Kitobni o'qish: «Hekayələr»

C E K L O N D O N

HEKAYƏLƏR

Cek London (Con Qriffit Çeyni)

1876-cı il 12 yanvar tarixində San-Fransisko şəhərində anadan olmuşdur. Onun heç bir yaşı tamam olmamış anası, Con London adlı fermerlə evlənir. Ögey atası onu himayəsi-nə götürür və sonralar oğul Con atalığının soyadını qəbul edir.

Cek London çox kiçik yaşlarından ağır zəhmətə qatlaş-malı olur. Məktəbli illərində qəzetlər satır, on dörd yaşında isə konserv fabrikinə işə düzəlir. Lakin işi çox ağır olduğun-dan buranı tərk etməli olur. Qadağan olunmasına baxmaya-raq, San-Fransisko limanında dəniz iblizləri ovu ilə də məş-ğul olur. 1893-cü ildə Yaponiya sahillərinə və Berinq dənizi-nə dəniz pişiyi ovuna çıxan gəmiyə matros düzəlir. İlk dəniz səfəri Londonda olduqca böyük təəssüratlar oyatmaqla onun gələcək yaradıcılığına böyük təsir göstərir.

London yaradıcılığa “Yaponiya sahillərində tayfun” adlı oçerki ilə gəlir və bu gəliş kifayət qədər uğurlu olur. Belə ki, San-Fransisko qəzetlərindən biri gənc yazıçını mükafatlandı-rır. Bir az sonra qələmə aldığı “Qurd oğlu” (Boston, 1900), “Əcdadların Harayı” (Çikaqo, 1901) “Şaxtanın övladları” (Nyu-York, 1902), “İnsana inam” (Nyu-York, 1904), “Ayüzlü” (Nyu-York, 1906), “İtirilmiş sima” (Nyu-York, 1910) hekayə-lərdən ibarət topluları və “Qarlar qızı” (1902), “Dəniz cana-varı” (1904), “Martin İden” romanları yazıçıya böyük şöhrət gətirir.

Cek London 1916-ci il noyabr ayının 22-də Kaliforniya-nın Qlen-Ellen şəhərciyində vəfat edir.

Ömrünün son illərində böyrək xəstəliyindən əziyyət çə-kir və ölümünə səbəb olaraq da, onun həddindən artıq miq-darda ağrıkəsici qəbul etməsi göstərilir.

Əsərlərinin motivləri əsasında 50-dən artıq film çəkil-mişdir.

QURD OĞLU

Kişi ona yaxın qadınları qiymətləndirməyi çox nadir hallarda bacarır – ən azından, onları tamamilə iti-rənə qədər. Qadından aldığı istilik bu müddətdə onun şüuruna qətiyyən çatmır, lakin qadın onu tərk edən zaman kişinin həyatında getdikcə böyüyən bir boşluq yaranır və onun bütün varlığına qeyri-müəyyən, özünün də anlamadığı, sözlərlə izah edə bilmədiyi bir aclıq hakim kəsilir.

Əgər dost-tanışları da həyat təcrübəsində ondan irəli gedə bilməyiblərsə, şübhə ilə başlarını bulayacaq, ciddi müalicə məsləhət görəcəklər.

Mənəvi aclıq isə hey artmağa davam edəcək, kişi gün-dəlik həyati şeylərə qarşı marağını itirəcək və tədricən daha əsəbi və qaşqabaqlı olacaq.

Lakin, nəhayət, gözəl günlərin birində daxilindəki bu əzablı boşluq artıq dözülməz dərəcəyə çatanda, o, nə istədiyi-ni anlamağa başlayar.

Belə bir iş Yukonda yaşayan bir adamın başına yay vaxtı gələrsə, o, qayığını səfərə hazırlayar, yox əgər qış vaxtı olar-sa itlərini kirşəyə qoşaraq cənuba tərəf istiqamət götürər.

Əgər o, şimalın vurğunudursa, bir neçə aydan sonra bü-tün əzab və əziyyətləri bu soyuq diyara qarşı olan məhəbbə-ti onunla yarıbayarı bölməyə razı olan arvadı ilə qayıdıb gə-lər. Bu da əsl kişi eqoizminə əyani bir sübutdur! Burda istər-istəməz o qədim zamanlarda – hələ Klondayka qızıl axtaran-lar və çeçokalar gəlməmişdən, buraların ancaq əla balıq ovu yeri kimi tanındığı vaxtda Biryuki Makkenzinin başına gələn macəranı yada salmalı olursan.

