatlıq bilmәyәn, hәmişә nәyisә axtaran, nәyinsә arzusunda olanların sırasında idilәr. Zobelә elә gəlirdi ki, bu cür hәyat hәddindәn artıq hay-küyçü olan gənc kişi vә qadınların hәr axşam küçәlәrdә veyllәnib, kefdәn başqa heç nә düşünmәmәsindәn çox-çox yaxşıydı. Hәlә avtomobillәrdә o yan-bu yana şütüyәn gənc avaralar, onların gəzdiklәri qızlar. Başlarını itirmiş biganә valideynlәr. Bütün uşaqların müstәqil, özbaşına hәrәkәtlәri. Belә millәtin axırı necә olacaq? Evdә, boş vaxtlarında vәrәqlәdiyi qәzetlәr dә hәr cür mәzmunsuz yazılarla dolu deyildimi? Hara baxırsan çılpaq qadın şәkillәrinә rast gəlirsәn. Caz! Ehtiras mәrasimlәri! Kәmәrlәrinin altında içki şüşәsi gәzdirәn yuxarı sinif oğlanları! Hәlә qızlar! Dizdәn yuxarı yubka geyәn, baldırları çöldә, yaxaları döşlәrinin arasınacan açıq, çılpaq qollu, kәsik saçlı, tünüklüyündәn alt paltarları belә görünәn qızlar!

«Necә? Onun da qızı bu cür böyüyәcәk? Özünü bu başıpozuqluğun ağuşunamı atacaq? Heç vaxt!»

Düşüncәlәr içindә qovrulan Zobel, İdanın böyümәsi vә tәrbiyәsi üçün әn ciddi qaydalar qoydu: qızın saçı öz qaydası ilә uzanmalıdır; dodaqları vә yanaqları heç vaxt oğlanlara gәl-gәl deyәn әnlik-kirşan üzü görməyәcək; sadә paltar geyәcәk; alt paltarı, corabları, ayaqqabısı vә şlyapaları adi olacaq. Bir sözlә, geyimi çox sadә vә ciddi olmalıdır. Mәktәbdә dәrslərә başı qarışmasa vә ya atasının evi dolandırdığı rәng dükanında gərək olmazsa, İda bütün günü evdә oturmalıdır. Ümumiyyәtlә, qızı elә tәrbiyә elәmәk lazımdır ki, onu heç bir qüvvә sürüklәyib çürük cəmiyyәtә calamasın.

Bu mәqsәdlә Zobel, Elizabet Hohstaufer adlı yaşlı bir dindar alman qadınının idarә etdiyi, öz ciddi qayda-qanunları ilә şәhәr mәktәblәrindәn seçilәn, hәtta bir qәdәr dә dini hesab edilәn mәktәbi seçdi. Bu qadın illәr uzunu xeyirxah xidmәti sayәsindә әtrafdakı yüzlәrcә alman ailәsinin dәrin rәğbәtini qazanmışdı. Hәddindәn artıq açıq-saçıq tәrbiyә verәn abırsız şәhәr mәktәblәrinә İdanı göndәrmәyә dәymәzdi.

Qız mәktәbә girәndәn sonra hәr gün evdә onu sorğu-suala tutur, cığırını azmamaq üçün hәr cür nәsihәt verirdilәr.

– Tәlәs! Dәrsin başlanmasına cәmi on dәqiqә qalır. Vaxt itirmә!.. Necә oldu ki, bu gecә beş dәqiqә gec qayıtdın? Nә edirdin?.. Müәlliminiz saxladı? Dәftər almaq istәyirdin? Niyә qabaqca evә gәlmәdin, onu sonra birlikdә gedib alardıq.

Bütün bu sözlәri İdanın analığı deyirdi.

– Bilirsәn ki, dәrsdәn sonra mәktәbdә yubanmağını atan xoşlamır… Bәs bu gün saat on iki ilә bir arasında Uorren avenyuda nә edirdin? Atan sәni bir qızla görüb… Vilma Bәlet? Kimdir bu Vilma Bәlet? Harada yaşayır? Nә vaxtdan onunla tanış olmusan? Necә olub ki, onun barәsindә indiyәcәn bizә bir kәlmә dә demәmisәn? Özün bilirsәn ki, atan necә adamdır. İndi gərək hәr şeyi ona danışam. Hirslәnәcәk. Atanın qoyduğu qaydalara itaәt etmәlisәn. Hәlә o yaşa çatmamısan ki, hәr şeyi özün hәll edәsәn. Axı, bu barәdә atan sәnә neçә kәrә deyib…

Buna baxmayaraq, İda hәyatın sevinc vә lәzzәtlәrini duyur, mәğrur vә sәrbәst böyüyürdü. Gözqamaşdırıcı parıltıdan yalnız tәsadüfi şölәlәr gәlib ona çatsa da, İda Uorren avenyunun parlaq, işıqlı dünyasında yaşayırdı. Saysız-hesabsız maşınların ötdüklәri yerdә! Hәlә kinolar, qızın sevimli şәkillәri, aktrisalar, mәktәbdәki qızların yamsıladığı bәzi hәrәkәtlәr! Sәslәr, öz maşınlarında belәdən-belә keçәn oğlan vә qızların qәhqәhәsi, taqqataqla ötәn tramvaylar, yanbayan düzülmüş dükanlar. Qol-qola, bәdәnlәrini әsdirә-әsdirә küçә boyu var-gәl edәn, xәlvәtə çәkilib yenidәn әsas küçәyә çıxan, güzgülәrdә vә vitrin şüşәlәrindә öz mütәnasib әndamlarına tamaşa edәn, hәrdәnbir oğlanlarla gizlicә baxışan, nәyisə hündürdәn danışa-danışa planlaşdıran, çәnә döyәn qızlar!

