Kitobni o'qish: «Sis və gecə»

Əhməd Ümid

Sis və gecə

roman

3

Ənvər Qurdun xatirəsinə

4

Birinci fəsil

Bura haradan və necə gəldim, bilmirəm! Şüşələri qalın bir toz təbəqəsinə qərq olmuş, pəncərə çərçivələri qaralıb içindən çürümüş, köhnə divarları tünd yaşıl yosunlarla örtülmüş və qanadlı dəmir qapısı sanki sonsuza qədər bağlanmış kimi dayanan bu evin qarşısında məqsədsiz olaraq gəzərkən tapdım özümü! Baxımsız bir qəbiristanlığı xatırladan bu böyük bağçada, artıq ürküdücü bir xatirəyə çevrilmiş bu zavallı binanın qarşısında nə işim var, hələ də anlaya bilmirəm.

Bu qədər səylərimə baxmayaraq, yaddaşım keçmişimə qapı açmır. Zehnimdə bəzi naməlum şəkillər hərəkətə gəlir, amma görünüşləri dəqiq deyil. Zaman sanki yaşadıqlarımı əridib bir-birinə qarışdırıb…

Yavaş-yavaş içinə gömüldüyüm bu qəribə tapmacanı çözə bilmirəm. Necə çözəcəyimi də bilmirəm. Eynilə çölün ortasında günəşin, yağışın insafına atılan bu rütubətli evin tarixçə-sini bilmədiyim kimi.

Heç memarlıqdan başım çıxmır, amma uzun qüllələri, soyuq divarları və kiçik pəncərələriylə bu tikilinin bizim mali-kənələrə qətiyyən bənzəmədiyini rahatlıqla deyə bilərəm. Almaniyada gördüyüm malikanələri xatırladır. İndi Minə olsaydı,

"Bu qüllələr orta əsrin memarlığına uyğun olaraq tikilib, pəncərələrdə isə alman intibahının təsiri var… " – deyə analizə başlamışdı.

Minə!..Bəli, Minəni axtarırdım. Beş gündür ortadan qeyb olub. Evinə getdim. Beş gündür kimsə ondan xəbər gətirə bilmirdi. Amma bu işdə bir qəribəlik yoxdur sizcə?! Qeyb olan Mi-nədirsə, mənim bu kimsəsiz,çöllü – biyabanda, bu vahiməli evin qarşısında nə işim var?

5

Nəzərlərimi malikanəyə yönəldirəm.Görənlərdə qorxu və ürpərti oyandıracaq bu bina mənə kədər bəxş edir. Onu da-ha əvvəl heç görməməyimə baxmayaraq, aramızda anlamadığım bir bağlılıq olduğunu hiss edirəm. Bağçadakı çürümüş yarpaqların üstündən keçib malikanənin qapısına doğru gedirəm.

Qanadlı dəmir qapının üstündə, müxtəlif yerlərdən çayları olan mərmər altındakı qabartma diqqətimi çəkir.Qabartmada ilk seç-diyim bir ulduz olur. Ulduzun altında lüləyə bənzər bir başqa şəkil var, bunun bir tapança olduğunu anlamaqda gecikmirəm.

Tapança qəbzəsinin altında aypara işarəsi oyulub. Ən yuxarıda ulduz, altında bir tapança və qəbzəsinin lap ucunda bir aypara.

Bu emblemi hardansa xatırlayıram, amma yadıma salmaqda çətinlik çəkirəm.

Qapıya yaxınlaşıram.Üstündə paslı asma bir qıfıl var.

Kilidi çəkişdirsəm də faydası yoxdur.Köhnə görünüşünə baxmayaraq, möhkəm qıfıldır. Kilidi buraxıb qapını itələyirəm. Dəmir dəstəkləri toz içində, sanki illərdir əl dəyməyib. Yerindən belə tərpənmir. Əllərimə tünd sarı zərrəciklər bulaşır.

Vaz keçə bilmirəm. Geri çəkilmirəm, iki əlimlə vururam qapıya. İçəridən səs-səda gəlmir. Daha güclü vururam. Əllərimi incitmir, canım yanmır, amma hey tərləyirəm. Üstəlik yalnız sağ tərəfim tərləyir. Dayanmadan qapını döyürəm, heç kim mə-nə cavab vermir, amma tərim axmağa davam edir. Bədənimdə

axan istiliyi hiss edə bilirəm. Niyə görəsən məhz ancaq sağ çiy-nimdən və qarnımdan tər axıb gedir?

Anlaya bilmirəm. Anlamadıqca da qorxmağa başlayıram.Keçmişdən, ağlımdan, bədənimdən, bu köhnə evdən qorxuram.Öz-özümə qorxmamalı olduğumu deyirəm.Necə olsa bəziləri gəlib tapar, təşkilat yalnız buraxmaz məni buralarda.

Hər kəs unutsa belə İldırım unutmaz, məni, İldırım!..İldırım öl-mədimi?

6

Tər bürüdü məni. Çiynimdən, qarnımdan ilıq damcılar süzülür. Köynəyimin ağırlaşdığını, şalvarımın islanmağa başladığını hiss edirəm. Tərim daha da artır.

