Kitobni o'qish: «Yalnızıq»

Peyami Safa

Yalnızıq

roman

Peyami Safa

Peyami Safa (1899 – 15 iyun, 1961) İstanbulda anadan olub. Məşhur şair İsmayıl Safanın oğludur. Davamlı təhsil ala bilməyib. Özü-özünü formalaşdırmağa çalışıb. 13 yaşından həyatın qoynuna atılan yeniyetmə Poçt Teleqraf Nəzarətində işləyib. Müəllimlik (1914–1918), müxbirlik (1918–1961) ilə məşğul olub. Həyatını yazdığı məqalələr, yazılarla təmin edib.

1961-ci ildə İstanbulda dünyasını dəyişib.

Qardaşı İlhami ilə birlikdə “İyirminci əsr” adlı qəzet dərc edən Safa bu qəzetin səhifələrində ilk hekayələrini imzasız çap etdirib (1919). “Mədəniyyət həftəsi” (21 nömrə, 15 yanvar–3 iyun 1936) və “Türk düşüncəsi” (63 nömrəsi, 1953–1960) adlarında iki dərginin nəşrində yaxından iştirak edib. Vəfat edənə qədər “Son havadis” qəzetinin baş yazarı kimi fəaliyyət göstərib.

Peyami Safa xalq üçün yazdığı ədəbi dəyəri olmayan romanlarını “Sərvər Bədi” imzası ilə yayımlayırdı. Sayı 80-dən artıq olan bu romanlar arasında “Cumbadan Rumbaya” (1936) romanı ilə “Cingöz Recai” polis-hekayə dizisi çox məşhurdur. Bundan başqa, o, dərs kitabları da qələmə alıb. Peyami Safanın lətifə və məqalələrində sağlam məntiqi düşüncə və inandırıcılıq hökm sürür. Romanlarında hadisələrdən daha çox təhlilə əhəmiyyət verən yazıçı toplumdakı əxlaq çöküntüsünü, mədəniyyətin yaratdığı silkələnməni, nəsillər və sosial çevrələr arasındakı qarşıdurmanı dilə gətirməyə xüsusi əhəmiyyət verib. Bir-birinə zidd anlayışları, duyğu və düşüncə təzadını əsərlərində çox böyük ustalıqla təhlil etməyi bacarıb.

Romanları: “Şəmşək” (1923), “Sözdə qızlar” (1923), “Məhşər” (1924), “Bir axşam” (1924), “Süngülərin kölgəsində” (1924), “Bir gənc qız qəlbinin cinayəti” (1925), “Canan” (1925), “Fatih Harbiyə” (1931), “Bir tərəddüdün romanı” (1933), “Madmuazel Noraliyanın kreslosu” (1949), “Tənhayıq” (1951), “Biz insanlar” (1959).

Birinci hissə

Cəsarəti yox idi. Qardaşı kiçik və yuvarlaq çörək diliminin üstünə saat şüşəsi kimi diqqətlə yerləşdirdiyi kərə yağını çəkərkən heç bir məsələ haqqında ciddi şəkildə danışa bilməzdi. Bir qaşını yuxarı qaldırmışdı. İri mavi gözlərində parlayan iştahı görənlər onu heç tanımasalar belə, üzünün nə üçün güldüyünü ilk baxışdanca anlaya bilərdilər. “Lakin söyləməliyəm. Yoxsa dəli olacağam. Dünən gecə gözümə heç yuxu getmədi”.

Yüksək səslə:

– Dünən gecə heç gözümə yuxu getmədi, Bəsim, – dedi.

Qardaşı çörək dilimini dişləməmişdən əvvəl gözucu ona tərəf baxdı. Sanki bu baxışla bacısı hansı məsələ haqqında danışacaqdısa, bunun üçün çox pis vaxt seçdiyini ona xatırlatmaq istəyirdi… Sonra çörək dilimini dişlədi. Udqunarkən bu ilahi ləzzət anının gözəlliyini heç bir fikir, heç bir düşüncə ilə kirlətməyə razı olmadığını ona hiss etdirmək üçün bu dəfə də qaşlarını çatdı. Bir-iki dəfə udqunduqdan sonra ikinci loxmaya əl uzatmağa hazırlaşaraq soruşdu:

– Nə üçün, abla¹? Deyirlər ki, dovşan kimi qorxaq yuxular var… Xırda bir narahatlıq oldumu, bircə çıqqıltı salsan, o dəqiqə dabanlarına tüpürüb qaçırlar. Sənin də yuxuların, deyəsən, elədir, eləmi?

– Elə deyil, Bəsim. Səninlə ciddi danışmaq istəyirəm. Narahatlığım hansısa əhəmiyyətsiz, kiçik bir məsələyə görə deyil, inan mənə. Görürsən, Səlmin yenə də süfrəyə gəlmədi. Üç gündür ki, səhərlər belə edir. Ürəyi bulanır, başı fırlanır. Dünən də səhər yeməyində üzü sapsarı idi. Diqqət yetirmədinmi heç?

Bəsim danışarkən düşünməyi sevməyən adamlar kimi sürətlə cavab verdi:

– Hələ ki ona hamilə gözü ilə baxa bilmirəm, incimə. Bu məsələlərdən heç baş çıxarmıram da… Ancaq şübhəni başa düşürəm. İnan mənə… Bütün bunlar adi şeylərdir. Üstündə ciddi şəkildə dayanılacaq, hələ bir səhər yeməyi vaxtı söhbət ediləcək məsələlər deyil.

– Bəsim, xahiş edirəm.