Qәşәngliyinә vә zәrifliyinә baxmayaraq, İda on dörd yaşınacan atasının qanunları çәrçivәsindә qaldı. Düz saat yeddi otuzda sәhәr yemәyi, çünki saat sәkkizdә atası dükanı açmalıdır; on iki otuzda atasının yanında günorta yemәyi; axşam saat altı otuzda isә şam – ticarәt vә ictimai işlәrin hәlli üçün Uilyam Zobelin çiyinlәrinә hәr gecə ağır yük düşür, kişinin başı qarışıq olurdu; odur ki, belә ertә şam yeyirdilәr. Hәr gün saat dörddәn altıyacan, ya da axşam yeddidәn ona qәdәr, şәnbә günlәri isә bütün günü İda atasının dükanında işlәmәliydi. Heç bir mәrasimә gedә bilmәzdi, yaxın rәfiqәlәrini evә çağırmağa ixtiyarı yoxdu.

Ögey anası İdanın az-maz xoşuna gәlәn rәfiqәlәrinin hәrәsinә bir ad qoyur, öz fikrini әrinә söylәyir, kişini inandırırdı. Qonşularda pıç-pıç gәzirdi ki, onun valideynlәri çox ciddidirlәr, onlar qızı icazәsiz bircә addım atmağa da qoymurlar. Tәsadüfәn valideynlәrinin xoşuna gәlәn kinoya getmək, hәrdәnbir valideynlәri ilә maşın gəzintisi olmasaydı, İda kino üzünә dә, gəzinti üzünә dә hәsrәt qalardı. Qız on beş yaşına çatanacan belә oldu, sonra atası ucuz bir maşın aldı vә arabir qısa sәyahәtә çıxmağa başladılar.

İda hәyatda yaşayan şәn vә gümrah insanları görürdü. Evdә isә valideynlәrinin rәsmi, quru münasibәti onu darıxdırırdı, o, soyuqluq duyurdu. Qızıl sağanaqlı eynәyinin altından açıq mavi gözlәriylә baxan Uilyam Zobelә elә gəlirdi ki, İda hәlә bir kәsin xoşuna gәlәsi hәddә çatmamışdı. Nazik, uzun sifәtli, qonur gözlü, sәliqә ilә daranmış qara saçlı ögey ana isә başqa cür düşünürdü. Әlbәttә, ciddiliyi ilә seçilәn Zobel öz düşüncәsi, qaydaları vә işgüzarlığı ilә özünü ata yox, allah kimi aparır, qızından aralı gәzmәyi üstün tuturdu. Bu da onları ata-bala yaxınlaşmağa qoymurdu. Bununla belә, İda valideynlәri ilә salamlaşırdı, xudahafizlәşirdi, süfrә başından qalxarkәn tәşәkkür dә edirdi. Hәrdәnbir valideynlәri onu özlәriylә qonaqlığa vә restorana aparırdılar; anсaq Zobel heç vaxt qız övladı arzulamamışdı, arvadı isә özgә uşağına çox da mehr salmaq istәmirdi – nә kişi, nә dә arvad yeniyetmә qızın daxili alәmi barәdә düşünürdü, ortada nә ruhi yaxınlıq, nә dә hәqiqi mәhәbbәt vardı.

Şәxsi lәyaqәtә vә özlәrinin nüfuzuna münasib olaraq qızın tәrbiyәsindә xüsusi әxlaq qaydalarına da ciddi әmәl edilirdi. Ancaq İdanın böyüdükcә daha qəşəng vә mәlahәtli olması atasının da, ögey anasının da ürәyinә qorxu-xof salmışdı. Qızın ipәk saçları, açıq mavi gözlәri vardı. Onun yumru, mütәnasib bәdәni hәtta miss Hohstauferin mәktәbindәki başqa qızların da diqqәtini cәlb edirdi. Balaca, düz burnu, dolğun, kiçikcә ağzı, hәmişә tәkәbbürlü dodaqları, yumru çәnәsi qəşəng idi. Mәgәr İdanın güzgüsü yox idi vә ya onunla bir mәktәbdә oxuyan oğlanlar kor idilәr ki, bu gözәlliyi görməyәydilәr? Hәlә yeddi yaşında ikәn oğlanlar özlәrini İdanın gözünә soxmaq istәmirdilәrmi? Әlbәt ki, onun atası, lap ögey anası da bunu yaxşıca görürdü. Ancaq qız başqaları kimi orda-burda lәngimirdi, güclü, mәntiqli, hәr şeyә mәna verәn nәsihәtlәr onun әl-qolunu bağlamışdı. Zobel vә arvadı düşünürdülәr ki, İda yalnız evә, dükana vә mәktәbә tәlәsmәlidir. Әgәr başqa iş dalınca göndәrilsәydi, dәqiqәlәr hesablanacaqdı.

Bütün bu ehtiyatkarlığa baxmayaraq, get-gedә qızın qәlb çırpıntıları artırdı. Gəncliyin yalnız öz gənclik dilindә danışan, axtaran, gәzәn әhvalı var. Bir-iki il әvvәl on iki yaşlı qıza elә gəlirdi ki, Uorren vә Trensi küçәlәrinin tinindә, onların evlәrindәn yarımca mәhәllә aralı aptekdә su satan Lourens Sulivan dünyada әn gözәl oğlandır. Ağappaq alnına tökülmüş pırtlaşıq, qara saçları, düz, incә әllәri (ya da qıza belә gəlirdi), geyimindәki sәliqә-sahman vә tәmtәraq necә xoşa gәlmәyәydi? Mәktәbdә oxuyan oğlanların çoxu yollarını buradan salır, ondan görüb-götürmәk istәyirdilәr. Hәtta qızlar da onun kimi gülümsәmәk, onun kimi hәrәkәt etmәk hәsrәtindәydilәr. Hәmişә mәktәbdәn qayıdanda yolüstü dayanmaq, Lourensdәn heç olmazsa bircә kәlmә eşitmәk istәyirdilәr.