Elə birinci baxışdan təyin etmək olur ki, Biryuki Mak-kenzi yeni torpaqları fəth edən pionerlərdəndir. Onun sifə-tində 25 il sərt təbiət qüvvələrinə qarşı apardığı çılğın mü-barizənin silinməz izləri var idi. Ən çətini isə Qütb dairəsi-nin qübbəsi altında qızıl axtarışına sərf etdiyi axırıncı iki il idi. Onun bütün mənəviyyatına daxili bir boşluq hissi təsir etmə-yə başlayanda, heç də təəccüblənmədi. Çünki həyat təcrübə-sində həmin xəstəliyə düçar olmuş çox adama rast gəlmişdi. Lakin bu xəstəlik onu ruhdan salmaq əvəzinə, daha ciddi işlə-məyə məcbur etdi.

Bütün yayı ağcaqanadlarla mübarizə aparmış və Yukon-dan Qırxıncı Milə qədər ağac ötürərək, Styuart çayının sahi-lində islanmışdı. Nəhayət ki, özünə əla bir daxma tikmişdi.

Bu elə möhkəm və rahat yaşayış yeri idi ki, onu Biryuk-la bölüşdürmək istəyən xeyli ovçu tapıldı. Lakin o, bir neçə təəccüblü dərəcədə qısa və təsirli sözlə onların bütün ümidlə-rini puça çıxartdı və yaxın faktoriyaların birindən ikiqat ye-mək ehtiyatı aldı.

Deyildiyi kimi, Makkenzi həyat təcrübəsi görmüş bir adam idi. Adətən, bir şey istəsəydi, ona yetməyə çalışardı, bu-nunla belə, bəzən vərdiş və həyat tərzindən qırağa çıxmağa da cəhd edərdi.

Ağır əmək və çətinlik Biryuki üçün yenilik deyildi. Lakin 600 mil buzlu yollarla itlərini qoşub kirşə sürmək, 2000 mil okeanla üzmək və nəhayət, 1000 mil qədər yol gedərək, əvvəl yaşadığı yerə çatıb arvad almaq onun üçün heç də xoşagələn iş deyildi. Həyat oduqca qısadır.

Buna görə də, o, itləri qoşaraq, kirşəsinə ilk baxışdan qeyri-adi görünən şeyləri yüklədi və Qərb yamaclarından Tanana çayının başlanğıc götürdüyü dağlar silsiləsinə tərəf yol aldı.

O, yolda yorulmaq və aclıq bilməz, itləri isə Yukonda ən dözümlü və sürətli qoşqu sayılırdı. 3 həftədən sonra o Tana-nanın yuxarı sırasına Stisk qəbiləsinin yaşadığı yerə gəlib çıxdı. Bütün qəbilə onu görərkən heyrətə gəldi. Tanananın yuxarı cərgələrində yaşayan stisklər barədə çox pis xəbərlər gəzirdi. Onlar dəfələrlə adi bir şey – iti balta və ya sınıq bir tü-fəngdən ötrü ağ adamları öldürmüşdülər. Ancaq Biryuki Makkenzi onların yanına tək gəlmişdi və onun hərəkətlərində bir sakitlik, soyuqqanlılıq, sərbəstlik və həyasızlıq hiss olu-nurdu. Belə müxtəlif növlü silahdan istifadə etmək üçün vəh-şilərin patalogiyasını çox dərindən bilmək və böyük məharət tələb olunurdu. Lakin Makkenzi belə şeylərə böyük usta idi. O, yaxşı bilirdi ki, nə vaxt güzəştə getmək, nə vaxt inad gös-tərmək, sövdələşmək lazımdır.

İlk növbədə qəbilə başçısı Tlinq-Tinnexə olan hörmətini nümayiş etdirmək üçün ona bir neçə funt qara çay və tütün bağışladı və bununla da onun etimadını qazandı. Sonra isə qəbilənin bütün kişiləri və qadınları ilə tanış oldu və onları potlaça dəvət etdi. Qarın içində eni 25, uzunu 100 fut olan ovalvari bir meydança tapdanıb düzəldildi. Meydanın orta-sında böyük bir tonqal qalandı, qırağına isə küknar budaq-ları döşəndi. Bütün qəbilə viqvamlardan bayıra töküldü və yüzə qədər ağız qonağın şərəfinə hindus mahnısı oxumağa başladı. Son iki il ərzində onlar Biryuki Makkenziyə bir neçə yüz sözü və ifadəni öyrətdilər. Makkenzi elə də çətinlik çək-mədən, boğaz səslərini və yapon dilinə yaxın olan qəliz söz-ləri yadda saxlaya bildi.