Bir zəng səsi gəlir qulağıma.Əvvəl qurumuş ağac bu-daqlarında gəzişən küləyin səsinə oxşatsam da, ikinci dəfə çalı-nanda telefon zəngi olduğunu anlayıram. Dönüb köhnə malikanəyə baxıram. Bağlı bir qutu kimi sirr vermir. Zəng yenidən ça-lır; bu dəfə israrlı.Telefonu tapmalıyam.Təlaşla yenidən qapıya qaçıram.Mütləq İldırımdır zəng edən. Sonunda tapdı izimi. Qapını zorla itələməyə çalışıram, çiynimlə güc gəlirəm, amma o qədər möhkəmdir ki, yenə də tərpədə bilmirəm. Yenə zəng gəlir.Diqqətlə dinləyirəm, səs sanki evin arxasından gəlir. O

istiqamətə qaçıram. Tini dönər-dönməz küçələrdə görməyə vərdiş etdiyimiz növdən bir telefon kabinəsi qarşıma çıxır. Telefon susmadan cavab verməliyəm. Sürətlə gedirəm kabinəyə. Zəngi yarıda kəsib dəstəyi qaldırıram.

–Alo?

Qarşıdan səs gəlmir.

–Alo?

Bədənimi od bürüyüb, yenə tər içindəyəm.

– Alo?

Soyuq bir səs başlayır danışmağa:

– İldırım minbaşını vurdular. Evinin yaxınlığında…

Nəsə soruşmaq istəyirəm.Ağzımın içi quruyub,dodaqlarımı qu-caqlayan incə dərinin gərildiyini,hissə-hissə çatladığını hiss edirəm.Dilimlə dodaqlarımı yalamağa çalışıram.Dilim ağzımda can üstdə olan kərtənkələ kimi alışıb-yanır.

Xəttin o başından gələn səsin sahibi sualımı gözləmədən dəstəyi qoyur.Əlimdə telefonun dəstəyini eləcə hərləyirəm.Telefonun dəstəyindən qırmızı palçığa bənzər bir maye süzülür, kordonu asaraq kabinədən kənara qədər süzülür. Baxıram, bu 7

ki, mənim tərimdir.Kabinədə bir az da qalsam, bu tər məni bo-ğacaq.

Kabinədən çıxar-çıxmaz qarşımda izdiham yaranır. Bu, bir cənazə mərasimidir. Hər kəs qara geyinib. Deyəsən, rəsmi bir mərasimdir…Ağır bir matəm havası içində asta addımlarla yaxınlaşırlar. Mərasimə qatılanların çoxu kişidir; ancaq tabutun qarşısında bir qadın var. Qucağında yağlı boya ilə çəkilmiş bir portret tutub; ölənin şəklidir deyəsən. Qadın saçlarını qara çad-ranın altında gizlədib. Yaxınlaşan kimi tanıyıram: Gülsərən – İldırımın arvadı. Utanıram. Səbəbini bilmədən, bir uşaq kimi əzi-lirəm.Gülsərən gəlib qarşımda dayanır. Başımı önə əyirəm.

– Bəs siz onu tək buraxmayacaqdınız? – deyir, – O, axı sizə güvə-nirdi.

Səsində nə hirs, nə hüzn var, mexaniki bir tonla danışır..Nə deyəcəyəmi bilmirəm, ancaq bir-iki addım geriləyi-rəm. O iki addım daha yaxınlaşır. Yaxınlaşanda, mən geriyə

doğru bir neçə addım daha atıram. Atdığım hər addımın əvə-zində o da bir addım atır. Narahat oluram. Nə etmək istəyir axı bu qadın?

Başımı qaldırıram.Mühakimə edən, günahlandıran, “sən qorxaqsan” deyən baxışlar gözləyirəm. Halbuki, Gülsərən ifadəsiz bir üzlə dayanıb durub qarşımda. Məni görmür belə, gözləri bədənimi də keçərək uzaqlarda bir nöqtəyə ilişib qalır.

Normal bir insanın baxışları deyil bunlar. Bəlkə kömək edərlər deyə insanlara baxıram. Amma onların baxışları da eynilə

Gülsərəninki kimidir … Qorxuram.

Tez burdan qaçmaq, bu qəribə insanlardan uzaqlaşmaq istəyirəm. Dönüb qaçmağa hazırlaşarkən ayaqlarım bir-birinə

ilişir, üzüqoyulu yerə çırpılıram. Sürətlə kütləyə dönürəm. Gül-sərənlə kütlə üstümə gəlir. Ayağa durmağa vaxtım yoxdur. Nə-sə etməliyəm, yoxsa məni tapdalayacaqlar.

8

Tapançama əl atıram. Mən hərəkət edənə kimi izdiham daha da sürətlənir.Əlim qobura dəyir, amma silahım yerində

yoxdur. Yaxınlaşırlar, Gülsərənin qucağındakı şəkillə aramızda bir metr ya olar, ya olmaz…

Şəkildəki adamı az qala tanıyam, amma yaxınlaşdıqca boyalar uçmağa, fırça zərbələri yox olmağa başlayır. Artıq dəli olduğumu düşünürəm. Başımı qaldırıb, son bir ümidlə Gülsə-rənə baxıram. Gözləri həmişə eyni nöqtədə, üzündə bir dəyişiklik belə yoxdur; arxasındakı izdihamla birgə yavaş-yavaş mənə

yaxınlaşır."Durun!"-deyə qışqırmaq, etdiklərinin səhv olduğunu demək istəyirəm, amma ağzımı aça bilmirəm. Çaşmışam, çənəm, dodaqlarım, dilim sanki artıq məni dinləmir. Bütün məcburiyyətimə qarşı bir "ah" sözü belə çıxmır ağzımdan.