– Salam, Della. Miss Mәk-Qiniz, bu gün necәsiniz? Deyәsәn, sizin nә almaq istәdiyinizi bilirәm. Mәncә, sarışın qızlar şokoladlı dondurmanı xoşlamalıdırlar, axı onların dәrisi şokolad kimidir.

Sonra isә Lourens gülümsәyir, miss Mәk-Qinizin pörtmәsini vә: – Siz sarışın qızların nәyi xoşladıqlarını yaxşı bilirsiniz, – demәsini gözlәyirdi.

Tәsadüfәn sodalı su vә ya dondurma almağa gәlmiş İda Zobel gözlәrini Lourensә zillәyәrәk diqqәtlә qulaq asırdı. Necә qәşәng oğlandı! On altı yaşında! O heç İda kimi qıza mәhәl dә qoymazdı: yenә dә İdanın yaşı bir az çox olsaydı! Görәsәn, o da böyüyәndә miss Mәk Qiniz kimi qəşəng olacaqdı? Belә qəşəng oğlanın xoşuna gәlmәk nә yaxşı olardı. Görәsәn, hәr şeydәn qabaq Lourens qıza nә deyәrdi? Bәs qız nә cavab verәrdi? İda xәyalәn bu qızları yamsılayır, özüylә Lourensin müsahibәsini keçirirdi. Bütün bu daxili çırpıntılar müqabilindә isә mister Sulivan özündәn әvvәlki susatanların yoluyla gedәrәk iş yerini dәyişdi, uzaq mәhәllәdә başqa işә düzәldi.

Ancaq bir müddәtdәn sonra İdanın gözünü tutan, fikrini günlәrlә mәşğul edәn başqa oğlanlar da tapıldı. Qız daxilәn müxtәlif planlar cızır, әylәnir, hәyata isә heç nә keçirmirdi. Belә oğlanlardan biri, sadәlövh vә heç dә mәşhur olmayan yerli ştat senatorunun gülәrüz, qəşəng oğlu Merton Uebster idi. O, İda ilә eyni mәhәllәdә yaşayır, Uotkinzin orta mәktәbindә oxuyurdu. İdaya o mәktәbә getmәyi mәslәhәt görməmişdilәr. Merton elә mehriban, elә qəşəngdi ki.

– Salam, balaca! Oho, necә dә qəşənglәşmisәn! İstәsәn, bir gün sәni özümlә rәqsә apararam.

Yaşının azlığından, ailәsinin ciddi tәzyiqindәn, utancaqlığından qızın başı aşağı enir, ancaq dodaqlarında tәbәssüm sezilirdi.

Bir il sonra, İdanın atasının dükanı yaxınlığında ev әşyaları satan vә sığorta edәn kişinin oğlu Uolter Stour qızın diqqәtini cәlb edәnәcәn İda yalnız Merton haqqında xәyallara daldı. Uolter qamәtli gəncdi, gülümsәr gözlәri, hәmişә tәbәssümlü dodaqları vardı vә yәqin ki, o da Merton Uebster, mağaza müdirinin oğlu Lourens Kros, camaşırxanaçının oğlu Sven Volberq vә başqa avaralarla birgə günlərini kinoda vә ya baş küçәdәki aptekin qabağında çürüdür, gәlib-gedәn qızlara söz atırdı. Hәlә hәyatında heç bir şey dәyişmәsә dә, İda mәktәbdәn evә vә ya evdәn atasına kömәk etmәyә gedәndә bu gənclәrә qarşı biganə qala bilmirdi. Onlar tәsadüfәn dükana gəlir vә İdanın gәlәcәyi haqqında fikir dә yürüdürdülәr:

– Oh, çox gözәl qız olacaq, elә deyil?

Qız birdәn-birә hәyәcandan qızarır, guya müştәrinin sifariş vәrәqini doldururmuş kimi özünü mәşğul göstәrirdi.

Uilyam Zobelin dostu olan qonşu almanın qızı Etelka Şomel İdaya bütün qızlar vә oğlanlar haqqında mәlumat verirdi. Etelka gözәgәlimli olmadığından, Zobel öz qızına onunla dәrdlәşmәyә icazә verirdi, o düşünürdü ki, Etelkadan İdaya xәtәr toxunmaz. Ancaq Etelka vasitәsilә, onunla arabir ora-bura etdiklәri kiçik gəzintilәr sayәsindә İda әtrafdakı hadisәlәr haqqında cürbәcür söhbәtlәrә acgözlüklә qulaq asırdı. İdanın böyük hörmәt bәslәdiyi Uolter Stour süd alverçisinin qızı Edna Stronqla gəzirdi. Stourun atası başqa atalar kimi qәddar deyildi. Onun yaxşı avtomobili vardı, hәrdәnbir maşını sürmәyә oğluna icazә verirdi. Stour da tez-tez Ednanı vә qızın bir-iki rәfiqәsini götürüb, kiçik Şark çayının üstündәki gәmi-evlәrdә olan istirahәt vә әylәncә yerlәrinә cumurdu. Etelkanın rәfiqәsi ona demişdi ki, Stour çox mәzəli oğlandır. Hәm dә mahir rәqqasdır. Etelkanın rәfiqәsi onunla bir mәrasimdә olubmuş… Әlbәttә, İda belә söhbәtlәri dinlәmәyә can atır, acgözlüklә qulaq asırdı. Belә hәyatın nәşәsi, möcüzәsi, gözәlliyi! Ayrı alәm idi!