Beləliklə, istiarə və təşbehlərə xəsislik etmədən bütün-lüklə ibtidai poeziya ilə dolu olan bir dildə hinduların qar-şısında çıxış etməyə başladı. Tlinq-Tinnex və şaman ona hə-min üslubda cavab verirdilər. Sonra bütün kişilərə kiçik hə-diyyələr bağışladı və onlarla birlikdə mahnı oxuyub müxtəlif oyunlarda, xüsusən də, ən çox sevdikləri “52 çubuq” oyu-nunda iştirak etdi.

Beləliklə, onlar Makkenzinin tütününü çəkir və çox razı idilər. Ancaq qəbilə cavanları özlərini başqa cür aparırdılar. Burda lovğalıq da, meydan oxumaq çağırışı da hiss olunur-du. İşin nə yerdə olduğunu başa düşmək asan idi. Gənc qız-ların gülüşməsinə, dişsiz qarıların kobud işarələrinə fikir vermək kifayət idi. Onlar ağ adamların – Qurd oğullarının o qədər də çox olmadıqlarını bilirdilər. Lakin bu çox olmayan-lar da onlara lazımi dərs verə bilirdilər. Biryuki Makkenzi ilk baxışdan özünü nə qədər qayğısız göstərsə də, bunların heç biri nəzərdən qaçmırdı. Doğrusunu desək, gecə yatacaq kisə-sinə girəndən sonra, o bir neçə dəfə qəlyanını dolduraraq ke-çəcək əməliyyatı bir daha dəqiqlik və ciddiyyətlə fikrindən keçirdi. Bütün qızlardan ancaq biri, qəbilə başçısının qızı Za-rinska onun diqqətini cəlb edə bilmişdi. O, öz qəbilədaşların-dan çox fərqlənirdi. Sifətinin cizgiləri, duruşu, bədən quru-luşu daha çox ağ adamın gözəllik haqda təsəvvürlərinə uy-ğun idi. O, mütləq bu qızı əldə etməli, onunla evlənməlidir. Adını da Hertruda çağıracaq. Bu nəticəyə gələndən sonra, Makkenzi böyrü üstə çevrilərək əsil qaliblər nəslinin övladı kimi möhkəm yuxuya getdi.

Bu vaxt və zəhmət tələb edən çətin bir iş idi, lakin Bir-yuki Makkenzi hiyləgər hərəkət edir, onu qayğısız görkəmi hinduları doğru yoldan sapdırırdı. O, əla atıcı və ovçu ol-duğunu qəbilə kişilərinə sübut etdi. 600 yarddan böyük bir sığını güllə ilə yerə sərməyinə bütün qəbilə heyran qalmışdı. Bir dəfə çoxlu tütün götürərək Tlinq-Tinnexin maral dərisin-dən olan viqvamına gəldi. O, başçını səxavətlə tütünə qonaq edir və ara vermədən özü haqda danışıb lovğalanardı. Hə-min bu hörməti şamana göstərmək fürsətini də əldən burax-madı. Bütün qəbilə bu cadugərin sözündən çıxmazdı. Onun hörmət və etimadından istifadə etmək lazım gələcəkdi.

Ancaq bu adam özünü çox soyuq aparırdı. Makkenzi onu öz rəqibləri siyahısına daxil etməli oldu. Zarinska ilə da-nışmaq imkanı ələ düşmürdü. Makkenzi öz mənalı baxışları ilə məqsədini ona anlatmağa çalışırdı. Qız şübhəsiz ki, onu yaxşı başa düşürdü. Ancaq şıltaqlığından kişilər bir az uzaq-mış kimi, özünü bir dəstə qadınla əhatə edirdi və Biryuki Makkenzi ona yanaşa bilmirdi. Ancaq o, tələsmir, bilirdi ki, qız onun haqqında fikirləşir. Onda qoy bir-iki gün də fikir-ləşsin. Bunun hər halda ona xeyri vardı.

Nəhayət, bir dəfə axşam vaxtı o qərara gəldi ki, vaxt ça-tıb. Biryuki yerindən duraraq qəbilə başçısının tütün tüstüsü ilə dolu viqvamından¹ çıxdı və cəld qonşu viqvama tərəf yönəldi. Zarinska adəti üzrə qız və qadınların əhatəsində oturmuşdu. Onlar hamısı işlə məşğul idi: kimisi makasin² ti-kir, kimisi də yastıq kisələri. Makkenzinin içəri girdiyini gö-rərkən, hamı gülüşdü və Zarinskanın şən səsi eşidildi.