Qorxuram.Qorxduqca tərləməm daha da artır. Çiynimdə, qarnımda dayanmadan tər boşalır. Şəkil sürətlə yaxınlaşır, az qala üzümə dəyəcək… başımı yana çevirərək yerə sərilirəm. Üzüm torpağa sərili halda, qorxuyla, döyülmək və hətta ölüm cəzası belə gözləyirəm. Qəlbim irəli gedən xarab bir saat kimi sürətlə

atmağa başlayır.

Tərimin torpağa damladığını duyuram.Tər damlalarının torpağa düşərkən çıxardığı səs ürəyimin çırpıntısını xatırladır.

Ayağa qalxanda yerdə palçıqlı bir iz qalacaq deyə düşünürəm.

Amma saniyələr keçir heç kim məni döymür, bir təpik belə

dəymir. Narahatlıq içində gözləməyi davam etdirirəm. Heç bir dəyişiklik yoxdur.“Başımın üstündə, ürküdücü baxışlarıyla, ölüm səssizliyi içində durublar”,-deyə düşünürəm.Gözləməkdən bezib, ehtiyatla başımı qaldırıram.Qəribədir, kimsə yoxdur.

Çaşqınlıqla ətrafı müşahidə edirəm. Xeyr, heç kim yoxdur.

Gediblər. "Həqiqətən də gediblər" – deyə sevinclə mızıldanıram.

Bu qədər insan bir anda hara itə bilər? Əvvəl əllərimin, sonra isə dizlərimin üstə qalxarkən, Gülsərənin qucağındakı o 9

şəkli görürəm. Düz qarşımda, az qala yıxılacaqmış kimi dayanan qoca bir çinar altında, yeni bir rəsm ştativinin üstündədir.

Deməli, onu burda tərk etdilər. Bəlkə də bu bir işarədir, mənə

nəsə demək istəyirlər. Diqqətlə şəklə baxıram. Deyəsən torpağa uzanmış bir adam var. Uzaqdan yaxşı seçə bilmirəm. Şəklə doğru gedirəm. Bu dəfə boyalar uçmur.

Onu artıq çox dəqiq görə bilirəm, iki əli ilə qarnını tutub, yerdə alışıb-yanır.Barmaqlarının arasından qırmızı bir bulaq qaynayır, çiynindən sağ qoluna yayılan tünd bir ləkə var. Yaralı olmalıdır. Üzü sıxılmış, alnında muncuq-muncuq tər damlaları; elə diqqətə çarpandır ki, sanki həqiqidir. Barmaqlarının arasından daşan qırmızılıq, rəsmin üzəriylə incə bir şərit halında axır. Onu hardansa tanıyıram. Yaman tanış gəlir …

10

İkinci fəsil Bənövşə qoxuları gəlir. İlıq bir meh günəşli eyvanımız-dan süzülərək tül pərdələri ehmalca dalğalandırır. Bağçadakı şabalıd ağacının tünd yaşıllığını görürəm sanki. Atamın evidir bura? Qəribədir, biz bu malikanəni çoxdan satmamışdıq mı?

Yanımda bəziləri danışır, səslər boğuq-boğuqdur, anal-mağa çalışıram;Bənövşə qoxuları uzaqlaşır, şabalıd ağaclarını itirirəm, meh birdən kəsilir.

– Bax tərpəndi, ayılır.

Səs çox uzaqdan gəldiyi üçün yaxşı eşidə bilmirəm. Göz qapaqlarımın üstündə sanki tonlarla ağırlıq var, çətinliklə açıram. Bərq vuran işıqlar gözümü qamaşdırır.

Başımın üstündə iki qaraltı dayanır. Bir an harada olduğumu anlaya bilmirəm.Parlaqlıq gözlərimi yandırır. İşıq istəmirəm, səs istəmirəm, harada olduğumu düşünmək istəmirəm.

Malikanənin kölgəli bağçası məni çağırır.

Anam ilə əmim arvadı Nəriman talvarda oturub, əllərində bir qadın jurnalı, dəb və geyimlər haqqında danışırlar.

Atamla İsmət əmi, həmişəki yerlərində, şabalıd ağacının altındakı masada rakı içirlər. Mən kişilərin masasına sarı gedirəm.

Əmimin boşqabındakı basdırmadan yeyirəm. Dadı çox gözəldir. Əmim qadınlar tərəfə bir nəzər salıb, qədəhi uzadır.

– Bir bunun da dadına bax.

Rakının dadını əvvəldən bilmirəm, amma özümü sın-dırmıram. Verdiyi qədəhdən bir qurtum alıram.Qırtlağımdan mədəmə doğru bir yanğın başlayır.Üzümün necə bir hala düşdüyünü görmürəm.Amma gülməli olmalıdır!Əmim qəhqəhə

çəkir Atam qaşları çatılmış, başını yelləyərək bizi izləyir.

11

– Özünə gəlir! Həkimi çağırın, həkim....

Ağzımda rakının acı dadı itir. Amma mədəmdə bir bu-lanma var.

–Baxın oyanır! Tibb bacısı, tez olun, həkimi çağırın … həkim …

həkim hardadır?

Səsi artıq çox dəqiq eşidirəm.Təlaşlı bir sevinc içində, qulaqlarımda cingildəyir.Gözlərimi açıram.Başımın üstündəki qaraltılar sürətlə dəqiqləşir. Əvvəl arvadım Məlikə, sonra əmim İsmətin üzünü seçirəm. Məlikə mənə sarı əyilmişdi, şəfqətli ki-çilən gözləri yaşla dolu idi.