Əlindəki çəngəli içində yaşıl zeytun olan qaba uzadan Bəsim yenə bir qaşını yuxarı dartaraq:

– Vallah, Məfharət abla, – dedi, – sən bu gombul zeytunları haradan aldığını desən, daha ciddi məsələ haqqında söhbətə girişmiş olacaqsan. İnsan bədənində lazımsız orqan yoxdur. Səlmin də öz orqanlarından istədiyi kimi istifadə edibsə, bunu niyə təbii qəbul etmirsiniz ki? Axı bu, onun nəfəs alması qədər adi halıdır. İyirmi yaşını keçmiş gözəl bir qızın bədəninə beşinci dərəcəli bələdiyyə məmuru möhür vurduqdan sonra toxunulmasına icazə vermək adəti əlli il sonra nə qədər gülünc olacaq, bunu bilirsənmi? Bu yaşa qədər səbr etməsi belə axmaqlıqdır.

Məfharət qıpqırmızı qızardı. Əslində, Bəsimin bu barədə nə düşündüyünü yaxşı bilirdi. Yazda balkonda şezlonqlara uzanaraq, qışda isə buxarı qarşısında kreslolara çökərək etdikləri söhbətlər, saysız-hesabsız münaqişələr mənasız olardı. Onsuz da, o, heç vaxt fikrindən dönməzdi. Amma bununla belə, ailə üzvlərindən kiminsə şərəf və ləyaqəti haqqında heç söhbət düşməmişdi. Hələ bir Səlminin, Səlminin…

– Bəsim, xahiş edirəm. Səlmin mənim qızımdır, sənin bacın qızıdır. Qan beynimə vuracaq bu dəqiqə. Özün bir fikirləş, Allah eləməsin, belə bir şey varsa, bu necə böyük bir biabırçılıq olacaq. Bu qız dörd aydan çoxdur ki nişanlısından ayrılıb. Hamı da bunu bilir və heç də haçı sənin kimi düşünmür

– Hamı… Hər kəs… – Bəsim mızıldandı və sonra sözünə davam etdi, – İstanbulda, özü də bu cür əldəqayırma bir qəzəbədə hər kəs elə də böyük problem deyil. Əgər bura bir Orta Anadolu kəndi olsaydı, bax o zaman sənin o haqqında danışdığın hər kəs qızcığazın başına bəla ola bilərdi. Hətta zavvallının atasını onu vurmağa da vadar etmələri mümkün idi. Yaxud… Bir macar kəndində olsaydı, qapısına qatranla nişan vurular, damğalanar, hər gördüklərində də üzünə qarşı lənətlər yağdırardılar. Hətta bədbəxtə Vilma Bankinin “Səhər vaxtında”kı cəhənnəm əzabını da yaşada bilərdilər. Lakin burada hər kəs bu cür məsələlər haqqında tulumba tatlısı² ilə sadə qəhvə içə-içə söhbət edərkən danışır, həm də bu zaman uşağın sarışınmı, qarabuğdayımı olacağı, kimə bənzəyəcəyi ilə daha çox maraqlanırlar… Vəssalam, məsələ bununla da ötüb gedir.

Məfharətin yumru və ətli sifəti o qədər şişdi və qızardı ki, gümüşü rəngli saçları ağarmış kimi göründü. Dodaqlarının qıraqları da elə bil şişmişdi. Bəsim bunun fərqinə varar-varmaz susdu. Bir həftə əvvəl ablasının təzyiqi iyirmi birə qalxmışdı. Bu isə təhlükəli təzyiq idi…

Qadın ağzını yarı açıb dərin bir nəfəs aldı.

– Kimə bənzəyəcəyini hamıdan əvvəl qoy mən səndən soruşum… Fikrin nədir? Güman edirəm ki, bununla bağlı da, heç olmasa, hansısa bir fərziyyən var…

Bəsim çay fincanına doğru uzanan əlini birdən-birə havadaca saxlayıb yerindən sıçradı:

– Hə də! Bircə bu əskik idi! Təbrik edirəm səni, abla. Çox yaxşı tapmısan… Əla! Mənə bənzəyəcək, əlbəttə…

– Sənə deyil, məni səhv başa düşdün.

– Mənə, mənə… İnan ki, belə bir şeyin olması da, ağlına gəlməsi də imkansız deyil. Çünki Səlminin çox gözəl olduğunu düşündüyüm və sənin qızın olduğunu yaddan çıxardığım anlar az olmayıb… Hə də… Elə bil içimə qurd düşürdü elə zamanlarda… Bacım olsaydı, yenə də məndən şübhələnə bilərdin… Amma bundan nə çıxar ki, ablacığım? İnsanın bütün başına gələn fəlakətlərin səbəbi təbiətə qarşı çıxamasıdır.

– Bəsim!

– Şübhələn, şübhələn! Nə qədər istəyirsənsə, şübhələn! Məndən belə şübhələn!

Məfharət yan-yörəsini gözucu süzdükdən sonra bağırdı:

– Mən səndən şübhələnmirəm!

Sonra da yalanın boğduğu, qısdığı bir səslə sözünü davam etdirdi:

– Mən heç kəsdən şübhələnmirəm. Mənim dərdim başqadır. Qardaşımın da vəziyyəti heç xoşuma gəlmir… Ona da nəsə olub… Dünən gecə evə gəlməyib… Səninlə əvvəl də bu barədə çox söhbət etmişik. Neçə müddətdir ki, nəsə gözümə birtəhər dəyir. Elə hey otağına qapanır, ortaya çıxmır.

Bəsim çayı qurtum-qurtum udumladığı zaman ondan aldığı ləzzət hissinin dillə dodaq arasında dad mərkəzinə necə getdiyini duymağa çalışır, bu anı şüursuz halda ötürmək istəmir, daha dərindən yaşamaq üçün gözlərini yumurdu.