Amma sonra belə alındı ki, Zarinskadan başqa bütün qadınlar çölə atıldı və onlar kəndə səpələnərək, bu maraqlı xəbəri yaymağa tələsdilər.

Biryuki öz niyyətini qızın öz ana dilində, dolğun və gə-lişigözəl sözlərlə izah etdi, təxminən iki saatdan sonra isə ayağa qalxdı.

– Deməli, Zarinska ağ adamın viqvamına köçməyə razı-dır, hə? Yaxşı. Bu saat mən sənin atanla danışaram, bəlkə, o, hələ razı deyil. Mən ona çoxlu hədiyyə bağışlayaram və yax-şı olar ki, o məndən daha çox şeylər tələb etməsin. Bəs birdən o “yox” desə? Olar. Demək, Zarinska yenə də ağ adamın viqvamına köçməli olacaq.

Qapını əvəz edən dərini qaldırıb bayıra çıxmaq istəyən-də qız yavaş səslə onu çağırdı və o geri qayıtdı. Qız dizləri üstə yerə döşənmiş ayı dərisinin üstünə düşdü. Onun üzün-dən bütün Həvva nəslini təmsil edən nur yayılırdı. O çəkinə-çəkinə Makkenzinin ağır kəmərini açdı. Makkenzi bayırdan gələn hər şaqqıltıya qulaq asa-asa təəccüblə ona baxırdı. An-caq qızın sonrakı hərəkəti onun bütün şübhələrini aradan götürdü və o gülümsündü. Qız əl işlərini gizlətdiyi kisədən, sığın dərisindən olan, qızıl naxışlarla işlənmiş bir qın çıxart-dı, Makkenzinin böyük ov bıçağını əlinə alaraq tiyəsinə bax-dı və ehtiyatla barmağı ilə itiliyini yoxlayıb, təzə qının içinə qoydu. Sonra kəməri bağlayaraq, bıçağı əvvəlki yerindən asdı.

Doğrudan da, bu lap qədim keçmişi xatırladırdı. Pəri və cəngavər. Makkenzi qızı ayağa qaldıraraq bığlarını onun dodaqlarına toxundurdu. Qız üçün bu təmamilə tanış olma-yan, yad bir nəvaziş – Qurd nəvazişi idi. Daş dövrü polad dövrü ilə bu cür görüşdü.

Biryuki Makkenzi qoltuğunda böyük bir bağlama ilə Tlinq-Tinnexin qapısının qarşısında görünəndə ətrafda qey-ri-adi bir canlanma var idi. Uşaqlar düşərgə boyu qaçışır, potlaç üçün odun və küknar budaqları daşıyırdılar. Qadın-ların qərən-pərəni daha bərkdən səslənir, cavan ovçular isə topa-topa yığılaraq tutqun halda söhbətləşirdilər. Şamanın viqvamından isə qorxunc cadu səsləri gəlirdi.

Qəbilə başçısı arvadı ilə yanaşı oturub, tutqun nəzərlə qarşısına baxırdı. Makkenzi o saat başa düşdü ki, söyləyəcə-yi burada artıq məlumdur. O nişanlanmanın baş verdiyini bil-dirmək üçün bıçağın qınını gözə tez görünən tərzdə çəkdi və o saat da mətləbə keçdi.

– Tlinq-Tinnex, bütün Tanana ailəsinin və stisk qəbilə-sinin hökmdarı, balıq və ayıların, sığın və maralların sahibi, ağ adamı sənin yanına gətirən, böyük bir niyyətidir. Onun özünün tənha və evinin boş, kimsəsiz olduğu vaxtdan çoxlu-çoxlu ay dolanıb. Onun ürəyi bu sakitlikdən darıxır, qadın arzulayır. Qoy evdə onunla yanaşı otursun, qoy ovdan qayı-danda onu qarşılasın, ocaq qalayıb xörək bişirsin. Ağ adamın xəyalına qəribə şeylər gəlirdi, o xırda makasinlərin tap-pıltısını, balaca uşaqların səsini eşidirdi. Bir dəfə gecə vaxtı onun gözlərinə ruh göründü. Qarğa – sənin baban Ulu Qarğa, stisk qəbiləsinin atası – onun yanına gəlib danışmağa başladı. Gör, Qarğa Tənha ağ adama nə dedi: ”Makasinlərini geyin, xizəklərini ayaqlarına tax, kirşələrini uzun yol üçün yemək ehtiyatı və qəbilə başçısı Tlinq-Tinnex üçün hədiyyələrlə doldur. Ona görə ki, sən bahar günəşinin yerin kənarında girdiyi yerə, ulu Tlinq-Tinnex ovlaqları olan yerə gedəcək-sən. Sən ora qiymətli hədiyyələr apararsan və mənim oğlum Tlinq-Tinnex sənin atan olar. Onun viqvamında ancaq sənin üçün həyat nəfəsi verdiyim bir qız var. Bu qızı sən özünə arvad edərsən”. Ulu Qarğa belə deyirdi, ey rəhbər! Ona görə də, mən bu hədiyyələri ayaqlarının altına sərirəm. Mən bura-ya sənin qızını almaq üçün gəlmişəm.