–Necəsən,canım?..Yaxşılaşacaqsan…yaxşılaşacaqsan,fikir eləmə!

Mənə ümid verməyə çalışır, amma onun özünün təskin-liyə ehtiyacı var. Əmim İsmət soyuqqanlı görünür. Ona baxdı-ğımızı görüncə gülümsünür. Gözlərində hələ itməmiş bir narahatlığın izləri var.Yaxınlaşır.

– Yaxşı görünürsən, – deyir.

Səsində inciklik var? Vecimə belə deyil. Minəni soruşmaq istəyirəm.

– Onu sağ-salamat gördünüzmü?

Səsim o qədər gücsüzdür ki, üşüyürəm. Əmim sanki re-aksiyamı ölçmək istəyərcəsinə gözlərini üzümə dikərək cavablayır sualımı:

– Qarşıdurmanı seçdi, ölü olaraq ələ keçirə bildik, – deyir .– O birini də sən həll eləmişdin biz gələnə kimi.

Kimi həll etmişəm?.. Fəxri… Fəxridən danışır yəqin. Bəli, onu vurdum. Yerə yıxıldığını gördüm. Yəqin o da məni yarala-dı. Xeyr, Fəxri atəş aça bilmədi axı. Məni vuran o biri idi. Simitçi qiyafəli hərif. Onu da vurdular? Ölüb görəsən?

Əmim sanki düşüncələrimi oxuyur, ya da dediklərini necə qar-şılayacağımı öyrənmək istəyir:

12

– Qaçmaq istəyirdi, təşkilat evində dirəşdik. Atəş açdı… Kaş, sağ

tuta biləydik.

Məlikə maraqla bizi dinləyir.

–Üstündən Polşa istehsalı avtomat çıxıb. Bu sənə atəş açdığı silah deyil.

Silahı tapa bilməyiblər, vecimə də deyil. Əsas mənim üçün əhəmiyyətli olan Minədir, ona nə oldu? Fəxri öldü, yoldaşını da vurublarsa Minəni necə tapacağam? Əmimdən açıqca soruşsam,bilirəm, heç cavab da verməyəcək. Onsuz da ki, Məlikə də başımın üstündən heç ayrılmır, əmimi bir az daha yaxı-na çağırmalıyam. Ayağa durmaq istəyirəm.

Bacarmıram. Sağ çiynim sarıqlıdır, sol əlimin üstündə

isə damarıma bərkidilmiş nazik bir boru var. Başımı qaldıranda borunun o biri ucundakı plastik qan torbasını görürəm. Torbanın içindəki tünd qırmızı maye yavaş-yavaş damarlarma axır yəqin…Amma qan sanki heç azalmırmış kimi durğundur, hətta rəngi tündləşərək elə torbanın içində qalıb. Birdən qulaqlarım cingildəməyə başlayır. Qan tutmasıdırmı? Yox, canım! Mən qan görməyə alışmışam. Bəs onda niyə başım gicəllənir?

Əmimin üzü qaralır. "-Həkim! Təcili həkim çağırın!" -de-yə yalvaran həyat yoldaşımın səsi gedərək uzaqlaşır. Gözlərimi yumuram. İldırım bəy qarşımda dayanıb bığaltı qımışıb mənə

siqaret uzadır.

– Kimi gözləyirsən?– siqareti alanda soruşuram.

– Səncə,kimi gözləyə bilərəm burada? -deyə ətrafa boylanaraq istehza ilə cavab verir.

Mən də yan-yörəmə baxıram, yaşadığım binanın önündə durduğumuzu anlayıram.

– Bura mənim evimdir, – deyə çaşqınlıqla dillənirəm.

– Mən də səni gözləyirdim elə.

–Yaxşı, bəs sən ölməmişdin?– deyə soruşuram.

13

Yanıma yaxınlaşır, bir sirr verirmiş kimi pıçıltıyla danışır:

– Bir tapşırıqla gəlmişəm.

–Tapşırıqla? – Ağlıma gələn şeyə sevinirəm, -Yoxsa qatillərini…?

–Qatillərimi tapmaq sizin işinizdir, – sözümü yarıda kəsir – Mən sənin üçün gəlmişəm.

– Mənim üçün?

– Bəli, bir imtahandan keçəcəksən. Mən də imtahanın rəhbəri təyin edilmişəm.

Anlaya bilmirəm, səfeh – səfeh suallar verirəm:

– İldırım bəy, sən ölmədinmi?"

– Düzdür, mən ölmüşəm, – deyir, sonra acı bir təbəssümlə əlavə

edir: -Amma ölümün məni vəzifəmdən alacağını düşünürsənsə, yanılırsan.

Anlamaq istəyirmişcəsinə bir qədər onu süzürəm:

–Yaxşı, necə imtahandır bu?

– Necə bir imtahan olduğunu deyə bilmərəm. Sənə öyrədilən-ləri tətbiq eləsən, bacarmamaq üçün heç bir səbəb yoxdur. İllər öncə mən də Panamada buna bənzər bir imtahandan keçmişdim. Əminəm, sən də bacaracaqsan.

Gülümsəyir. Mən də ona gülümsünürəm. Heç də ölmüş

birinə bənzəmir.

–Birlikdə bir səfərə çıxacağıq.Bu səfər ərzində səhv etmək olmaz..

Lap köhnə günlərdə olduğu kimi, bir anda özümü hadisənin içində təsəvvür edirəm. Sanki İldırım bəy heç ölməyib.