Bir axşamüstü, saat yeddi otuz radәlәrindә atasının dükanına gedən İda mərkəzi küçәnin yanından keçәrkәn bir neçә oğlanla öz sevimli yerindә dayanmış Stourun sәsini eşitdi.

– Mәn bu şirin balanın kim olduğunu bilirәm, ancaq atası onu oğlanlara baxmağa qoymur. Elәdir?

Axırıncı söz İdaya deyilirdi, çünki hәmin an qız oğlanların bәrabәrindә idi vә sözlәr ürәyinә yatsa da, danışanın kim olduğunu bilsә dә, addımlarını yeyinlәtdi. Әgәr atası bunları eşitsәydi! Aman allah! Bәdəni әsim-әsim әsdi. «Şirin bala!», «Şirin bala!» Bu sözlәr isә qızın qulaqlarında cingildәyirdi.

Sonra isә… sonra isә, qız on altı yaşına girәndә Edvard Hauptvencer Qrey-stritdәki böyük evdә yaşamağa başladı. Onun atası Cәkob Hauptvencer mәşhur kömür taciriydi, son vaxtlar Absekondda gəlirli bir sahə almışdı. İdanın qızlıq yetkinliyini daha kәskinliyi ilә hiss etdiyi vaxtlardı. O, hiss edirdi ki, yetkinlik öz әlamәtlәrini göstәrir; atasının vә ögey anasının yerli-yersiz deyinmәsinә sәbrsiz qulaq asması, onlardan tәngә gәlmәsi tәsadüfi deyildi. Yazda vә yayda gecəlәr qız gözlәrini aya zillәyir, onun solğun şüalarına nәzәr salır, öz darıxdırıcı evlәrinә və lalә, zanbaq, qızılgüllәrlә dolu bağçalarına baxır, tәәccüblü vә qәribә hisslәr keçirirdi. Aşağıda, Uorren-avenyuda ulduzlar sayrışırdı. Orada maşınlar, camaat, kino-teatrlar, restoranlar var; bütün bunlardan qızın xoşu gəlirdi. Bütün bu düşüncәlәrdә bir dәlilik, bir ağrı vardı. Off, kef üçün kef! Get, atıl-düş, rәqs elә, oyna, birisi ilә öpüş – kim olur-olsun, tәki gənc olsun, qəşəng olsun. Görәsәn, İda nә vaxtacan heç kәslә tanış olmayacaq? Tәrslikdәn, qonşuluqda yaşayan bütün cavanlar onu görәn kimi dilә gəlirdilәr:

– Oh, gör bir kim gəlir. Hayıf ki, atası bir yana buraxmır.

– Niyә saçını kәsdirmirsәn, İda? Ağlını başına yığ.

İndi mәktәbә getmәsә dә, yenә әvvәlki kimi atasına kömәk edir, әvvәlki kimi geyinirdi. Qısa yubka, kәsik saç, açıq yaxalıq, üz-gözünә bәzәk vurmaq – hәr şey, hәr şey qadağan idi.

Ancaq Edvard Hauptvencer öz gәlişiylә qızın hәyatına dәyişiklik dә gәtirdi. Küçәdәki oğlanların arasında hәr cürü vardı – qəşəng, mübariz, istәdiklәri qızın yuxusuna haram qatan bic, yaxşıca geyinib-keçinәn, bir sözlә, dostlarının yanında kişi kimi dayananı çox idi; Edvard istәdiyi gənc ilә oturub-dura bilәrdi. Mәgәr onun da Qrey-stritdә ayrıca otağı yox idi? Mәgәr onun atasının kömür mәdәnlәri vә mәşhur indeksli yük maşınları әtrafa küy salmamışdı? Bunlara әlavә olaraq Hauptvencer anasının yumşaq damarını da tutmuşdu (atasına bir söz dә demәzdi), cibi hәmişә pulla dolu idi, qiymәtindәn asılı olmayaraq istәdiyi vaxt istәdiyi şeyi ala bilәrdi. Öz mәşuqәlәrini restoranlara, şәhәr әtrafına apara bilәrdi. Hәlә sonralar onun sevimli görüş yerinә çevrilmiş kiçik Şark çayı üzәrindәki gәmi-klub. Onun şәxsi qayığı vardı, bu da hәr şey demәkdi. Edvard yaxşı üzgüçü vә dalğıc idi. O, atasının maşınını istәdiyi vaxt işә sala bilәrdi; şәnbә vә bazar günlәri dostlarını başına yığıb gәmi-kluba aparırdı.

Burada az qala birillik fәaliyyәti sayәsindә әtrafına müәyyәn dostlar toplayandan sonra, bir axşam evdәn mağazaya gedən İda Zobel onun gözünә sataşdı. Qız gәncliyinin әn tәravәtli çağındaydı. İda vә onun ailә şәraiti barәdә dostlarından eşitdiklәri Edvardı düşündürdü. İda gözәl idi. Onunla әlaqә yaratmağa dәyәrdi. Ancaq qızı çәtinliyә salmış şәrait tәbiәtәn macәra axtaran Edvardı düşünmәyә vadar elәdi. İda ilә macәra maraqlı olardı… «Ah, bu köhnә dәbli almanlar! Mәhәllәdә heç bir oğlan cürәt edib qıza girişә bilmir. Yaxşı, yaxşı…»

Edvard vaxtı fövtә vermәdәn bütün mәharәtini işә salaraq İda Zobelin düşdüyü vәziyyәti öyrәnmәyә başladı. Tezliklә anladı ki, qıza möhkәm vurulmuşdur. O qəşəng çöhrә! O tәnasüblü, yumru әndam! O iri, açıq mavi, utancaq vә әlәkeçmәz, ürkәk gözlәr! Ancaq… o gözlәrdә bir hәsrәt dә vardı.

