Kitobni o'qish: «Бақытты болуды үйреніңіз! Сенімділік құпиялары», sahifa 6

БАҚЫТҚА ДЕГЕН КӨЗҚАРАС

Бұрын айтылғандай, экстраверттердің интроверттерге қарағанда көңіл-күй деңгейі жиі позитивті болады. Алайда, бұл салыстыру тек оң белсендірілген экстраверсия арасында табылды.

Экстраверсия мен қанағаттану немесе тыныштық сияқты оң əсер етудің белсендірілмеген нысандары арасында ешқандай байланыс жоқ, дегенмен бір зерттеу экстраверсия мен белсендірілмеген оң əсер ету арасында теріс байланыс (яғни, интроверсия артықшылығын көрсетті) тапты.

Аффилиативті (басқа адамдармен араласуға ұмтылу, адамның жылы, сенімді, эмоционалды маңызды қарым-қатынастар құру қажеттілігі) экстраверсия мен белсендірілген позитивті аффект (қысқа мерзімділікпен жəне жоғары қарқындылықпен сипатталатын, көбінесе айқын қозғалыстық көріністермен жəне ішкі органдардың жұмысындағы өзгерістермен бірге жүретін жарылыс сипаттағы эмоционалдық процесс) арасында маңызды байланыс жоқ, əсіресе невротизмді (эмоционалдық тұрақсыздықпен, алаңдаушылықпен, өзін-өзі төмен бағалаумен, кейде вегетативті бұзылыстармен сипатталатын тұлғалық қасиет) бақылау кезінде. Экстраверсия жəне эмоционалдық тұрақтылық субъективті əл-ауқаттың ең жақсы болжаушысы болып табылады деген қорытынды бар. Мысал ретінде, Аргайл мен Лу (1990), Айзенк тұлғалық сауалнамасы (EPQ) арқылы өлшенген ерекшелік экстраверсиясы Оксфорд бақытының инвентаризациясымен өлшенген оң əсермен жəне айтарлықтай корреляцияланғанын (белгілі бір үздіксіздік қасиеттері бар объект) анықтады. Бірдей позитивті аффект пен экстраверсия шкаласын пайдалана отырып, Хиллс пен Аргайл (2001) оң əсердің экстраверсиямен айтарлықтай корреляциясын (белгілі бір үздіксіздік қасиеттері бар объект) жалғастыратынын анықтады. Сонымен қатар, Эммонс пен Эдвард Динер (1986) жүргізген зерттеу экстраверсияның жағымсыз əсермен емес, оң əсер етумен жəне айтарлықтай корреляцияланғанын (белгілі бір үздіксіздік қасиеттері бар объект) анықтады. Оң жəне жағымсыз əсерлерді анықтайтын қысқартылған жалпы əл-ауқат кестесін Коста мен МакКрейдің (1986) бес факторлық тұлғалық инвентаризациясын (Үлкен бестік) қолдану, NEO (Невротизм-Экстраверсия-Ашықтық) экстраверсия шкаласының қысқа нұсқасында авторлар деректер жиналған екі кезеңде экстраверттердің əл-ауқатының жоғарылағанын хабарлады: алдымен 1971—1975 жж, содан кейін 1981—1984 жж.

Дегенмен, соңғы зерттеу экстраверсия мен позитивті аффект немесе əл-ауқат арасындағы қарым-қатынасты зерттеген кезде маңызды ковариат болып табылатын невротизмді (жағымсыз эмоцияларды тиімді реттей алмау) бақыламады.

Невротизмді бақылайтын зерттеулер экстраверсия мен субъективті əл-ауқат арасында маңызды байланыс таппады. Ларсен мен Кетелаар (1991). Экстраверттердің жағымсыз əсерге қарағанда позитивті аффектке көбірек жауап беретінін көрсетті, өйткені олар позитивті аффект индукциясына жоғары реактивтілік көрсетеді, бірақ олар жағымсыз əсердің неғұрлым жағымсыз индукциясына жауап бермейді. Даниялық психотерапевт Илзе Сандтың айтуынша, психологиялық жайлылыққа қол жеткізу үшін интроверттер эмоционалды күйзеліс деңгейін мұқият мөлшерлеуі керек. Тұлғаның қасиеттері аффективті салдары бар жағдайлар мен əрекеттерді тудырады, сондықтан эмоционалдық айырмашылықтар сондықтан. Экстраверттердің субъективті əл-ауқатының жоғарылауының бір түсіндірмесі экстраверсия позитивті əсердің жоғары деңгейіне ықпал ететін өмірлік жағдайларды жасауға көмектеседі.

Экстраверсияның тұлғалық қасиеті көбірек əлеуметтік өзара əрекеттесуге ықпал ететін фактор ретінде қарастырылды, өйткені экстраверттердің кортикальды қозуының төмен деңгейі олардың қозуын арттыру үшін көбірек əлеуметтік жағдайларды іздеуге əкеледі.