Dilini çıxarıb dodaqlarını yaladıqdan sonra, nəhayət ki, söhbətə qayıtdığını bildirmək üçün başını yellədi:

– Bu bir xromosom müəmmasıdır, – dedi, – üçümüzün də eyni ananın və eyni atanın övladı olduğumuz şübhəsizdir. Yalnız 1923-cü ilin ortalarına qədər dünyaya gələnlər belə bir rahatlıqda danışa bilərlər… Üçümüzün arasındakı fərqə bax. Elə bil abim Kornelin nəvəsidir, mən isə Molyerin. Sən… Sən də… Oooo! Böyük babanı axtarmaq üçün Sofokla qədər gedib çıxmaq olar… Sən Səmimdən daha faciəli bir məxluqsan, bilirsənmi? Heç olmasa, onun bəzi zəif, həssas anları olur ki, içindəki faciə barıtı partlayaraq gözlərini yaşarda bilir. O ki qaldı sənin keçirdiyin narahatlıq hissinə, o vaxt da sənə söylədim: bizim qardaşımız aşiqdir… Amma bu, sənin gərnəşən pişik balası kimi əlini havaya qaldırıb uzun-uzadı monoloq söyləməyin üçün yetərli deyil. Bilirəm… Bilirəm… Sənin üçün maraqlı məsələ onun kimə aşıq olmasıdır…

– Dünən gecə, az qala, ağlımı itirəcəkdim.

Bəsim başını geri atdı:

– Buyur da! Sənin ən çox təkrar etdiyin söz elə budur: ağlımı itirəcəkdim! Ağlımı itirməsəm, ağlımı itirməkdən… Və sair və ilaxır…

– Vallah, ağlımı itirəcəkdim! Mən bu evin havasında bir ağırlıq duyuram, Bəsim. İnan mənə ki, duyuram…

– Təbii ki… Əcaib-qəraib yuxular da görürsən…

– Hə, görürəm… Dünən gecə pərdə görmüşəm… Özü də qapqara bir pərdə… Sıxıntı deməkdir.

– Mən də bu evin içindəyəm. Mən də burada yaşayıram… Özü də sizin kimi hər quşu bayquş hesab edən kabus xəstələrinin arasında… Amma gördüyün kimi, kefimi qətiyyən pozmuram.

– Aman Allah, sən adamı lap dəli edərsən… Səninlə heç bir…

Başını çevirib arxaya baxdı… Ayaq səsləri eşidilirdi. Yüngül bir öskürək də gəldi… Səlmin idi.

Məfharət ayağa qalxdı və baxışları ilə Bəsimə işarə vurduqdan sonra qızı ilə üz-üzə gəlməmək üçün bağçaya baxan aynəbəndin pilləkənlərinə doğru getdi. Səlminin üzü solğun idi.

– Sabahın xeyir, dayı.

– Bonjur, Səlmin. Gəl əyləş…

Qız başını qaldırmadan düz önünə baxırdı. Bəsim içində yaşıl zeytun olan qabı ona doğru itələdi.

– İnandırım ki səni, insanı bundan başqa evə bağlaya biləcək heç bir ləzzət yoxdur… Bircəciyini ağzına at və mənə cavab ver: bu dünyada hər şeyi rahat-rahat danışa biləcəyin yeganə adam mənəm, ya yox? Mənə hər şeyi danışa bilərsən, elə deyilmi? Səlmin… Di tez ol… De görüm, səni belə saralıb-solduran nədir? Nə baş verir?

Səlmin çəngəlini zeytuna batırdı, lakin sonra da çəngəllə birlikdə kənara qoydu. Qızılı rəngli qıvırcıq və uzun kipriklərinin haşiyələdiyi yaşıl gözlərində o dəqiqə nəzəri çəkən kəskin bir məna ilə cavab verdi:

– Məsələ təxmin etdiyiniz kimidir.

– Nə təxmin etdiyimizi hardan bilirsən?

Səlmin baxçaya doğru işarə etdi:

– Anamın çıxıb getməsindən hər şey bəlli olur, onsuz da. Onun olanları başa düşdüyünü artıq iki gündür ki, bilirəm.

Bəsim güldü:

– Aydındır. O zaman problem yoxdur. Bircə o qalır ki… Həmin bəxtəvər adamın adını söyləyəsən… Kim olduğunu deyə bilərsənmi?

– Deyə bilmərəm, dayı, bağışla… Deyə bilmərəm…

Bəsim ayağa qalxdı və başını buladı:

– O zaman sən məndən bu problemi on dörd dəqiqə ərzində həll edəcək və bir il sonra səni hansısa bir məclisdə görərkən: “Necəsiniz, Səlmin xanım?” – deyərkən səsindəki eyhamla keçmişi xatırlatmaqdan çəkinəcək dost bir həkimin ünvanını soruşacaqsan… Haqlıyammı?

– Səhvin var, dayı, soruşmayacağam…

Sonra da səsini bir az da qısıb əlavə etdi:

– Uşağı doğacağam.

Bəsim qızın fincanına çay süzərək yenə də başını buladı:

– Əla! Deməli, o bəxtəvər adamla evlənmək fikrin var… Və bu da onun son bəxtəvərliyi olacaq.

– Xeyir, evlənməyəcəyəm də…

– Hə… Soyu məlum olmayan və qanunsuz doğulan saysız-hesabsız vətən övladının sırasına birini də sən əlavə edəcəksən, eləmi? Problem deyil… Dəqiq, ya qeyri-dəqiq, məncə, buna haqqın var. Amma məsələ ondadır ki, bunu anana söyləyə bilmərik.