İda dükanda olanda Edvard tez-tez Zobelin dükanının qabağından keçmәyә başladı. Tәrs kimi, Zobel bütün günü, hәtta axşamlar belә gecəyarıya qәdәr dükanda olurdu; ya kassada eşәlәnir, ya kitab oxuyur, ya da müştәrilәrә xidmәt edirdi. İda öz cazibәsi ilә oğlanı özünә tәrәf elә çәkirdi ki, Edvard istәr-istәmәz qıza daha artıq vurulurdu. O, tez-tez dükanın hәndәvәrindә veyillәnir, qızın tәk ola bilәcәyi saatları öyrәnmәyә çalışırdı. Çәrşәnbә vә cümә günləri belә vәziyyәt yaranırdı; başqa almanlar kimi, alman ticarәt birliyinin üzvü olan Zobel bәzi sәnәdlәri imzalamaq üçün hәmin günlər axşam saat sәkkiz otuzdan sonra dükanda olmurdu. Hәrdәnbir ögey anası orada görünsә dә, ümumiyyәtlә, bu vaxtlar qız tәk qalırdı.

İndi, yatmış gözәllә kәlmә kәsmәk vaxtı çatmışdı. Әvvәlcә, Edvard dükanın yanından ötәrkәn vә ya qız onların dәstәsinin yanından keçәrkәn bir-iki dәfә İdaya baxıb gülümsәdi, başının adamlarına «qızı әlә alacam, gözlәyin, görәrsiz» dedi.

Bir axşam Zobel dükanda olmayanda ora ayaq basdı. Qız piştaxtanın arxasında dayanıb müştәri gözlәsә dә, fikri bayırdakı qaynar hәyatın yanında idi. Son iki hәftә әrzindә İda, Hauptvencerin mәnalı tәbәssümü ilә üz-üzә gәlirdi. Onun qamәti, әzәlәli bәdәni, cәld hәrәkәtlәri, inadcıl, hәsrәtli gözlәri nәlәr demirdi. İlahi. Әvvәlki oğlanlar kimi o da İdanın diqqәtini cәlb elәmişdi; o da gözәgәlimli, tәşәxxüslü vә özünә pәrәstiş edәn oğlandı – İda kimi utancaq vә kövrәk qızlar belә oğlanlara meyl edirdilәr…

Edvard qәtiyyәn tәrәddüd etmirdi. Bu mәsәlә ilә әlaqәdar olaraq özünü әziyyәtә salıb tanışlığa heç sәbәb dә düşünmәdi. Nә fәrqi varmış ki? Edvard bәzi rәnglәrә baxmağa gәlib. Deyәsәn, onlar evlәrini rәnglәyәcәklәr… Belәliklә, qızı söhbәtә tutar, əgər «qoca» özü qayıdıb gәlsә, rənglәr barәdә söhbәtini Edvard kişinin özüylә davam etdirәr.

Bütün mәhәllәni valeh edәn boz kostyumunda, açıq rəngli şlyapa vә ayaqqabılarında, bu dәm-dәsgahı tamamlayan qalstukunda Edvard şәhvәt gәtirәn ilıq bir may axşamı şәstlә dükana girdi.

– Oh, salam! Belә qəşəng havada dörd divar arasında işlәmәk lap cәhәnnәm әzabıdır, düz demirәm? – Bu sözlәr mәlahәtli tәbәssümlә әvәz olundu. – Mәn bir-iki rəngә baxmaq istәyirәm, mәni baaax… o rənglәr maraqlandırır. Bizim qoca evi tәzәdәn rənglәtmәk fikrinә düşüb.

Hәyәcandan pul kimi qızaran İda çevrilib rənglәrin siyahısına baxdı – әslindә isә o, pörtmüş sifәtini gizlәtmәk üçün üzünü çevirdi. Bu, utanmaqdan daha çox qorxudan doğurdu. Sәn bir buna bax! Birdәn atam vә ya analığım gəldi? Eh, məgər o da başqaları kimi müştəri deyil?.. Ancaq qız yәqin etmişdi ki, oğlanı dartıb bura gәtirәn heç dә rәng mәsәlәsi deyil. İda yolun kәnarında durub dostlarına göz qoyan üç sıra oğlan gördü. Edvard isә çox nәzakәtlә piştaxtaya söykәnib davam etdi:

– Mәn sizi bilirsiniz neçә dәfә görmüşәm? Mәktәbә gedib-gələndә, dükana gələndә, evә gedəndә. Az qala bir ildir buralardayam, ancaq sizi bir dәfә dә qızlarla bәrabәr gəzәn görməmişәm. Çox pis! Yoxsa… biz görüşә bilәrdik. Mәn qızların çoxunu tanıyıram.

Edvard ona әziyyәt verәn qalstukunu bir az boşaltmağa çalışdı; bunun üçün әlinin biri hәrәkәtә gәldi, barmağındakı üzüyün qaşı şölә saçdı.

– Eşitmişәm, atanız sizi hәtta Uorren Haiyә belә buraxmır. Görünür, çox zabitәli adamdır, hә?

O, gözlәrini qarşısındakı ala gözlü, yumru çәnәli, zənәxdanlı, dolu dodaqlı, qumral saçlı qıza zillәdi; İda әsim-әsim әsir, bәrk hәyәcan keçirirdi:

– Hә, çox zabitәlidir.

– Axı harda görünüb ki, çiçәk kimi bir qızı ev dustağı elәyәsәn? Düz demirәm?