Elə bil ki, birlikdə böyük bir əməliyyata hazırlaşırıq. İllərin verdiyi alışqanlıqla özümdən əmin danışıram.

– Oldu, mən hazıram

–Onda başlayaq,-deyir, başı ilə bir neçə metr irəlidəki avto-mobilimi göstərir, – Maşına gedək.

14

Maşına yaxınlaşırıq. Açarı çıxarıb qapını açıram. İçəri girəndə İldırım bəyin artıq yanımda oturduğunu görürəm. Hey-rətləndiyimi görəndə,

– Burax bu səfehliyi, – deyə gülümsünür, -Haydı, maşını işə sal.

Açarı burub heç çətinlik çəkmədən mühərriki işə salıram. Üzünə baxıram, amma bir şey soruşmuram. Yeni vəziyyətə alışmaq lazımdır.Ayağımı muftadan çəkib qaza basıram, avtomobil hərəkət edir. Binanın həyətindən çıxırıq.Beynimdə içinə düşdü-yüm bu qəribə imtahanın ipuclarını axtararkən:

– Qızı tapdın?– İldırım bəy qəfildən soruşur.

Dönürəm, göz-gözə gəlirik. Günahlandırır, yoxsa haqlı sayır, anlamaq çətindir. Başımı çevirib yola baxıram.

– Mən öldükdən sonra başladı bu əlaqə? – deyə təzədən soruşur.

Səsində qınaq yoxdur, alçaltma da…Dərdləşmək istəyən bir dostun səmimiyyətini hiss edirəm.Yenə də təmkinli davranı-ram.İldırım bəyin evlilik, uşaq, eşq kimi mövzuları çox önəm-səmədiyini bilirəm.Əksinə, peşəmizdən daha vacib ola biləcək romantik münasibətlərin işimizə maneə törətməsindən qorxardı. Buna görə də, qadınlarla bağlılıqdan yox, güvənməkdən doğan müvəqqəti münasibətlər qurmağın tərəfdarı idi.

– Haradan bilirsən?

– Unutmusan, biz hər şeyi bilirik, bilməliyik. Bildikdən sonra isə

həll etmək çox asandır.

Dərs verən bir müəllimi təqlid edirmiş kimi istehzalı bir tonla danışır.Gərilirəm. Amma özümə hakim olmalıyam. Mühiti yumşaltmaq istəyirəm. Onunkuna yaxın istehza ilə:

– Mövzu, “kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat”dır, – deyirəm, sonra bir az ciddiləşib soruşuram. – Allah eşqinə, kimdən eşitmisən Minə

haqqında?

–Heç kimdən, özüm araşdırdım."

15

-Yaxşı, oldu, daha “Sən ölməmisənmi?” – deyə soruşmayacağa-m. Amma heç olmasa, niyə araşdırdığını de!

– Sən qatillərimi axtarmaqdan əl çəkincə, düşündüm ki, bunun üçün yaxşı bir səbəbin olmalıdır. Söhbətin bura çatacağını təxmin etməliydim. Bir müddət susuram. O sözlərini davam etdirir:

–Səni günahlandırdığımı düşünmə, qatillərimi tapmağa məcbur deyilsən. Araşdırmağımın səbəbi yalnız maraqdır.

Özümü toparlayıram.

– Qatilin tapıldığını bilmirsənmi? O terrorçu …

–Etmə Sedat! Heç olmasa, bunu etmə. Az əvvəl “qatillərini tapmaq üçünmü gəldin” deyə soruşan sən deyildin? "

–Mən sözgəlişi…

– Ayıbdır, Sedat. Öz ağlını da, mənimkini də təhqir edirsən.

Danışdıqca daha çox batdığımı hiss edirəm, çarxı dəyiş-dirib avtomobilə sürət verirəm. İldırım da susur.Yolun kənarındakı nəhəng elan lövhələrində bir cins firmasının reklamları.

var. Yarıçılpaq, cazibədar, qumral bir qız göbəkdən aşağı bədəninin bütün əzalarını büruzə verən bir mavi cins şalvar geyinib, xumarlı baxışlarla bizə gülümsünür. Lövhənin qarşısından keçərkən İldırım abi soruşur.

– Qız səni rahat edirdi. Deyil mi?"

Dərhal etiraz edirəm:

– Xeyr, düşündüyün kimi deyil. Onu sevdim.

–Mən də onu deyirəm.Qız ayaqlarını yerdən kəsdi, çoxdan unutduğun bir dünyaya apardı səni…“Halbuki mən öldüm"

deməsini gözləyirəm,demir. Sözlərinin ağırlığından xilas olmaq üçün soruşuram:

– Yoxsa imtahan bununla əlaqədardır?

– Ola bilər. Qəti bir şey deyə bilmərəm.

16

-Əslində əmimə danışacaqdım hər şeyi, -deyərək səhvimi qəbul edirmiş kimi görünürəm.

–Məsləhət bilmirəm, – deyir, – Səni anlamazlar. Ərizə işindən bəri, güvəniləsi biri deyilsən.

Belə bir cavabı heç gözləmirəm. Nə etmək istəyir bu adam?

– Sən nə düşünürsən? Bu əlaqə səhv idi?

– Səhv olduğunu bilsəydin, bunu etməyəcəkdin?"

– Bəlkə…Məncə edərdin. Aşiq olmusan. Sənin yaşında eşq çox təhlükəlidir.

– Yaşla nə əlaqəsi var bunun?

– Çox əlaqəsi var. Amma indi bunu danışmağın vaxtı deyil.