Səlmin çiyinlərini çəkdi:

– Məncə də, bu mənim haqqımdır… Anam ən böyük şansımın qabağını kəsdi, mane oldu mənə… Bundan sonra onun heç bir işimə, heç bir qərarıma qarışmasına imkan verməyəcəyəm.

– Gəlir, diqqətli ol!

– Buyursun, gəlsin! Ondan qorxum yoxdur…

Məfharət içəri keçdi, onlara yaxınlaşdı. Ayı pəncəsi kimi irəli uzatdığı əli ilə əsəbi-əsəbi yapışdığı stulu taqqıldada-taqqıldada özünə tərəf çəkdi. Üzü hələ də qan sağılmış kimi qıpqırmızı idi və şişkin görünürdü. Kök, amma zərif yanaqları sallanırdı. Səlmininkindən daha tünd yaşıl, hərəkətli, kipriksiz və kölgəzis gözlərinin heç nəyi bəyənməyən narahat baxışları ilə qızının üzünə baxdı və dərindən köks ötürdü.

Səlmin yenə də gözlərini qarşısında məchul bir nöqtəyə dikib kipriklərini qırpmadan baxırdı.

Məfharətin qərarsız baxışları qızı tərəfdə hərlənib Bəsimin üzündə dayandı. Qardaşı yenə də qaşının birini yuxarı qaldırmışdı, başını yüngülcə bulayır və gülümsəməyə çalışırdı. Gözucu bacısına nəzər salaraq asta səslə:

– Etiraf edirik, – dedi.

Məfharət süfrədə onunla üzbəüz oturmuş qızına tərəf əyildi və daha çox “səssiz” sözü ilə ifadə edilə biləcək səslə bağırdı:

– Kimdəndir?

Səlmin heç yerindən qımıldanmadı da. Onun əvəzinə dayısı cavab verdi:

– Bacıcan, icazə ver… Sən mənimlə danışacaqsan, bir az səbr et…

Məfharət ağır vücuduna yaraşmayan çevikliklə dərhal ayağa qalxmaq istədiyi üçün stulu aşırdı. Sonra müvazinətini saxlaya bilməyib arxaya doğru səndələdi. Az qala, yıxılacaqdı. Bəsim onu tutmaq üçün tez ayağa qalxdı.

Qadın üzünü qızına tərəf tutaraq bağırırdı:

– Kimdəndir? Söylə! Söylə deyirəm sənə! Kimdəndir?

Səlmin isə heç qımıldanmırdı da. Üzü və göz qaparları hərəkətsiz idi. Lakin dodaqlarının kənarlarında qarnının içindəkindən daha betər şəkildə anasını özündən çıxara biləcək bir təbəssüm gəzişirdi.

Məfharət tir-tir əsirdi. Bəsim əvvəlcə onun əlindən yapışmaq istədi. Lakin bu təmasın partlayış ilə nəticələnə biləcəyindən ehtiyat edərək Səlminə tərəf getdi, onun qolundan tutaraq ayağa qaldırdı və qonaq otağının qapısına qədər apardı.

Qız qapıdan çıxarkən anası arxasınca var qüvvəsi ilə bağırdı:

– Alçaq!

Sonra qardaşına tərəf döndü. Dişlərini qıcıyaraq hər iki yumruğunu havada oynatdı:

– Siz məni dəli edəcəksiniz!

Bəsim əllərini şalvarının ciblərinə soxaraq bir-birindən aralı qoyduğu ayaqlarından birini, nəhayət ki, irəli ataraq cəmi iki addım gedə bildi.

– Yaxşı! Yaxşı! Hər zamankı adamsan da! Heç dəyişmirsən!

Məfharət təkrarladı:

– Dəli edəcəksiniz, deyirəm! Bu evdə nələrsə baş verir, amma eybi yox, axır-əvvəl nə olduğunu aydınlaşdıracağam! Heç nəyi gizlədə bilməyəcəksiniz məndən! Görərsiniz!

– Yaxşı! Yaxşı!

– Dəli edəcəksiniz! Deyirəm də, dəli edəcəksiniz! Ağlımı itirəcəyəm!

Səsinin bir pərdə alçalmasından içindəki həyəcanın zirvədən aşağı enməkdə olduğunu başa düşən Bəsim öz səsini də bu enişə uyğunlaşdıraraq bacısına yaxınlaşdı:

– Mənimlə danış, abla… Gəl, birlikdə fikirləşək… Birlikdə çıxış yolu tapaq.

İki əli ilə qardaşını deyil, boşluğu itələyən Məfharət bağırdı:

– Sən bir kənara dur görüm… Heç sən də ciddi adam deyilsən…

– Qoy çağıraq, gəlsin. O gələnə qədər yanındayam, abla… Otur burada, otur… Sakitləş…

Sonra da Məfharətdə maraq hissi oyadaraq diqqətini başqa istiqamətə yönəltmək və qəzəbini azaltmaq üçün əlavə etdi:

– Mənim də bildiyim məsələlər var… Öyrəndiyim işlər var, dinlə bir görək.

Bu söz ağzından çıxar-çıxmaz siqaret qutusunu çıxardı:

– Al bu siqareti, özün də gəl bax burada əyləş, görüm.

Qadının qəzəbi bir andaca maraq hissinə məğlub oldu.

– Tez söylə, tez söylə, yoxsa dəli olacağam…

– Əyləş.... Hə… Eşit bir… Ərə gedəcək.

Məfharət bütün bədənini şişirən bir gərginliklə başını arxaya doğru ataraq soruşdu:

– O oğlanamı? İs-tə-mi-rəm! Məni məcburiyyət qarşısında qoymağa çalışdı, eləmi? Belə elədi ki, səsimi çıxara bilməyim! İstəmirəm!