Әlinә aldığı rənglәr siyahısını әdayla piştaxtanın üstünә atıb davam etdi:

– Ayda-ildә bir dәfә şәnlәnmәlisiz, ya yox? Bilsәydim razı olarsınız, özüm sizin atanızla tanış olardım. Mәnim atamın çayın aşağısında iri kömür mәdәni var. Әminәm ki, bizim qoca sizin atanızı tanıyır. Mәnim maşınım da var, düzdür… o, atamınkıdır, ancaq istәdiyim vaxt… Necә bilirsiz, atanız icazә verәrmi bir şәnbә vә ya bazar günü maşına oturub bir az fırlanaq? Kiçik Şark çayına, ya da ki, Pek plyajına özümüzü vuraq? Buranın bütün cavanları oğlanlı-qızlı oralara axışırlar.

Hauptvencer ürәk fәth etmәyin bütün üsullarını işә salmış, qızla kәlmә kәsmәyә başlamışdı. Küçәdә dayanıb içәri göz qoyan oğlanlar, yәqin ki, mәrci uduzduqlarını hiss edәrәk uzaqlaşdılar. Narahat İda isә dәhşәtli, hәm dә şipşirin düşüncәlәrә daldı. Düşündü ki, nәhayәt Edvard kimi qəşəng oğlanın xoşuna gәlmişdi. İlahi… Atası xoşlamasa da, bu cür iradәli oğlan hәr şeyә qalib gәlә bilmәzdimi? Ancaq… ancaq İdanın saçı kәsilmәmişdi, donu gödәk deyildi, dodağı boya görməmişdi. Doğrudanmı, onun tәkcә tәbii gözәlliyi Edvardı mәftun elәmişdi? Oğlanın nә gözәl tünd qәhvәyi, bir az sәrt baxışlı, ancaq hәsrәt dolu gözlәri, incә әllәri vardı… Necә dә zövqlә geyinmişdi. Özünün ağ haşiyәli, tünd rəngli paltarını, dәbdәn düşmüş ayaqqabı vә corablarını düşünәndә isә İda utandı. Bununla belә, qız ucadan başqa cür danışdı:

– Yox, indi… mәn siz deyәn kimi hәrәkәt edә bilmәrәm, bilirsiz… Bilirsiz, atam sizi tanımır. O, tanımadığı, ya da rәsmәn tanış edilmәdiyim adamla mәni heç yana buraxmaz. Bilirsiz… mәsәlә belәdir…

– Yaxşı, onda mәn özümü tәqdim edә bilmәrәm? Әminәm ki, bizim qoca sizin atanızı tanıyır. Ona deyәrәm ki, sizinlә tanış olmaq istәyirәm. Mәn atanızdan qorxmuram, özü dә burada pis nә var ki, elә deyil?

– Hә, o cür yaxşı olar… ancaq atam yaman tәrsdir, bәlkә heç belәdә dә bir şey çıxmaya.

– Aha! Siz mәnimlә gəzmәk istәyirsiz, elәdir? Heç olmazsa, kinoya gedәk? O, daha bunun da әleyhinә çıxa bilmәz ki, düzdür?

Edvard gözlәrini qızın gözlәrinә dikdi, baxışlar elә bil çaxmaq çaldılar.

Qızın gözlәrindә cavab qığılcımları göründü. Tәlatümlәr içindә çırpınan İdanın ürәk döyüntülәri artdı, qız elә bil mәst oldu, özünü idarә edә bilmәdi. Süst halda oğlana baxdı. Edvardın oyatdığı mәhәbbәt hissi! Mәhәbbәtin gözәlliyi! İdanın oğlana lal-dinmәz meyli! Qızın dili topuq çaldı:

– Yox… bәlkә yox, hә? Mәn bilmirәm, bilmirәm. Görürsüz ki, heç elә qəşəngliyim dә yoxdur.

Qız Edvarda elә baxdı ki, sanki bu dilsiz baxışlarla oğlana qәlәbә qazandığını söylәdi.

«Asanca hәll edildi! – Edvard düşündü, – hәr şey asan olacaq».

O, Zobeli görüb, qızın icazәsini alacaq, ya da gizlicә qızla görüşәcәkdi. Axı, atanın ixtiyarı yoxdur ki, qızını hәyatın lәzzәtlәrindәn mәhrum elәsin. Bu dar düşüncәli alman valideynlәrә hәr şeyi göstәrmәk lazımdır, onları qәflәt yuxusundan oyatmaq, silkәlәmәk, hәyata qaytarmaq lazımdır.

İki gün sonra onun qızına gәlәcәk әr olmaq üçün Zobelin xeyir-dua verә bilib-bilmәyәcәyini öyrәnmәkdәn ötrü çәkinmәdәn dükana girdi. Əgər işlәr istәdiyi kimi getmәsә, o, bütün münasibәtlәri poza bilәr, öz әlindә deyilmi? Neçәsini elә o özü atmamışdı?

Bәli, Zobel onun atasını tanıyırdı. Özü dә, Hauptvencerin dilli-dilavәr, özündәn bәdgüman izahına hәvәslә qulaq asa-asa oğlanın bahalı kostyumuna, tәzә qәhvәyi ayaqqabılarına baxır, hәr şeyi fikrindә götür-qoy edib, Edvardın layiqli namizәd olduğu qәnaәtinә gəlirdi.

– Deyirsәn ki, artıq qızla danışmısan?

– Bәli, ser, soruşdum ki, onunla tanış ola bilәrәmmi?

– Ah, ah! Bu haçan olub?

– İkicә gün qabaq. Axşam, elә burada, dükanda.

– Ah, ah!

Hәr şeyi ölçüb-biçәn Zobelin gözlәrinin kәnarında vә burnunun yanında bir anlığa qәribә qırışlar yarandı, kişi fikrә getdi.

– Yaxşı, yax-şııı… Bu elә mәsәlәdir ki, mәn qızımla tәklikdә danışmalıyam. Özüm hәr şeyi götür-qoy etmәliyәm, hm… Mәn öz qızıma qarşı, onunla addım atacağı şәxsә qarşı çox tәlәbkaram, bilirsizmi?