– Həmişə qırıq-qırıq danışırsan. Açıq danış, yardım et.

–Mənə güvənmə. Təkbaşınasan, nə etməlisənsə, özün edəcəksən.

Artıq danışmaq istəmədiyini demək istəyirmiş kimi, başını çevirib yola baxır.Amma sonra yenidən mənə sarı dönür:

– Sənə edə biləcəyim tək kömək odur ki, diqqətli olmağı tap-şırım.Diqqətli ol.""Diqqətli ol!" Bu iki söz cingildəyir qulaqlarımda. İldırım bəy, bu xəbərdarlığı harda gəldi etməz, əməliyyat əsnasında, əməliyyata girəcəyimiz anlarda belə deyərdi.

Mənə işarə verir? Bəlkə yanılıram, bəlkə elə-belə dedi. Amma imtahanda uğursuz olmaqdansa,səhv etməyi üstün tuturam."Diqqətli ol." Bu sözü hər eşidəndə istər – istəməz əlimi silaha aparıram. Bu dəfə o cür eləmirəm, ətrafıma nəzar salmaqla kifayətlənirəm. Şübhə oyandıracaq heç nə yoxdur.

Getdiyimiz yol az sonra dərin bir döngə ilə ana yola bağlanacaq.Yol sakitdir, bir az irəlidə, yolun burulduğu yerdə, səkidə bir adam dayanıb. Tam seçə bilmirəm, deyəsən qarşısında səyyar bir dəzgah var. Bir az yaxınlaşınca onun simitçi olduğunu anlayıram. Simitçidirmi? Amma bu yoldan elə də piyada keçmir axı! Maşındakılara satır?Diqqətlə süzürəm onu… Onu 17

daha əvvəl buralarda heç görməmişdim. Kənddən yeni gələn çərçilərə oxşayır. Əmin olmalıyam. İldırıma sarı dönürəm.Məni izlədiyini görürəm. İmtahan tapşırığıdır axı, gözlərimi qırpma-ğımdan nəfəs almağıma qədər heç bir hərəkətimi oğurlamaq istəmir. Kömək etmək istəyən baxışlarıma "Sual vermə!" deyi-rəmmiş kimi başını yelləyib qarşılıq verir.

“Hərəkətləri çox sürətldir, məndən yardım istəyərək vaxt itirmə” – demək istəyir yoxsa? Maşını yavaşladıram. Silahımı qoburdan çıxarmaq çətin olmur. Lüləyə patron tapança tutan sağ əlimi aşağıya qucağıma endirirəm. Simitçiylə aramızdakı məsafə qısalır. Onun bizə baxdığını görürəm. Bir az həyə-canlıdır, ya nədir? Birdən baxışlarını yolun qarşısına çevirir.

Sanki o da bir işarə izindədir. Baxdığı tərəfə dönürəm, Fəxriylə

göz-gözə gəlirik. Fəxrinin üzü gərgindir, sağ əlini cibindən çıxardır, tabançanı görürəm. Qaza basıb qaçmağa çalışsam, çox gec olacaq. Arxa tərəfdən isə çox yaxşı hədəf ola bilərəm. Yavaşca əyləcə basıram. Fəxri mənə sarı nişan almağa çalışır. Ondan tez davranmalıyam. Silahımı ona sarı yönəldirəm. Amma hələ tətiyi çəkməmiş atəş səsi eşidilir. Sonra mənim silahım atəş

açır. Fəxrinin atəş aça bilmədən yıxıldığını görürəm. Eyni anda qarnımda bir istilik hiss edirəm. Simitçiyə doğru sürətlə dönər-kən, avtomobilin sağ şüşəsini deşib keçən güllələrin səsini eşidirəm. Adam neçə metr irəlidə, iki əliylə tutduğu tapançasından mənə atəş açır. Əllərinin titrədiyini görürəm. Allahdan təcrübəli biri kimi yox, yoxsa indiyə kimi çoxdan torpaq şöbə müdiri vəzifəsinə götürmüşdü məni.

Avtomobilin küncündə, sanki məni gizləyə bilirmiş kimi sükanın arxasına doğru sığınıb ona qarşılıq verməyə çalışıram.

Lakin diksinərək əlimin sözə baxmadığını duyuram. Sağ çiy-nimi ağrı bürüyüb. Onun nişançılığı haqqında erkən fikir bildir-mişəm deyəsən. Atəş aça bilməsəm işim bitdi. Silahı sol əlimə

18

keçirirəm. Necə gəldi atəş açmağa başlayıram. Ən az onun kimi əldən kəməm. Amma işə yarayır. Düşmənim çatışmanın gər-ginliyinə dayana bilməyib qaçmağa başlayır. Qaçanda dəzgaha dəyir, simitlər səpələnməyə başlayır. Səndələyir, az qalır yıxıl-sın, amma yıxılmır, yenidən qamətini düzəldir. Tapançanı qaldırıram, nişan almağa çalışıram, amma birdən onun boyu uzanmağa başlayır.

Bir neçə saniyə içində, hər bir addımı neçə metri keçəcək kimi böyüdüyünü görürəm. Az öncə dəzgahdan düşən bir simit adamın arxasına düşür. Ona yaxınlaşdıqca simit də böyüyür. Yanına gələndə simitin üzərinə atlayır, tək təkərli bir velo-siped kimi sürüb sürətlə uzaqlaşır.

– Özünü itirdin? – deyə soruşur İldırım. Onu tamamilə unutmuşdum.