– Yox, onunla evlənməyəcək… Yox, nişanlısıyla yox…

– Bəs kiminlə axı?

– Çox orijinal şərəfimə and içirəm ki, abla, nişanlısı ilə deyil… Uşağın atası o deyil…

– Bəs kimdəndir axı? Kiminlə evlənəcək? Dəli olacağam…

– Əgər bu məsələ dəlixanada həll edilə bilsəydi, abla, inan ki, mən də böyük məmnuniyyətlə səninlə birlikdə dəli olardım. Əksinə, sakit olmaq lazımdır. Sakit ola bilsən, özünə gələrsən… Təzyiqin, az qala, otuza qalxıb…

– Onsuz da, öldürəcəksiniz məni.

– Dayan bir, eşit… O bəxtəvər adamın adını soruşma. Mən də bilmirəm. Bircə onu aydınlaşdırdın ki, nişanlısı deyil.

Məfharət yumruqlarını sıxmışdı. O naməlum adamı otağın içərisində axtarırmış kimi ətrafına boylanıb soruşdu:

– O zaman kimdir axı o? Harada, hansı arada, nə tez? O oğlandan sonra kiminlə tanış oldu axı bu? Özü də belə bir qısa müddət ərzində…

Sonra qardaşının iki əlini də birdən havadaca qapdı:

– Mən sənə bir şey deyimmi, Bəsim? – dedi, – istəyirsənsə, dəli olduğumu de mənə… Amma…

– Anlayıram. Başa düşürəm səni… Deməyinə ehtiyac yoxdur… Kimdən şübhələndiyini bilirəm.

– Çünki sən də ondan şübhələnirsən, düz deyirəmmi?

– Xeyr… Buna şübhə deyə bilmərəm… Ancaq… Ablacığım, dünən biri burada idi, o biri isə yox…

– Bilmirəm. Dünən gecə başqa məsələ… Nə deyir indi? Kimdən olduğunu demir, eləmi?

Bəsim bacısına fikirləşmək üçün zaman vermək istəyirmiş kimi bir qədər duruxdu, sonra cavab verdi:

– Çox səbrsizlik edirsən… İki dəqiqə belə danışa bilməmişdik ki, fırtına kimi başımızın üstünü aldın. Narahat olma. Axır-əvvəl anlayacağıq.

– Sən nə deyirsənsə de, mənim şübhəm hələ də davam edir.

– Haqlısan, araşdırarıq, onu da anlayarıq…

– Qalx ayağa… İndi, elə indi otağına gedək.

Bəsim divar saatına baxdı və ayağa qalxdı.

– Qatarın gəlməsinə bir saatdan artıq vaxt qalıb. Gecələr nələrsə yazır. Tapaq, oxuyaq. Casusluq murdar hərəkətdir, amma…

Bəsim də qalxdı.

– Gedək, oxuyaq, – dedi, – heç bir şey sənin bu halın qədər dəhşətli ola bilməz. Yazı otağının qapısı bağlı deyil ki?

– Mən onu açacaq açar taparam.

– Allahın altında oğurluq etmək sənin bu qəzəbindən daha qəbulediləndir. Dünyanın sakitliyi üçün səssiz bir cinayəti bu cür səs-küy salmaqdan daha üstün tuturam. Simeranyanı kəşf edənin yazı otağının qapısını açmaq üçün açar axtarıb tapmaqda da mənim əxlaqıma zidd ola biləcək heç nə yoxdur.

– Məgər sənin əxlaqınmı var, Bəsim?

– Nə qədər rahat yaşadığımı görürsən. Ən əxlaqlı adamdan belə daha zərərsizəm. Məndən indiyə qədər ziyan gördünmü, abla?

– Ziyan vermək üçün fürsət tapa bilməmisən də, ona görə…

Bəsimin sevimli gözlərindən iki mavi quş pərvazlanıb Məfharətin çiyinlərinə qondu.

– Fürsət tapa bilməmişəm, eləmi?.. Daha bir qızın da olsaydı, o zaman sənə göstərərdim…

Söz ağzından çıxar-çıxmaz bacısının qoluna girdi:

– Gəl, – dedi, – Simeranyaya filan qulaq asma… Hər bir caninin içində mütləq və mütləq təmiz bir dünya var… Ora qaçmaq insanın özündən nifrət etdiyini ifadə edir. Mən hamamı səndən daha çox sevən fahişələr tanıyıram. Bu təmizlik həsrətinin sirrini indi biz iş otağının bir küncündə tapmağa çalışacağıq… Bəlkə də, tapa bildik… Mənim də ürəyimə şübhə toxumu səpdin… Dünya bu qədər marağa və həyəcana dəyərmi?

***

“Son gəmi. Göyərtənin ön tərəfindəyik. Yaxınlıqda heç kim yoxdur. Saçlarımız, az qala, bir-birinə toxunur. Külək onun saçlarını mənimkinə, bədəninin qoxusunu isə dənizinkinə qarışdırır. Gözlərim yumulub. İki əli də ovuclarımda… Sıxıram… Başını zərif bir hərəkətlə çəkir və yaz baxışları ilə gözlərimi arayaraq gülümsəyir. Üzündə qarşılıqlı bir yuxu anının dalğınlığı var… Sonra bu izləri ağır düşüncələrdən yaranan dəhşət hissi əvəz edir. Qorxu sarayının qapqaranlıq dəhlizlərində dolaşan tənha və məhbus bir şahzadə kimi gözləri qaranlığı əmir… Sonra böyüyür, irilənir və gözəlləşir… Mən onun tənha qəlbinə uzaqdan da olsa, səsimi çatdırmaq üçün ən gözəl hislərim haqqında qulaqlarına pıçıldayıram. Sonra dodaqlarımı yanaqlarına yaxınlaşdırıram. Üzü od tutub yanır… O dərəcədə yanır ki, bir az sonra kül olub dağılmasından qorxuram. Sonra incə bir nəmişlik… Xəfif bir titrəmə. Gözlərinin içinə baxıram. Qaranlıqdır… Soruşuram:

– Ağlayırsanmı?