Əлеуметтік белсенділік гипотезасына сəйкес, əлеуметтік жағдайларға жиі қатысу оң əсер етудің жиі жəне жоғары деңгейін тудырады. Сондықтан, экстраверттер интроверттерге қарағанда көпшіл болып сипатталатындықтан, оларда əлеуметтік өзара əрекеттесу нəтижесінде пайда болатын жағымды əсердің жоғары деңгейі бар. Атап айтқанда, Furnham жəне Brewin (1990) зерттеуінің нəтижелері экстраверттердің интроверттерге қарағанда əлеуметтік іс-əрекеттерден көбірек лəззат алатынын жəне қатысатынын көрсетеді жəне нəтижесінде экстраверттер бақыттың жоғары деңгейлері туралы хабарлайды.

Сонымен қатар, Аргайл мен Лу (1990) зерттеуі экстраверттердің шулы əлеуметтік оқиғаларға қатысудан аулақ болу ықтималдығы аз екенін жəне кештер, əзілдер немесе киноға бару сияқты əлеуметтік əрекеттерге көбірек қатысатынын көрсетті. Экстраверттердің интроверттерге қарағанда əлеуметтік жағдайларды жиі іздейтінін анықтады, əсіресе рекреациялық (дені сау, бірақ шаршаған адамның қалыпты əл-ауқатын қалпына келтіру жəне еңбек өнімділігін қалпына келтіру мақсатында жүзеге асырылатын сауықтыру шараларының жиынтығы) қызметпен айналысқанда. Экстраверттердің интроверттерге қарағанда, тіпті жалғыз болса да бақытты болатыны анықталды.

Атап айтқанда, экстраверттер жалғыз немесе басқалармен бірге өмір сүре ме, тіпті ауылдық жерде тұрса да, бақыттырақ болады. Экстраверттердің интроверттерге (38%) қарағанда əлеуметтік емес жұмыстан гөрі əлеуметтік жұмысты жиі таңдағанымен (51%), олар интроверттерге қарағанда бақыттырақ екенін көрсетті.

Экстраверттердің интроверттерге қарағанда əлеуметтік белсенділігін артық екендігі анықталды, бірақ жалпы алғанда, экстраверттер мен интроверттер өздері айналысатын əлеуметтену көлемі бойынша ерекшеленбеді. Экстраверттер де, интроверттер де əлеуметтік қарым-қатынасқа қатысуды ұнатады, бірақ экстраверттердің əлеуметтік тұрғыдан көбірек қатысатынын анықтады. Зерттеулер экстраверттердің де, интроверттердің де əлеуметтік қарым-қатынастарға қатысатынын көрсетті, бірақ бұл қатысудың сапасы əртүрлі. Экстраверттердің əлеуметтік қатысу жиілігін экстраверттердің көбірек адамдарды білетіндігімен түсіндіруге болады, бірақ бұл адамдар міндетті түрде олардың жақын достары бола бермейді, ал интроверттер əлеуметтік қарым-қатынасқа түскенде таңдаулы болады жəне олармен жақын достары ғана болады. Экстраверсия мен бақыт арасындағы жоғары корреляцияның (белгілі бір үздіксіздік қасиеттер) тағы бір түсіндірмесін Ashton, Lee, and Paunonen (2002) зерттеуінен табуға болады. Олар экстраверсияның негізгі элементі сезімталдықты ынталандыру емес, əлеуметтің назарын аудару, əрдайым олардың қолдауын алу үрдісі екенін айтты.

Олар қоғамның назарын өзіне аудартудың негізгі қасиеттерінің бірі оған пайдалы болу қабілеті екенін дəлелдеді. Сондықтан, егер адам жағымды эмоцияларды, ынта-жігерді жəне энергияны көрсетсе, ол адамды басқалар жақсы қабылдайды жəне ол басқалардың назарын аударады. Жағымды реакция экстраверттерді одан əрі экстраверттік мінез-құлықпен айналысуға ынталандыруы мүмкін. Ashton, Lee, and Paunonen (2002) зерттеуі олардың əлеуметке көңіл бөлу өлшемі, əлеуметтік назар аудару шкаласы, сыйақыға сезімталдық өлшемдеріне қарағанда экстраверсиямен əлдеқайда күштірек байланысты екенін көрсетті. Темпераменттік көзқарас адамдардың тұлғалық қасиеттері мен олардың жағымды жəне жағымсыз əсерлерге сезімталдығы арасында тікелей байланыс бар деген пікірге негізделген. Аффективті реактивтіліктің моделі адамның аффектке қатысты оқиғаларға реакциясының күші адамдардың аффекттегі айырмашылықтарынан туындайды деп есептейді. Бұл модель Джеффри Алан Грейдің күшейту сезімталдығы теориясына негізделген, онда мінез-құлықты белсендіру жүйесі (BAS) күшті адамдар сыйақы (поощрение) реактивтілігінің жоғары дəрежесіне ие жəне тұлғалық экстраверсияға бейім, ал мінез-құлықты тежеу жүйесі күшті адамдар (BIS/мінез-құлықты тежеу жүйесі) марапаттарға аз жауап береді, невротикалық жəне интроверсияның жеке қасиеттеріне көбірек бейім. Сондықтан экстраверттер жағымды əсерге темпераменттік бейімділікке ие болып саналады, өйткені жағымды көңіл-күй индукциясы интроверттерге қарағанда оларға көбірек əсер етеді, сондықтан экстраверттер жағымды əсерлерге көбірек жауап береді. Сезімталдығы жоғары адамдар орташа жағымсыз əсердің жоғары деңгейлерін хабарлағанын, ал BAS сезімталдығы жоғары адамдар оң əсердің жоғары деңгейлерін хабарлады. Сондай-ақ, Зеленский мен Ларсен (1999) BAS сезімталдығы жоғары адамдар жағымды көңіл-күй индукциясы кезінде көбірек жағымды эмоциялар туралы хабарлағанын анықтады, ал сезімтал BIS (мінез-құлықты тежеу жүйесі) бар адамдар жағымсыз көңіл-күй индукциясы кезінде жағымсыз эмоциялар туралы көбірек хабарлады.