– Sən də gördün?

– Ürəyin getməsin. – deyir.

– Harada idin?

– Burdaydım, yanında.

– Səni vurmadı?

– Güldürmə məni, ruhları vurmaq olmur.

– Haqlısan, – gülümsünərək deyirəm. Gülümsəmək belə incidir məni. Pis haldayam yəqin.

– Səni xəstəxanaya aparacaq adam tapmalısan, – deyir..

– Sən yardım eləməzsən?

– Dedim axı, bu sənin imtahanındır.

– Qazandımmı? – deyə soruşuram.

– İmtahan bitməyib axı.

– Bitməyib?

– Yox, hələ yeni başlayır, – başını yelləyərək deyir.

Onun bu sirli danışması ağlımı qarışdırır.Fikirlərim qopuq-qopuq olub, hər parça sanki başqa ölçüdədir, zehnimin gü-19

cü çatmır ki, onları birləşdirsin. Heç nə anlamıram, anlayacaq halda da deyiləm. Bu maşından çıxmaq, xəstəxanaya getmək istəyirəm. Amma tərpənə bilmirəm. Hər kəsi, hər şeyi söymək keçir içimdən. Sükan qarnıma yaxınlaşır, qorunmaq üçün geri çəkilirəm. Kürəyim qoltuğa dəyir. Oturacaq nə qədər də sərt-ləşib. Sükan üstümə gəlməyi davam etdirir. Yana qaçmağa çalışıram, alınmır. Sükan ilə oturacaq arasında sıxışıb qalıram; sanki aralarında sözləşiblər, damarlarımdakı qanı boşaltmaq üçün bir məngənə kimi sıxırlar bədənimi. Nəfəs almaqda çətinlik çəkirəm. Ağzımı quruya düşən bir balıq kimi sonuna kimi açıram, amma nəfəs ala bilmirəm. Başım dönməyə, qulaqlarım cingildəməyə başlayır, üşüdüyümü hiss edirəm. Dişlərim bir-birinə dəyəcək qədər çox üşüyürəm. Büzülmək istəyirəm. Hərəkət edincə çiynimdə və qarnımda sancılar başlayır.İldırımın əmr edən səsini eşidirəm:

– Sakit ol, sakit ol, keçdi.

Gözlərimi açıram… Amma bu İldırım yox; ağxalatlı, solğun sifətli bir adam nəbzimi tutub, saatına baxıb sayır, sonra əlini alnıma qoyaraq soyuq bir rəftarla soruşur:

– Ağrı varmı?

– Üşüyürəm.

– Normal, – deyir. – Çox qan itirmisən.

Əmimlə Məlikə qayğı dolu gözlərlə bizi izləyirlər. Həkim ayağa qalxır.

– Narahat olmağa ehtiyac yoxdur, – deyir.– Vəziyyəti yaxşıya gedir.

–Titrəyir, – Məlikə sanki özü üşüyürmüş kimi. Həkim yanındakı qısaboylu tibb bacısına dönür: -Bir ədyal örtün xəstənin üstünə.

Tibb bacısı divarın qarşısındakı şkafdan bir ədyal çıxarır. Məlikə ədyalı götürüb incitməkdən qorxurmuş kimi yavaşca üstümə örtür. Amma hələ də üşüyürəm, heç cür qızına bilmirəm.

20

Üçüncü fəsil Üşüyürəm. Meyitxananın parlaq, mərmər divarlarında dağılan kölgəmin kədərli bir görünüşü var.Çiyinləri çökmüş, donqar bir dilənçiyə bənzədirəm özümü.

– Şef, yaxşısan?– deyə Mustafa hörmətli bir rəftarla soruşur:

– Bir balaca nasazlığım var, idarə edərəm, – deyirəm.

Xəstəxanadan iki gün əvvəl ayrıldım. Əslinə qalsa, küçəyə çıxacaq kimi sağalmadım hələ. Amma vaxt qızıldır, məni vuran adamı tanımalıyam.

Cəsədlərin olduğu hissəyə keçirik, içim titrəyir. Meyitxana işçisi istehza ilə üzümə baxır. Ölülərdən qorxduğumu düşünürlər yəqin. Mülki geyimliyəm axı, məni şahid zənn edir.

Vecimə almıram, çox da haqsız sayılmaz. Amma nədənsə Mustafa narahat olur:

– Nə gülürsən ? – deyə çımxırır.

–Heç…– deyərək işçi özünü yığışdırır adam. Eninə on-on düzülmüş parlaq metal qapaqlı kabinetlərdən soldan ikincisinə sa-rı gedir. Kabinetin qapağını açır. İçəridən çölə sərin bir hava dalğası yayılır. Üşüyürəm. İşçi üstü ağ bir mələfəylə örtülü xə-rəyi çölə çıxarır. Xərək relslərin üzərində sürüşərək, Mustafa ilə

aramıza girir. Meyitxana işçisi cəsədin ayağına bağlanmış və-rəqəyə baxır.

– Özer Yılkı, axtardığınız cəsəd bu deyil ki?

–Odur- deyərək mənə baxır Mustafa. Sonra yavasça mələfəni qaldırır. Əvvəl qapqara saçlarını görürəm ölünün. İnanılmaz-dır, sanki canlı kimidir, saçları nə qədər parlaqdır. Sonra üzünü görürəm. Otuz yaslarında, dar alınlı, incə əzələli; gözlərini qa-payıblar, almacıq sümüyünün üstündə qara bir dəlik var,9 millimetrlik bir güllənin dəliyidir. Amma mən bu adamı tanı-21

mıram. Bu mənə atəş açan simitçi deyil ki! Diqqətlə baxıram, xeyr, qətiyyən, bu o deyil. Simitçi qumral idi, saçları tökülmüş-dü, bəli, əməlli başlı idi. Bir an ağlıma cəsədin saçlarının parik ola biləcəyi gəlir.