Gözlərini yumur…”

***

“İndi pəncərəmdə, bu bahar səhərində vələs ağacların arası ilə uzanan dumanlı yola baxa-baxa…”

***

“İki tərəfdə də arzunu qürura qurban verməyə çağıran mənəvi söhbət anları olmasaydı, öz-özünü yeyən məhəbbətin işgəncələri nə qədər də azalmış olardı”.

***

“Hiss edirlərmi? Bəzən bu sirri daşıya bilməyəcək hala düşürəm. Bu mənim taqətimi kəsir… Ağır bir yükə çevrilir… Süfrə arxasında donub qalmış sükuta çevrilirəm. Yanakı baxışlarla məni süzürlər… Dünən axşam Məfharət radionun başında birdən-birə soruşdu:

– Abi, sizə ritmik bir mahnı axtarımmı?

Əslində o, radioda deyil, qəlbimdə ritmik bir dalğa axtarırdı.

Cavab vermədim. Tənhalıq… İsrar etmədi. Birdən-birə Bəsim üçün darıxdım. Onun sevinci, nəşəsi daima bu evi səssizliyin fırtınalarından xilas edir.

O dəqiqə gəldi. Əlləri cibində, ayaqlarını aralı qoyub… Mənə tərəf bir addım atıb:

– Abi, – dedi, – bu səhər həddindən artıq mühüm bir qərar vermişəm… Daha doğrusu, artıq bir həftədir ki, bu qərarı verir, amma heç cürə tətbiq edə bilmirəm…

Nə olduğunu soruşmadım. Mənim əvəzimə Məfharət soruşdu. Bəsim ona tərəf çevrilərək cavab verdi:

– Üzümü yumağa qərar vermişəm. Bundan sonra hər gün mütləq üzümü yuyacağam.

Hər səhər bütün vücudunu kolonya ilə silən Bəsimin su qorxusu məni illərlə düşündürmüşdü. Bu hissin altındakı komlpeksin nə olduğunu hələ tapa bilməmişəm.

Bəsim sualına cavab tapa bilməyəcəyinə əmin olsa da, soruşdu:

– Abi, Simeranyada necə yuyunurlar?

Elə bu vaxt Səlmin içəri girdi. Sualı eşitmişdi. Gözlədi. Cavab gəlmədiyini görüncə öz cazibəsini və heç bir kişinin qarşısında dayana bilməyəcəyi təsirini mənim üzərimdə açıq-aşkar sınamaq istədi:

– Dayı, Simeranyanın qızları və sevgiləri haqda danışardınız da, çox xahiş edirəm.

Hələ də özümü karlığa vururdum. Bəsim Səlminə başı ilə məni işarə edərək dedi:

– Bu quyudan ovucla su götürə bilməzsən. Boş yerə özünü yorma. Simeranyanın qızlarını tanımaq istəyirsənsə, “Nəğmələrin nəğməsi”ni oxu. “Çox gözəlsən, sevgilim, çox gözəlsən”… “Gözlərin göyərçinlər kimi…”, “Məni almalarla canlandırın… Mən məhəbbət xəstəsiyəm”. “Sol əli başımın altında olsun, sağ əli ilə isə məni qucaqlasın… Ey! Orşelin qızları! Sizə – ceyranlara və səhra marallarına and verirəm ki, sevgilim istəmədikcə onu yuxudan oyandırmayasınız… Bu gələn sevgilimin səsidir… Budur, dağlar üstündən keçərək, təpələri adlayaraq gəlir…”

Dayandı. Xatırlamağa çalışaraq hafizəsini qurcaladıqdan sonra ilk gəncliyimizdə bərabər əzbərlədiyimiz bir parçanı oxumağa başladı: “Sevgilim ceyrana, yaxud maral balasına bənzəyir… Bax bu dəqiqə divarın arxasında durur… Pəncərədən baxır… Qəfəsdə çırpınır… Çünki artıq qış keçib. Yağışlar da yağmır… Hər yan çiçəyə bürünüb… Budama zamanı yetişib… Hər yerdə qumruların səsi eşidilir. Əncir ağacları tumurcuqlayır.. Üzüm tənəkləri çiçək açıb ətir yayır hər yana… Qalx, ey məhbubəm, Cəmiləm³, gəl… Ey qaya koğuşlarında, uçurumun gizli yerlərində yaşayan göyərçinim… Gəl üzünü görüm, səsini eşidim. Çünki səsin şirin, üzün gözəldir”.