Əлеуметтік реактивтілік теориясы барлық адамдар қаласа да, қаламаса да əлеуметтік жағдайларға қатысуға міндетті екенін айтады. Экстраверттер интроверттерге қарағанда əлеуметтік өзара əрекеттесуді ұнататындықтан, олар сондай-ақ интроверттерге қарағанда мұндай жағдайлардан көбірек оң əсер алады. Бұл теорияны танымал еткен Брайан Р. Литлдің жұмысынан алынған. Өмір адамдардан əлеуметтік жағдайларға араласуды талап ететінін жəне əлеуметтік мінез-құлық интроверттерге тəн болмағандықтан, олардың əл-ауқатына зиян тигізетінін дəлелдейтіндер аз. Осылайша, интроверттердің əл-ауқатын сақтаудың бір жолы – олар өздерінің шынайы болмыстарына қайта оралатын жерлерде, яғни Литтл «қабілетіңді қолданатын қызмет саласы» деп атайтын жерлерде мүмкіндігінше жиі зарядтау болып табылады. Дегенмен, экстраверттердің интроверттерге қарағанда əлеуметтік жағдайларға қатты əсер етпейтіні жəне мұндай өзара позитивті əрекеттесу кезінде оң əсердің жоғарылауы туралы хабар бермейтіні анықталды. Экстраверттердің бақытты болуының тағы бір ықтимал түсіндірмесі экстраверттердің өздерінің аффективті күйлерін жақсырақ реттей алатындығына байланысты. Бұл екіұшты жағдайларда (жағымды жəне жағымсыз көңіл-күй тең пропорцияда араласатын жағдайлар) экстраверттердің оң аффекттің баяу төмендеуін көрсетеді жəне соның нəтижесінде интроверттерге қарағанда жағымды əсер ету тепе-теңдігін сақтау қажет. Экстраверттер сондай-ақ қиын тапсырмаларды күту арқылы интроверттерге қарағанда бақытқа ықпал ететін əрекеттерді (мысалы, жағымсыз сəттерден гөрі жағымды сəттерді еске түсіру) таңдауы мүмкін. Белгіленген нүкте моделіне сəйкес, оң жəне теріс əсер ету деңгейлері əрбір жеке тұлғада азды-көпті бекітілген, демек, оң немесе теріс оқиғадан кейін адамдардың көңіл-күйі алдын ала белгіленген деңгейге оралуға бейім. Белгіленген нүкте моделіне сəйкес, экстраверттер бақытты сезінеді, өйткені олардың алдын ала орнатылған оң əсер ету деңгейі интроверттердің оң əсер ету деңгейінен жоғарырақ, сондықтан экстраверттерге бақытты сезіну үшін оң əсер етуді күшейту аз қажет етеді. Питер Куппенстің (2008) зерттеуі экстраверттер мен интроверттердің жағымды эмоцияларды бастан өткерген кезде əртүрлі əрекет ететінін анықтады, бұл интроверттер білдіретін бақыттың жиілігі мен қарқындылығын жете бағаламауды түсіндіреді. Атап айтқанда, Куппенс (2008) қозу мен жағымды эмоциялар экстраверттермен оң корреляцияда екенін анықтады, яғни жағымды сезімдер экстраверттерде жоғары қозумен бірге жүру ықтималдығы жоғары. Екінші жағынан, қозу жəне жағымды эмоциялар интроверттермен теріс корреляцияланады, нəтижесінде интроверттер лəззат алған кезде төмен қозуды көрсетеді. Басқаша айтқанда, экстраверттің өмірінде бəрі жақсы өтіп жатса, бұл жағымды сезімдердің қайнар көзі болса, экстраверттер бұл жағдайды белсенді мінез-құлық пен мақсатқа ұмтылу мүмкіндігі ретінде қарастырады, бұл белсенді, қоздырғыш, жағымды күй тудырады. Интроверттер үшін жағдай жақсы болып жатқанда, олар мұны сақтықтан бас тарту мүмкіндігі ретінде қарастырады, нəтижесінде олар өздерін еркін қанағаттандырады. Көптеген зерттеулер невротизмнің (жағымсыз эмоцияларды реттей алмау) бақыт пен субъективті əл-ауқатқа экстраверсияға қарағанда бірдей, тіпті үлкен болмаса да əсер ететінін көрсетті. Бір зерттеу мектеп оқушыларын алған ұпайларына қарай төрт санатқа бөлді. Нəтижелер тұрақты интроверттер мен тұрақты экстраверттердің бақыт деңгейлері арасында айтарлықтай айырмашылықты көрсетпеді, ал тұрақсыз экстраверттер мен интроверттердің екеуі де əріптестеріне қарағанда бақытты əлдеқайда аз көрсетті.