Qoca rəhbər şahanə bir tərzdə öz xəz paltarına daha da büründü, ancaq cavab verməyə tələsmədi. Bu vaxt çadıra bir uşaq girdi, rəhbərə xəbər verdi ki, onu qəbilə müşavirəsinə çağırırlar və gözdən itdi.

– Ey, bizim sığınların bəlası, həmçinin Qurd və Qurd oğlu adlandırdığımız ağ adam! Biz bilirik ki, sən böyük bir qəbilə-dən törəmisən, biz fəxr edirik ki, sən bizim qonağımız olmu-san, ancaq keta nərə balığına tay olmadığı kimi Qurd da Qar-ğaya tay deyil.

– Doğru deyil! – Makkenzi dilləndi, – Mən Qarğanın qız-larına Qurdların düşərgələrində çox rast gəlmişəm. Mortime-rin arvadı, Tredqidin arvadı, Barnabinin arvadı – hansı ki, iki buz axınından sonra geri qayıtmışdı. Bir də, onları görməsəm də, eşitmişəm ki, başqaları da var.

– Sən doğru deyirsən oğlum, ancaq bunlar axmaq izdi-vaclardır. Bu, su ilə qumun, qar ilə günəşin birləşməsi kimi bir şeydir. Sən Meyson adlı adama və onun arvadına rast gə-libsənmi? O, on buz axını bundan əvvəl Qurdlardan bura gə-lən ilk adam idi. Onunla birlikdə qüdrətdə qrizli ayısına, üzü bədirlənmiş aya bənzəyən bir nəhəng da gəlmişdi. Bax onu…

Söylənmiş təsvirdən Şimalda hamıya tanış olan bu ada-mı tanıdığı üçün Makkenzi onun sözünü kəsdi:

– Bu ki, Meylmyut Kiddir!

– Bəli, bu həmin nəhəngdir. Ancaq sən nə vaxtsa, Meyl-myutun arvadını görmüsənmi? O, Zarinskanın doğma bacı-sıdır.

– Yox, rəhbər mən onu görməmişəm, ancaq haqqında eşitmişəm. Şimalda, çox-çox uzaqlarda ötən illərin ağırlığın-dan yüz illik bir şam ağacı aşdı, aşarkən Meysonu da öldür-dü. Onun qızılı da çox idi, məhəbbəti də böyük idi. Qadın onun qoyub getdiyi oğlunu da, qızılı da götürdü və uzaq yo-la düşdü. Hesaba gəlməz çox-çox gecələrdən sonra elə bir öl-kəyə gedib çıxdı ki, orda qışda da günəş işıq saçır. Elə indi-yədək də orada yaşayır. Orada nə qar, nə də sərt şaxtalar var. Orda nə yayda gecəyarı günəş işıq saçır, nə də qışda günorta vaxtı zülmət olur.

Burada onların söhbətini ikinci elçi kəsib rəhbərin müşa-virəyə tələb olunduğunu söylədi. Makkenzi onu qarın üstü-nə itələyərkən, qəbilə müşavirəsinin toplandığı yeri, tonqal ətrafında ahəstə rəqs edən kölgələri gördü. O kişilərin boğuq səslə oxuduğu mahnını eşitdi və başa düşdü ki, onlar da kin və qəzəbi alovlandıran şamandır. Vaxt gözləmirdi. Makkenzi rəhbərə tərəf çevrilərək:

– Qulaq as, – dedi, – Mən sənin qızını almaq istəyirəm. Bax, bu tütün, bu çay, bu da çoxlu-çoxlu qənd. Bax, bu isti ədyallar, möhkəm dəsmallar. Bu isə əsl tüfəngdir, yanında da çoxlu güllə və barıt var.