“Dünən gecə az yatmışam. Məsələni hələ də həll edə bilməmişəm. Səkkiz ay əvvəl münasibətlərimizin dərinləşdiyi ilk anlarda sevdiyim rənglər haqqında danışarkən mən yaşılın adını çəkmişdim. “Yaşıl üçün mənim də ürəyim gedir”, – demişdi. Dünən mindiyimiz taksi təzə və gözəl idi. “Kaş ki rəngi yaşıl olmayaydı”, – dedi. Bənövşəyi rəngə nifrət etdiyimi də, gərək ki, xatırlayaydı. Soruşdum: “Bənövşəyi olsaydı, daha yaxşımı olacaqdı?” Tərəddüd etmədən cavab verdi: “Təbii ki…”

“Ya düz səkkiz ay əvvəl yalan söyləmişdi: hissimizin bir olduğu təsəvvürü yaratmaq üçün etmişdi… Ya da dünən yalan söyləyirdi. Hislərimizin bir-birindən qopduğunu hiss etdirib buna görə mənə əzab yaşatmaq üçün. Ya da, həqiqətən də, dəyişmişdi bu zaman ərzində. Birinci və ikinci ehtimal: fəttanlıqdır⁴. Üçüncü ehtimal isə üsyan. Dördüncü ehtimal yoxdur. Və ən dəhşətlisi də budur ki, bu ehtimalların hamısı pisdir. Eşq məni qarşısında axmaq yerinə qoyan bir səraba çevrilib. Ağlım istiqamətindən qüruruma sancdığı bu bıçağın ağrısı qoymadı ki gözümə yuxu getsin”.

***

“Fəttanlıq… fəttanlıq”…

***

“Bu sətirləri, bəlkə də, sənə göndərməyəcəyəm. Bilməni istədiyim həqiqət önündə məni güldürəcək qədər gəncsən, hər şeyi yanlış anlamağından qorxuram… Sənə içindəki şeytanı kəşf etdirdiyim anlar olur… Rəngarəng işıqlar önündə şeytan kimi qıvrıla-qıvrıla oynayan ifritənin bir bədəni, bir də azadlığının tarixi var…

Bədəni təbiətdir. Azadlığı isə orta əsrlər boyunca yüksək klanlardan gələn sərt təzyiqlərə və şirin təlqinlərə dörd-beş yüz ildən bəri baş qaldırmasıdır. Bu əxlaqsızlıq sənin də fəlakətli sonunu hazırlayır. Bunu sənə xəbər verməyə məcburam, lakin anlamayacaqsan”…

“Sənin üçün məsələ (C…) tayyöründə⁵ beldən ombaya qədər enən zərif cizgi ilə bağlıdır… Parçanı eyni dərziyə verdiyim zaman buna bir də kupu⁶ yaradanın şöhrət sirri də qarışır. Bax bu qədər… Şeytanın sənə heyrandır. Bəs mən?

Mən o cizgini dizlərinə, ayaqlarına qədər endirdikdən sonra, bəlkə, zəruri, lakin əskik təkamülün izləri ilə əvvəla beş əsr geriyə, sonra da beş əsr irəliyə doğru uzadıram. Geridə, işıq əsri hesab edilən bir yerdə doğuluşun başlanğıcında sənin sabahkı fəlakətini hazırlayan qaranlıq istiqamətin hərəkət nöqtələrini görürəm. Bu, mənəviyyatın indiki pozğunluğunu hazırlayan axmaq bir təbiətə dönüşün ilk çağlarıdır. Əsrlər sonra – bizim zamanlarda gecələri nura boyayan elektrikin ruhlarımızdakı qaranlığı artıracağını sezə bilməyən bir dövrün iməkləmə illərində bu cizgi hansısa məqsədə çatmaq deyil, qalxma nöqtəsini tapır.

Beş əsr sonraya gəlincə…”

***

“Nə qədər, nə qədər anası… O məşum irsiyyətin bütün xüsusiyyətləri onda davam edir. Koketriyi⁷ öldürməyən bir eşqin yetərsizliyi anasını məhv etdi… Qızının da axırına çıxacaq… Burnuma böyük fəlakətlərin qoxusu gəlir…”

***

“Dünən səhər yuxunu davam etdirdim. Bu, mənim ayıq halda Seminariyaya ilk gedişim idi… Yataq otağımın eyvanındakı şezlonqa uzanmışdım. Görünməz buludların toranlaşdırdığı bir payız axşamı idi… Çürümüş insan əti rəngində olan göy üzü altında ağac budaqlarının qara ucları zəif əsən küləyin təsiri ilə yırğalanırdı.

Gözlərimi yumdum. Yuxumu yadıma salmağa çalışdım. Özümü yelkənli bir gəmidə gördüm. Bələdçim də yanımda idi. İki tərəfi ağaclıq olan bir dərəyə girmişdik. Bu dəfə daha ağır-ağır irəliləyirdik. Suda və sahildə bizdən başqa heç kim, heç bir canlı məxluq yox idi. Yelkənli gəmimizin heç bir külək və hava cərəyanı olmadan irəliləməsinə heyrət edirdim. Suyu yaran gəminin çıxardığı səsdən başqa heç bir səs eşidilmirdi”.

“Bələdçimin üzünə hələ baxmamışdım. Qadın idimi, kişi idimi, bilmirdim. İçinə girdiyim yeni aləmə uyğunlaşma şərtlərinin səssizlik və hərəkətsizlik olduğunu hiss etdiyim üçün özümü yanımdakı bələdçidən, hətta ağlımdan belə əvvəl ürəyimdə doğulacaq ilhama təslim etmişdim. Hər iki tərəf sıx meşəlik idi. Gündüz olduğu halda havada əbədi bir səhər havası var idi. Ağacların qaraltıları arasında qəribə işıq halında anlaşılmaz işarələr görürdüm. Hava getdikcə açılmaqda idi… Uzaqda Semiranyanın yuxularıma girən limanı göründü. Sağ tərəfdə idi. Ondan əvvəl uzun bir sahil var idi. Lakin bomboş…”

“Bələdçimə baxdım. Qadın idi. Çaşdım. Çırıl-çıplaq dayanmışdı. Bir az diqqət etdiyim zaman əynində ayaqlarının ucuna qədər uzanan, dəri kimi bədəninə yapışmış, ipəkdən də incə, şəffaf və mavi bir don gördüm. Sanki sümüksüz idi… Zərif, uzun, bütün qıvraqlığı bəlli, görünməmiş bir plastikası olduğu hiss edilən, insanı bir baxışdanca heyran qoyan bədəni vardı… Üzündə örtüyə bənzəyən, hörümçək torundan daha incə duman təbəqəsi görünürdü. İri gözləri düz adamın ruhuna işləyirdi. Gözlərim ifadəli və kiçik ağzına ilişib qaldı. Elə bu vaxt sanki şimşək çaxdı… Kəskin bir işıq məni yerimdən sıçratdı. Limana doğru baxdım”.