Бұл зерттеуде невротизм жалпы əл-ауқаттың ең маңызды факторы болды. Сол сияқты, соңғы зерттеулерде зерттеушілер өзін-өзі бағалау жəне өмірлік мақсатқа бағдарлану сияқты санаттарды тексеру үшін бағалау шкаласын қолданды, олар бақытпен оң корреляцияға ие болды. Қатысушылардың осы сұрақтарға берген жауаптары невротизмнің əл-ауқат өлшемдеріне экстраверсиядан гөрі артық əсер еткенін көрсетті. Экстраверсия мен невротизм жеке бақытқа ең көп əсер ететін сияқты болғанымен, басқа да үлкен бестік тұлға факторлары бақыт пен субъективті əл-ауқатпен байланысты екені көрсетілген. Мысалы, бір зерттеу ұқыптылық пен келісімділіктің субъективті əл-ауқатпен шамамен 0,20 корреляциясын анықтады. Бұл қасиеттердің əсері экстраверсия немесе невротизм сияқты күшті болмаса да, олардың бақыт нəтижелеріне əлі де əсер ететіні анық. Сол сияқты, экстраверсия, невротизм жəне ар-ождан арасындағы өзара əрекеттесу субъективті əл-ауқатқа айтарлықтай əсер етті. Бір зерттеуде зерттеушілер субъективті əл-ауқатты бағалау үшін үш шкала қолданды. Олар невротизммен үйлескенде экстраверсия тек бір бағалаудың болжамы болғанын анықтады, ал қалған екі бағалау нəтижесі саналылық пен невротизм арқылы жақсы болжаланды. Бақытты бағалауға басқа факторларды қосудың маңыздылығы бар ма, сіздің ойыңызша? Тұлғаның басқа дəстүрлі емес элементтері бақытпен байланысты болуы мүмкін екендігі туралы дəлелдер де бар. Мысалы, бір зерттеу маңызды мақсаттарға жету жолындағы ілгерілеу немесе олардың арасындағы қақтығыстар сияқты əртүрлі мақсат ерекшеліктері эмоционалдық жəне когнитивті əл-ауқатқа əсер етуі мүмкін екенін көрсетті. Бірқатар басқа зерттеушілер де, кем дегенде, индивидуалистік мəдениеттерде адамның жеке басының үйлесімді сезімі (Мен-концепцияға сəйкес келетін əрекеттер) əл-ауқатпен оң байланысты екенін ұсынды. Осылайша экстраверсияға жəне невротизмге назар аудару бақыт пен тұлға арасындағы қарым-қатынастың толық емес бейнесін бере алады. Бақыттың жалпы деңгейі мəдениеттен мəдениетке қарай өзгеріп отырады, бақыттың таңдаулы көрінісі осындай. Əртүрлі халықаралық зерттеулерде елдер бойынша салыстыру əр түрлі ұлттар мен əртүрлі этникалық топтардың орташа өмірге қанағаттану деңгейінің айырмашылығын көрсететін шкала бар. Мысалы, бір зерттеуші 1958—1987 жылдар аралығында Жапонияда өмірге қанағаттану деңгейі 10 балдық шкала бойынша 6-ға жуық болса, Данияда ол 8-ге жуықтағанын анықтады. Америка Құрама Штаттарындағы этникалық топтарды салыстыра отырып, тағы бір зерттеу еуропалық американдықтардың азиялық американдықтарға қарағанда өз өмірлеріне «айтарлықтай бақыттырақ» болатынын хабарлады. Зерттеушілер елдер арасындағы осы айырмашылықтар үшін жауапты болуы мүмкін бірқатар факторларды, соның ішінде жалпы табыс деңгейіндегі ұлттық айырмашылықтарды, өзін-өзі жетілдіруді жəне көзқарастарды болжады. Біріктірілген бұл нəтижелер экстраверсия-интроверсия бақытпен күшті корреляцияға ие болса да, бұл субъективті əл-ауқаттың жалғыз болжамы емес екенін жəне бақыттың корреляциясын анықтауға тырысқанда басқа факторларды ескеру қажет екенін көрсетеді.