Ürәyindә isә o, yaxınlıqdakı kömür mәdәnlәri haqda fikirlәşirdi, bu cavan oğlanın da alman familiyası daşıdığını düşünürdü; onun gәlәcәyi nәlәr vәd etmirdi?

– Nәticәsini sonra sizә deyәrәm. Bir başqa vaxt bura baş çәkin.

Öz qızıyla uzun danışıqdan sonra Zobel qәrar verdi ki, nәhayәt, İdanın bu oğlanla әlaqә saxlamasına icazә vermәk olar. Artıq qızın on altı yaşı vardı. Daha atasının ona qarşı sәrtliyi yetәrdi. Daha İdanın pis günləri arxada qaldı. Hәr halda onun yaşında olan qızlar başqa әdәblә oturub-dururlar. Edvardın isә açıqca gәlib, heç bir pis mәna güdmәdәn Zobellә danışması kişinin xoşuna gəlmişdi.

Oğlana hәlәlik hәftәdә bir-iki dәfә qızla gəzmәyә icazә verildi. Hәr sonrakı görüşdә Hauptvencer daha fәal olurdu, әsas mәqsәdini hәyata keçirirdi. Bir müddәt çox ehtiyatla davranan Edvard bir axşam qonşu mәhәllәdәki kinoya getmәyә icazә istәdi vә razılıq aldı. Sonra isә şәnbә vә ya cümә günü axşamlarını İda ilә keçirmәk adәt halına düşdü. Hәr şey İdanın dükanda gәrәk olub-olmamasından asılı idi. Sonra, heç bir mәnәvi vә vicdan әzabı çәkmәdәn o, mister Zobeldәn xahiş etdi ki, İdaya şәnbә axşamı kiçik Şark çayındakı Pek plyajına getmәyә icazә versin. Plyaj uzaqda deyildi, şәhәrdәn cәmisi doqquz mil aralıydı. Orada hәr şey yaxşıydı, bütün әtrafdakı adamlar şәnbә vә bazar günlərini plyajda keçirirdilәr. Zobel yenә dә hәr şeyi götür-qoy edәndәn, bir qәdәr nәm-nümdәn sonra plyaja getmәyә icazә vermәdi. Ancaq Edvard istәyirdisә, İdanı şәhәrin aşağısındakı teatra vә ya restorana apara bilәr; ya da qonşu tindә öz bacısı ilә yaşayan oğlangilә getmək olardı.

Zabitәli olmasına, hәr şeyi süzgәcdәn keçirmәsinә, hәr şeyә göz qoymasına baxmayaraq, Zobel mәhәbbәt romanına qarşı tab gәtirә bilmәdi. Edvard Hauptvencer necә olursa-olsun qızla daha yaxın olmağa can atırdı. Bunu ehtiyacdan irәli gələn qarşısıalınmaz bir qüvvə hesab edir, mәqsәdinә çatmaq istәyirdi. Oğurluq, ya da güclә alınmış öpüşlәr başlandı. Hәlә dә atasının nәfәsini vә nәsihәtlәrini öz üzәrindә hiss edәn İdanın titrәyişlәr içindә yalvarışları, sevgilisini yola gәtirmәk üçün ürәk çırpıntıları başladı.

– Ah, sәn mәnim atamı tanımırsan. Yox, sәn belә etmәməlisәn! Etmәmәlisәn! Yox, mәn, mәn bu qәdәr bayırda qala bilmәrәm. Gecdir! Oh, yox… mәni ora aparma. Ora getmәyә ürәk elәmirәm. Atam bilsә, dәrimi soyar…

Gec saatlara bu vә ya buna bәnzәr sözlәrlә işarәlәr edilsә dә, şәhәrdәn iyirmi beş mil aralı olan kiçik Şirk çayındakı sirli vә müasir dәbli gәmi-kluba səyahәt dә tәklif olundu; Edvardın dediyinә görə, orada hәr şey vardı: rәqs etmәk, üzmәk, qayıqda gəzinti, musiqi, bayram şәnliyi. Әvvәllәr heç vaxt belә işlәrә baş qoşmayan İda anladı ki, bütün bunlar çoxlu vaxt aparasıdır. Gecәyarıya kimi, ya da lap sәhәrәcәn davam edәcәk, atası isә evә qayıtmaq üçün әn geci axşam saat on ikinin yarısını müәyyәnlәşdirmiş, qızıyla möhkәm şәrt bağlamışdı.

– Sәn heç bir lәzzәt almaq istәmirsәn? Ay-hay! Atan sәni göz açmağa qoymur, sәn dә razı olursan? Әtrafındakı oğlanlara, qızlara bir fikir versәnә. Onların arasında sәnin kimi qorxağı yoxdur. Hәm dә, burada pis olan nә var ki? Atan buna heç nә deyә bilmәz. Ondan başqa heç kim görüşü saatla tәyin etmir.

İda yenә dә çırpıntılar içindә yalvarır, Hauptvencer isә qızın yalvarışlarından daha da cürәtlәnib onun üzәrindә tam qәlәbәyә can atır, qızı öz tәsiri altına salmaq, atasından qoparmaq istәyirdi.