“Yelkənli gəmi dayanmışdı. Bələdçim sanki nəfəs çəkirmiş kimi rahat eşidilən bir səslə mənə müraciət etdi:

– Diqqətli olun. Fizionomiyanızın və rəftarınızın yoxlanışı aparılır. Ruhunuzu oxuyurlar. Köhnə dünya hisslərinizdən xilas olun. Yoxsa qəbul edilməzsiniz”.

“Üzümə vuran işıq çox kəskin olduğu halda gözlərimi narahat etmirdi. Allaha yalvarıb məni utandırmamasını istədiyim an güclü bir işıq birdən-birə yox oldu, söndü. Bələdçim yoxlamanın bitdiyini xəbər verdi və dedi:

– İndi qarşıdakı böyük qüllədə işıq yanacaq. Qırmızıdırsa, rədd edildiniz. Yaşıldırsa, qəbul edildiniz.

Sakitcə və diqqətlə qülləyə baxdım. Məni utandırmasın deyə Allaha yenidən yalvardım. Nə qədər zaman…”

***

Bəsim hələ də oxuyurdu ki, birdən Məfharət bağırdı:

– Qatar gəlir!

Bəsim dəftəri bağladı, siyirməyə qoydu, qıfılladı və birlikdə otaqdan çıxdılar. Yemək otağının eyvanında oturdular.

Gözlərini baxça qapısından ayırmayan Məfharətin üzündə qəzəb və narahatlıq hiss edilirdi. Aydın görünürdü ki, söyləyəcəyi sözlərin hər kəlməsinə təxmin ediləcək qədər kəskin və açıq bir ifadə verəcək…

Bəsim onun hislərinə yeni bir istiqamət verə bilmək üçün saatına baxdı:

– Qatarın gəlməsinə hələ otuz beş dəqiqə var. Fit səsi səni aldatdı. Bir az da oxuya bilərdik. Ağlım Simeranyanın qülləsində qaldı. Ağabəyim bunlardan bizə heç danışmaz ki…

Məfharət böyük bir qəzəb hissini zəbt etməyə çalışdığı zaman etdiyi kimi dişlərini bir-birinə sıxaraq, kəlmələri bir-birinə dolaşdıra-dolaşdıra sürətlə:

– Ehtiyac yoxdur, – dedi, – mənim şübhəm qalmadı.

Simeranya qülləsində işığı gözləyən Bəsim fikri dağınıq olduğu üçün yanlış anladı:

– Hə! Çox şükür.

Məfharət böyük sinəsini silkələyən bir hərəkətlə yerindən sıçradı:

– Xeyr! Elə deyil! Şübhəmin doğru olduğuna şübhəm qalmadı.

– Dəftərdə heç bir ad yox idi axı…

– Buna ehtiyac varmı, yavrum? “Sezirlərmi”, – deyir, bizim haqqımızda danışarkən “Mən bu sirrin ağır yükünü daşıya bilmirəm”, – deyir. “Süfrədə sükutdan donuram”, – deyir. Hacət varmı başqa bir sözə? Hər şey açıq-aydın ortadadır da…

– Ağabəyim mən onu tanıdım-tanıyalı sirr dağarcığıdır… Sükut dondurmasıdır…

– Ay balam, elədirsə, nədən çəkinir? Səlmin haqqında dediyi kəlmələrə fikir vermədinmi? “Qarşısında dayanmaq mümkün olmayan cazibəsi”, – deyir.

– Doğrudur. Mən də güclə dayanıram…

– Bəs göy kostyum? (C…) dediyi Cahidə? Səlmin onun dərzisinə tikdirmədimi kostyumunu?

– Bütün “C” hərfi ilə başlayan adlar Cahidəsə və İstanbulda Cahidə ilə Səlmindən başqa kostyum geyinən qız yoxdursa, şübhələnməkdə haqlısan. Göy rəngi də sən uydurdun…

– Ay balam! Səfehləmə… Mənim haqqımda da danışır. Anası deyir.

– Anasından olan qız ancaq Səlmindirmi?

– “Eşqinin yetərsizliyi anasını əldən saldı”, – deyir. Bax o mən deyiləmmi? Ərimin tez ölməsinə eyham vurmurmu?

Bəsim yanaqlarını şişirdən səssiz bir qəhqəhənin havasını udduqdan sonra, səsində hiss olunmasından qorxduğu istehzanı şəfqət tonu ilə masqalayaraq cavab verdi:

– Ablacığım, ağabəyim şuxluğu öldürməyən bir eşqin yetərsizliyindən bəhs edir. Laroşfukoya⁸ görə eşqin nazı, yəni işvəbazlığı öldürməsi tələb olunur. Öldürməzsə, yarımçıq qalır və sevən qadını tərəddüdün daxili mücadiləsi ilə əldən salır. Əri vaxtından əvvəl ölən qadınlarda eşqin deyil, taleyin yetərsizliyi var. Əksinə, indi səninlə o qaranlıq sevgiliyə başqa bir ana axtarmalıyıq. Müəmmanı belə aydınlaşdıra bilərik.