БАҚЫТ АҚИҚАТТА

Өмір өзенінде еркін жүзгіңіз келсе сіз сұр, өкінішті өмірге балама бар екені туралы білу керексіз. Сондықтан өз жүрегіңізді жаңа идеяларға, құндылықтар мен сенімдерге ашуға дайын болыңыз. Ойлау процесін қайта құру арқылы тұрақты идеалды «Мен» -ді қалыптастырасыз. Сіз кім болсаңыз да, не істесеңіз де, қандай жағдайда болсаңыз да, бақытты бола аласыз. Мұны үйрену сіз ойлағаннан да əлдеқайда оңай! Тек өзіңізбен, өзгемен шынайы болу, жалған маскамен өмір сүрмеу. Өзіңіздің шексіз əлеуетіңізді білдіруден жəне бай шығармашылық қабілеттеріңізді дамытудан, іштегіні сыртқа шығарып босатудан басқа адамды жігерлендіретін жəне шабыттандыратын ештеңе жоқ, себебі өмір солай ойластырылған. Біздер тұрмыс-тіршіліктен қолымыз тимей, дүниенің алдап жатқанын сезбейміз. Сананы тұрмыс-тіршілік билейді деп шатасып жүрміз жəне кейінгілерді де солай адастырып жатырмыз. Бізге түк қатысы жоқ, зияны көп ақпаратты қабылдау, оған құл болу – өмір сүру салтына айналды. Шарасыздық сезімі, сəтсіздіктер мен көңіл толмаушылық, біздердің – қоғамды, басқаларды, тағдырды (Құдайды) кінəлауға жəне əртүрлі кінəлілерді іздеуге мəжбүр етеді. Адамзаттың көпшілігі өз проблемаларының шешімін өзі емес сыртқы ортаның шешіп бергенін қалайды, өзіне-өзі толық жеткілікті бола алмаған, өз-өзін қамтамасыз ете алмайды, осының нəтижесінде Құлдық Санаға түсіп қалған, масыл жəне тəуелді адамдар қаптайды. Бұл гуманизм жолы емес! Өмірді тек СЫРТҚЫ адамдар (үкімет) басқарады. Менің өмірім қоршаған ортаға жəне СЫРТҚЫ жағдайларға ғана (отбасы, жұмыс) байланысты деген сияқты сенімдер – СЫРТҚА тəуелді адамның санасында берік орныққан. Олар керісінше дəлелдейтін логикалық сенімдерді қабылдаудан бас тартады. Уильям Джеймс, көрнекті философ жəне психолог: «Біздің заманымыздың ең үлкен жетістігі – ойлаудың ішкі жақтарын өзгерту арқылы біз өмірдің СЫРТҚЫ жақтарын өзгерте алатындығымыз», – деп айтып кеткен. Бұл қысқа мəлімдемеде үлкен шындық бар. «Біз өзіміз туралы ойлағандай емеспіз, бірақ біз күні бойы не туралы ойлаймыз – біз сондаймыз!». Барлығымыз болашағымызды жарқын етуге көмектесетін қызықты саяхатқа шыққымыз келеді. Біз алға ұмтылуға кедергі келтіретін сенімсіздікті жоюды, сенімділікті қалай қалыптастыруды үйренгіміз келеді. Ол үшін қазірден бастап болашақтың қамқоршысы болыңыз, болашақ көрсетеді демеңіз. Егер сіз өзіңізді тоқтап қалғандай сезінсеңіз, өзіңізді басқалардан төмен санасаңыз немесе өмірге сенімділікпен, ынта-жігермен қарай алмайтын болсаңыз онда сіз өмірге наразысыз, яғни риза емессіз (өкпе, реніш, кек, кінə, өкініш – жағымсыз сезімдер). Ал сезімдер адамды басқарады. Өткен өміріңіз қандай болмасын риза болу, бүгінгі күннен рухани лəззат алу жəне болашақтағы сізді күтіп тұрған нəтижелерге қанағаттанудан асқан қызықты саяхат жоқ. Шексіз сенімділік жағымсыз, негативті сезімдерден (эмоциялардан) толық арылған кезде ғана орнайды. Адамдардың сыртқы дүние-мүлікке, қоршаған ортаға, жалған сөйлейтін адамдарға т.б. «тəуелді» болып қалуы – «Құлдық Сананың» салдарынан пайда болатын ауру – бұны тəуелділік дерті деп те атайды. Тəуелділікті емдеудің салдарынан адамдар өз ішіне үңілуден қорықпайтын батырға айналады. Біздер Аффирмацияларды ДҰРЫС пайдалануды білмейміз, себебі біздер оны қалай нəтежиелі пайдалануды үйрене алмадық. Сол себептен бізге олар көмектеспейді. Пайдасын көре алмаған адам «ІШКІ əлемге енді қайтіп оралмаймын», «Өтірік бəрі» дейді де, қайтадан СЫРТҚЫ əлемге тəуелді болады. Кей адамдар жаман ойлауға əдеттеніп қалған жəне оны жеңбек тұрмақ қалай күресуді білмеуі мүмкін. Жаман ойдан қашу үшін адамдар неше түрлі əдіс-тəсілдер жасайды. Бірақ ол айла-əрекеттің барлығы СЫРТПЕН байланысты болғандықтан олардың көмегі уақытша, тұрақты емес, жұбаныш қана. Сенім əлемдегі ең қуатты күш деп айтуға болады. Сенім адамдарға суицид жасауға мүмкіндік береді, өйткені олар əрі қарай өмір сүрудің мəні жоқ деп сезінеді. Демек, сенім – мұқият басқаруды қажет ететін күш. Суицид – өзіне-өзі нүкте қоюдың ең қатал, ауыр түрі. Олардың басты проблемасы, сөзсіз, өзгелерден, өмірден, өзінен шаршауда жəне бұл үмітпен, сеніммен, ниетпен тығыз байланысты. Батылдық, ерлік, төзімділік қайда немесе уақытша сынақ, ауыр күнə емес пе деп айту бəрімізге де оңай. Өмірдің мəнін жоғалту – оның мағынасының болмауынан жəне ішкі бостықтан. Əр-түрлі жинап терген ақпараттың басын біріктіре алатын жəне де сол ақпаратты ойға айналдырып, тіл арқылы сөз қылып, ойын СЫРТҚА шығаратын кез келген адамды ақылды деп айтуға бола ма? Жалпы біздің ойларымыз шашыраңқы болып келеді, оларды дұрыс жинақтай білгенге ақылды болу оңай. Өмірде дұрыс таңдау жасап, шешім қабылдай алу үшін адам ең бастысы өз ойларымен айналысуы керек. Оның неше түрлі əдіс-тəсілдері бар, соларды үйреніп, қорықпай алға жылжи беру қажет. Есіңізде болсын: Ой дегеніміз – сіз ғана еститін ішкі сөздер мен сіз ғана көретін ішкі бейнелер. Ойлардың 3 түрі болады:

– аяқталған, толық ой

– жауап іздеуші ой

– эмоционалды ой

Осылардың бірігуі арқылы бала кезден қазірге дейін ойлау жүйесі қалыптасады. Ойлау Жүйесі өзгергеннен кейін, өмірдің мəні де өзгереді! Сондықтан ойлардың пайдалы жəне пайдасыз жақтарын таразылаңыз. Жалпы адамның «Басты Проблемасы» – үш процессті дұрыс жасамайды немесе оларды басқара алмайды:

– ақпарат қабылдау

– ойлану жəне сезіну

– əрекет ету

Осының салдарынан өзінің жағдайын, сыртқы ортаны сылтауратып, мотивация жоқтығынан жалқаулыққа салынады. Əрине бірінші кезекте тəн құмарлығы (тамақ, ұйқы) табиғат заңдылығы тұрғысынан маңызды, бірақ сонымен қатар жан құштарлығы (көрсін, білсін, естісін, танысын) да бірдей маңызды. Ең бастысы адам үшін жан мен тəннің Иман шегінен шықпауы жəне екеуінің үйлесім мен келісімде болуы. Өмір сүру барысында, тізгінді шамадан тыс жан құштарлығына не тəн құмарлығына беруге болмайды. Бұл екеуі бірігіп негізінен нəпсіні құрайды. Адам үшін нəпсінің қажеттіліктерін қанағаттандыру маңызды, бірақ Жан мен Тəн арасында Баланс болуы қажет. Сонда нəпсі өз Шын Иесін табады. Тəн – табиғат заңдылығына сəйкес өлімнен əрдайым қорқады. Қорықпаймын деу екіжүзділіктің белгісі. Адам өлімнің мəнін жəне одан шын қорықпауды – қайта тірілудің бар екеніне сену жəне оның мəнісін дұрыс түсіну арқылы үйренеді жəне сол шын иман – өлімнің сырын ашады жəне ұмыттырады. Пайдалы болсын, зиянды болсын белгілі бір сенім мен түсінікке негізделген сөздерді (ойша, ауызша, жазбаша) қайта-қайта еске алу немесе басқа адамның есіне салу бұл сіздің болашағыңызды қалыптастыратын тағдыр жəне басқалардың жан дүниесіне əсер қалдыратын із. «Тек Мен ғана сені бақытты етемін» дейтін жалған уəдені ешкім бере алмайды, себебі адамды бақытты ету мүмкін емес, адам өзі бақытты болуды үйренуі керек». Бақытты болудың рецепті жоқ, себебі ол абстрактілі ұғым. Сіз өмірден кішкене ғана мағына тапсаңыз, ол сізді терең мағынаны іздеуге итермелейді. Бұл іздеу ешқашан нəтижесіз болмайды: ол сізді мазалайтын сұрақтарға толығырақ жауап беруге, тереңірек жəне мағыналы өмірге жетелейді. Адамның өз қабілеттерін іске асыруға арналған ЖАН ҚҰШТАРЛЫҒЫ бар. Бұл адамның СЫРТҚЫ мақсаты. Проблема мынада, бұл өсуге жəне дамуға деген ұмтылыс – бақытты болуға жəне қанағаттануға кедергі келтіреді. Бізде өмір туралы қате сенімдер көп. Мысал: Қалауым орындалса ғана бақытты боламын!