Sonra isә şәhvәt gətirәn bir yay gecəsi Kral Parkındakı ağacların kölgәsindә, ya da burunları hәmin ağacların gövdәlәrinә toxunan, göldә xәfifcә yırğalanan kiçik qayıqlardan birindә, mәst halda, titrәyişlәr içindә öpüşmәk, öpüşmәk, öpüşmәk…

Ehtiras alovlarında yanan yetkinlәşmiş, hәm dә tәcrübәsiz İda gəncliyin, mәhәbbәtin vә gözәl yay axşamlarının qoynunda özünü tamam unudur, oğlanın ixtiyarına buraxırdı. Mәşuqunun gözәlliyi, geyimi, cәldliyi, qüvvәsi, qızı oxşaması, әzizlәmәsi! Oğlan söylәyirdi ki, İda onu heyran edir. Əgər İda onu hәqiqәtәn sevirdisә, demәk hәmişә bir iş görmәk, ora-bura qaçmaq, xәlvәtә çәkilmәk… bütün bunları niyә etmәyәydilәr? Doğrudan da, dünyanın bütün lәzzәtlәrini dadmaq, hiss etmәk onların әlindәydi… Nәhayәt, hәmin göldәki qayıqların birindә qız oğlanın qolları üstündә xumarlananda, Edvard İdanın ürәyindәn olan gәlәcәkdәn söz sala-sala nәyisә qıza anlatmağa çalışdı, oğlan indiyәcәn elәmәdiyi işi gördü. İda qәflәtən sıçrayıb qalxdı, yalvardı ki, Edvard onu sahilә aparsın. Yalvarışların müqabilindә Edvardın mәnasız gülüşü eşidildi.

Axı, Edvard nә etdi ki, belә dәhşәtli oldu? İda belә әzaba layiq idimi? Məgər qız onun qayğısını çәkmirdi? Çәkmirdi? Onda, özbaşınalıq nә üçündü?

Ağlamaq nә üçün? Aman allah, bu fәryad nә üçündür, fәryad nә üçündür axı? Oh, madam ki İda qalmaqal qaldırır, Edvard onu sahilә apara bilәr…

Sahilә çıxan kimi Edvard tәlәsik, tәşәxxüslü addımlarla, özündәn razı halda çıxıb getdi, gözlәnilmәz zәrbәdәn әzaba düçar olmuş, incidilmiş İda isә birtәhәr öz otağına çatıb yerinә uzandı, sifәtini balıncının içindә gizlәtdi. O, yaxınlaşan tәhlükә haqqında yastığa pıçıldayır, öz-özünә söylәnirdi; tәhlükә, dәhşәt, onu dәhşәt gözlәyirdi. Ancaq gözlәrindә vә qәlbindә Hauptvencerin aydın siması, onun çöhrәsi, әllәri, saçları vardı. Oğlanın әzizlәmәsi! Öpüşlәri! Düşdüyü vәziyyәtdәn çıxmaq üçün baş sındıra-sındıra İda ümid yolunu sәhәrisi dükana getməkdә gördü; gözlәmәyә başladı, bәlkә Edvard qayıtdı, bәlkә darıxdırıcı tәklik oğlanın fikrini dәyişdi, bәlkә o, qıza verdiyi әzaba son qoymağı lazım bildi?

Eh, mәhәbbәt, mәhәbbәt! Edvard! Edvard! Edvard! Yox, Edvard onu tәrk etmәmәlidir, tәrk edә bilmәz. Qız onu görməli, izah üçün ona şәrait yaratmalıdır. O, Edvardı başa salmalıdır ki, bu, mәhәbbәtdәn deyil, hәyatın qorxusundandır – onun atası, hәr şey, hәr şey, hamı İdanı hәyatdan tәcrid edib, küskün, biganə böyüdüb.

Hauptvencer isә tәcrübәli vә özündәn müştәbeh olsa da, tәlәsik iş tutduğu üçün çox әsәbi gəzirdi. Hәr şey bir yana, o cür gözәli zorlamağa dәyәrdimi? Zorlamaq! Edvard qızı belә tezliklә әldәn buraxa bilmәzdi. Bәlkә dә onun başına bir azca ağıl qoyulsaydı, qız dәli olmaq әvәzinә daha mehriban, daha qılıqlı olardı?

Axşamüstü Edvard Uorren vә Hai küçәlәrinin tinindә, İdanın yolu üstә dayanır, amma özünü görməzliyә vururdu. İntizardan vә bәdbәxtlikdәn rəngi qaçmış İda isә onu görürdü. Bazar ertәsi! Çәrşәnbә axşamı! Çәrşәnbә günü Edvard başını da çevirmәdәn dükanın yanından saymazyana ötüb keçdi. İda tab gәtirmәdi, atasının dükanında xırda-mırda işlәrә baxan zәnci balasına balaca mәktub verdi, axşam saat yeddi radәlәrindә öz sevimli tinindә dayanan Edvarda çatası bir mәktub.

Bir qәdәr dә sonra Edvard çox laqeyd halda mәktubu alıb oxudu. Demәli, İda ona mәktub yazmalı oldu, hә? Ah, bu qadınlar! Ancaq mәktubdakı cümlәlәrin hәyәcanı Edvarda da sirayәt etdi:

«Ah, Edvard, әzizim, mәnә qarşı belә qәddar olma! Necә ürәyin gəlir? Sәni gör necә sevirәm!? Sәn nә elәdiyini anlamadın. De ki, anlamadın. Onda sәni bağışlayaram. Oh, yalvarıram, saat sәkkizdә bizә gәl. Sәni görmək istәyirәm».

İndi öz qәlәbәsindәn qürrәlәnәn Edvard Hauptvencer, İda ilә onun әlaqəsindәn xәbәrdar olan dörd nәfәr dostunun yanında ucadan dedi:

– Hә, yaxşı, yaxşı. De ki, gәlәrәm.

Saat sәkkizdә Zobelgilә üz tutdu. Yoldaşlarını tәrk edәn kimi onlardan biri ağzını marçıldatdı:

– Bilirsiz nә var? Zobelin o qəşəng qızı indi Edvardın әlindәdir. Hә! Qız özü ona mәktublar yazır. Qulluqçunun kağız gətirdiyini görmәdiz? Deyәsәn, burda şeytan işi var.