Кітаптың тірі организм сияқты жаны бар деп ойлаймын. Себебі оларды ақыл мен жүрек иелері жазды. Кітап дегеніміз сыртқы əсемделген дизайн ғана емес, ойландыруға шақыратын əріптер, сөздер, сөйлемдер, идеялар əлемі. Пайдалы кітап – миға тамақ болады. Пайдалы, нəтежиелі, дəлелденген ақпарат; білім мен тəжірибеге сүйене отырып жазылған кітап; міндетті түрде пайдасын береді! Қазіргі уақытта ең танымал жазушылар адамның СЫРТҚЫ өмірін жазатындар емес, ішкі жан дүниесін жазатындар, себебі олар түсінген – проблема СЫРТТА емес екен. Сəтті жəне бақытты өмір қоршаған шындық пен сіздің санаңыздың арасындағы дұрыс қарым-қатынасқа байланысты. Адамның дүниеге келген кезінен бастап 3 түрлі байланысы болады: Өз-өзімен байланысы, Өзгелермен байланысы, Жаратушымен жəне оның жаратқан заңдылықтарымен байланысы. Адам өз-өзімен сөйлесетін жалғыз жаратылыс. Күні бойы біз үнемі өзімізбен сөйлесеміз, қоршаған орта – өмір туралы ақпарат жинаймыз. Адам дəл компьютерге ақпарат енгізетін бағдарламашы сияқты əрекет етеді, тек бір ерекшелігі: адамның миы бір уақытта əрі программист əрі компьютер. Ақпарат ағыныныда адам пайдасыз ақпаратты тез əрі оңай жаттап алады, ал пайдалыға біраз бас қатыру керек болады. Жалғыз ерік-жігер өмірде кездесетін проблемаларды шешу үшін жеткіліксіз, сондықтан барлық проблеманың шешімі «жалған/зиянды ақпаратты қабылдауды тоқтатудан» басталады. Жетістікке жету үшін жəне жемісті, бақытты өмір сүру үшін, жалғыз шешім қабылдау жеткіліксіз, өйткені бұл адамның ақылы мен жүрегін қозғамайды. Біз өз жағдайымызды шын бағалап, қоршаған ортамызды шынайы тұрғыдан түсінгеннен кейін ғана біз өзімізді сəттілікке қарай өзгерте аламыз. Біз «күнəһар», «жаман адам» деп атайтын бақытсыздыққа ұшырағандар – өзінің ішіндегі жағдайға жəне айналасындағы өмірге иман тұрғысынан дұрыс қарамайды, сондықтан «тек менікі дұрыс, өмір дұрыс емес» деп шарасыздықпен сеніп, шынайы өмірмен байланысын жоғалтып, Құлдық Санада болады. Өмірде қиындықтар – күнəлар мен қателіктер салдарынан болады. Адам оларды надандық пен білместіктің зардабынан өз еркімен тілеп алады. Алайда ешкім күнə мен қателіктерге əдейі бармайды, бұл шарасыздық дерті мен ішкі күйзелістен. Мұны қабылдау қиын шығар, бірақ бұл ғылыми дəлел. Əрекетсіз де əрекет жасауға болады екен. Сіз бірінші қалаған өміріңізді миыңызда қалыптастырасыз, сосын ол өмір шындығына айналады. Ал көптеген адамдар керісінше жасайды, олар бірінші дайындықсыз əрекет етеді, сол себепті қалауы орындалмайды, артынан өкініп жатады. Кімдікі дұрыс? Аффирмация мен Визуализацияға, Эмоция мен Медитацияға əрекетсіз сенетін болсаңыз, арман арман болып қала береді, мақсат орындалмайды, құрған жоспарыңыз жүзеге аспайды. Өмірдің екі негізгі қағидасы бар: уақытты барлығына тең үлестіре білу жəне құлшыныс жоғалтпай қажырлы еңбек ету. Талпынатын арман мақсатыңыз бекер, егер де ниет – Ізгі, Əділ, Адал болмаса. Сіз нені қаласаңыз, соның нəтижесін көресіз. Сондықтан болымсыз бір нəрсені қалап, артынан өкінгеннен гөрі, екеуін де жасамай-ақ қойған дұрыс, тым көп энергия мен уақыт жоғалтасыз. Жүректің қалауы – ешкімнің соңына дейін түсінбейтін жұмбақ жолдармен қозғалып, шынайы өмірде көрініс табуы. Сондықтан біз сақтық танытып, неге ұмтылып жатқанымызды түсінуіміз керек. Қалауымызға абай болайық, өйткені бізге оларды толықтай жүзеге асыра алатын таңдау еркі берілген! Дұға-тілек, терең ішкі қалау – бұл көпшілігіміз ойлағаннан да əлдеқайда мықты күш. Біз бір нəрсені қатты қалаймыз жəне тілейміз, біздің дұға-тілектеріміз бен қалауымыздың қарқындылығы оның орындалуын тездетеді. Сондықтан барлық бəле де бақ та ниет пен қалаудан басталады. Осы уақытқа дейін мен жəне көпшілік адам жасап келген қателіктер – дұрыс қабылдамау (өзін, өзгелерді, қоршаған ортаны, Құдайды) дұрыс ойланбау (не мүлдем ойланбау), дұрыс əрекет етпеу (дұрыс таңдау жасап, шешім қабылдамау), өзін-өзі дұрыс басқара алмау (нəпсісіне ие бола алмау). Біз танымал адамдардың ой-пікірі мен сенімінің көлеңкесі болып кеттік. Біз Алланың ғана нұры болуымыз керек. Сіздің ойларыңыз адамзат үшін болмаса да, өзіңіз үшін маңызды болуы тиіс, таңдау сізде – көптің бірі болу, не тұлға болу, бірақ ең дұрысы бəріне жəне барыңызға риза болу! Біз бала кезден жан құштарлығымен 5 сезім мүшесі арқылы бəрін білгіміз келді жəне осыдан қоршаған ортадағы ақпараттың құлы болдық. Бала кезде сенім мен түсініктің, шын немесе жалған екендігі бізге маңызды болған емес, біз балалықпен қабылдадық, өйткені орта талабы сондай болды. Сенім мен түсінікті қалыптастыратын айналадағы қоршаған орта, ғылыми тілмен айтқанда Эпигенетика. Адамның тағдыры текті тұқымына ғана емес, тұқымынан да жоғары уақыт пен заманға байланысты. Бірақ бұл уақыт пен заман қандай болса, біз де сондай болуымыз керек деген сөз емес. Сырттан ешнəрсе күтпеңіз, тек жақсы байланыс сақтаңыз! Ақиқатты түсінген сəттен бастап, адам осы өмірдің тұтқынынан босатылады, құлдығынан құтқарылады жəне өз өмірін Алла еркіне қайтарып, бақытты болуға лайықты өмір сүре бастайды. Ал енді ақиқат дегеніміз не? Жаратушы жəне оның жаратқан Өмір Заңдары, басқаша айтқанда ғылыми дəлелденген Өмір Заңдары. Рақаттың тазасы – Алланың заңдарында, ал күші олардың – махаббатпен бекітілген. Өмір қағидаларын жəне заңдылықтарын үйреніп, игеріп, меңгергеннен кейін сіздің өміріңіз бақытқа, махаббатқа, еркіндікке, сенімділікке жəне ақшаға толы болады. Негізінде адамның осы өмірде болғанының өзі бақыт. Бірақ біз болғанның (болмыс) шын бағасы мен құнын білмейміз. Бақыт, тыныштық жəне керемет денсаулық. Мұның бəрі сіздің өткеніңіз, бүгініңіз жəне болашағыңыз үшін жауапкершілік алудан қашпаудан басталады. Сіздің бес сезім мүшеңіз бағдарламалаудың бастапқы құралы, егер сізде дұрыс көзқарас болмаса, сіз Ақиқатпен байланыс жоғалтып аласыз, салдарынан өмірді өзіңіз қалағандай ғана көре бастайсыз. Бұндай жағдайда Жаратушымен байланыс əлсірейді жəне басқаға тəуелді (құл) болу қаупі бар. Біздің өміріміздің кітап сияқты мағынасы бар. Кітаптың мағынасы – оның ішін қаншалықты түсінуімізге байланысты. Кітаптың сырты емес іші маңызды, себебі кітаптың іші толған мағыналы сөздер. Адам да дəл кітап сияқты, сыртынан бұрын іші маңызды, адам өмірінің мəні – мағыналы өмірде. Өмірге не үшін келдік? Əр адам бұл өмірге босқа келмейді, жоғарыдан миссия жүктеледі, бірақ өкінішке орай көп адам сол миссиясын орындай алмай, жүзеге асыра алмай, өліп кетіп жатады. Тағдыр сіздің миыңызда жазылған. Бұл сіздің өмір атты кітабыңыз, ол əрқашан өзіңіздің қолыңызда. Позитивті ойлау – баянсыз, құбылмалы, тұрақсыз, уақытша, ал Адекватты ойлау – байыпты, шынайы, дəлелді, нақты. Тек позитивті ойлау – бұл əдемі шабыттандыратын ертегі, ал Адекватты ойлау – бұл нақты нəтижелерге қол жеткізу жəне өз тағдырыңды басқа біреу емес, өзің жазу. Қоршаған орта, жақын адамдар – бізді бақытты ете алмайды, себебі шын бақыт – бұл іштен сыртқа бағытталған мəңгілік тəжірибе. Ал көп адамның санасындағы қате сенім – жалған бақыт, сырттан ішке жиналуы керек уақытша тəжірибе. Бақытсыздық түбінде ұмытылады, біз жеңіп шығамыз, себебі адам мəңгілік бақытты болу үшін жаратылған. Жаратылып қойған энергияны жою мүмкін емес екен, соңғы физиканың дəлелі бойынша. Бұл не деген сөз? Бұл – адам нəпсісі мəңгілік өмір сүру үшін жаратылған деген сөз. Өлімді сезініп, бір айналып келетініміз рас, шынында бұл адам үшін үлкен бір қоштасу мен қайта қосылу. Жалпы бір-ақ қана бақытсыздық бар – ол сыналу (адамның сапасын тексеру үшін), бірақ бұның өзі бақытқа апаратын жол, себебі біз, бұл Жаратушының методикасы арқылы шыңдаламыз. Қараңғыда жалғыз қалмассың, жарықты іштей жаға алсаң, бақытсыз болып қалмассың, бақытты іштей баға алсаң. Бақыттының бəрі қулықсыз емес, бақытсыздың бəрі арайсыз емес.