– Saçlarını yoxlaya bilərsən?, – deyirəm.

Mustafa təəccüblə üzümə baxır.

– Saçları deyirəm, parikmi, deyilmi, bir baxa bilərsən?

Mustafa yenə anlamır. Meyitxana işçisi ondan çevik davranır, danışıq tonumdan şef olduğumu anlayıb, az əvvəl etdiyi səhvi düzəltmək, bəlkə də Mustafadan qisas almaq istəyir.

Önə keçib cəsədin saçını kobud bir şəkildə ovuclayıb dartır.

– Yox, – deyir sonra, – Onun öz saçıdır.

Cəsədin ağarmış üzünə diqqətlə baxıram. Xeyr, bu mənə

atəş açan adam deyil. Qətiyyən o deyil. Demək ölməyib deyə, sevinclə öz-özümə düşünürəm.

– O, deyil?

Başımı qaldıranda Mustafanın maraq dolu gözləri ilə

qarşılaşıram. Cəsədi tanımağım onun üçün nə qədər məna daşıyır, anlamıram.

– Əməliyyatda sən də var idin?

– Bəli, şef, – gözləri işıldayaraq deyir.

– Onu sən vurmusan? – deyə soruşmuram; bu, o qədər aydındır ki…

– Mənə atəş açan adam bu deyil, – deyərək yalnız bir terrorçunu yox, şefini vuran adamı vurmaq qürurunun zövqündən məh-rum edirəm onu.

İki ildir birlikdəyik Mustafa ilə. Çalışdım ki, aramızda İldırımla olana bənzər bir münasibət qurulsun, amma olmadı.

Əvvəl qabiliyyətləri məhduddur deyib Mustafanı günahlan-dırdım, sonra anladım ki, mən də İldırım deyiləm. İndi hörmətli, amma soyuq bir işgüzar münasibət var aramızda. Haq-22

qımda mənfi düşüncələri olduğunu zənn etmirəm, amma mənim İldırıma bəslədiyim heyranlığı o, heç bir zaman mənə qarşı duymayıb və duymayacaq da. Onsuz da, buna layiq biri deyiləm.

– Evə gedəcəksiniz, şef?,– deyə, meyitxanadan çıxıb avtomobilə

minəndə soruşur.

– Əvvəl bu qızdırıcıları işə sal, dondum, – deyirəm.

– Təəssüf, şef , – deyir, mənə doğru dönərək üzgün görkəm alır -

Qızdırıcı yenə xarab olub.

Mustafa açarı burur mən də paltoma bürünürəm. Bir başa evə gedib isti nəsə içərək istirahət etmək istəyirəm. Amma Minəni tapmalıyam. Keçən hər dəqiqə onu məndən bir az daha uzaqlaşdırır. Qəribə bir şəkildə bunu hiss edirəm. Aradan iyirmi gün keçdi, hələ də sağ ola bilərmi? Cəsədi tapılana qədər ümid var. Məni vuran simitçi..! Onu tapmalıyam. Bütün düyün ondadır. Kimdir bu adam? Fəxrinin təşkilat yoldaşlarından biridir yəqin; başqa kim ola bilər axı? Halbuki Fəxri haqqında yazılan hesabatlar, təşkilatdan ayrıldığını ifadə edirdi. Deməli, bizi aldatdı. Bir buna bax, məni öldürməyə cəsarət etdiyinə gö-rə, elə çox da çölə atılacaq biri deyilmiş. Minə boşuna heyran olmayıb ona. Heyranmı? “Aşiqdir də” -desənə buna....

– Evə gedirik, rəis?

Mustafanın sualıyla düşüncələrdən uzaqlaşıram.

– Xeyr, Qurtuluşa.

– İtkin qızın evinə?

Minə haqqında “itkin qız” – deyə bəhs etməyini yadırğayıram, amma başqa nə deyə bilər ki, o şəxsi işlərimizdəki minlərlə

itkin insandan biridir.

–Bəli, – deyirəm Mustafaya.– Bəli, itkin qızın evinə.

–Amma şef.., – deyib qarşı çıxır köməkçim, – Sizi evə aparmaq tapşırılıb.

23

Tapşıran da əmim, şefimiz İsmət Bəy.

–Sən boşla tapşırığı. Məni Qurtuluşa apar, sən də komissar Nacinin yanına get. Fəxri ilə eyni ittihamdan həbs olunan yoldaşlarının şəxsi işini götür, mənim evimə apar.

–Rəsmi təlimat olmasa şöbədə çətinlik yaradırlar.

Nəyi var bu oğlanın bu gün, yoxsa qulağınımı dartıb kimsə?

–Mənim adımı ver, Naci birlikdə işlədiyimizi bilir. Nəm-nüm et-sə, arayışın sonra gələcəyini deyərsən.

İstəklərim Mustafanı narahat edir. Şəxsi işinə pis bir şey yazılar deyə qorxur yəqin. Mənə qarsı gələcək qədər cəsarəti də

yoxdur.Nə etsin indi bu uşaq? Birdən gedib olanları İsmətə izah etsə?Yox canım, şefini şikayət edəcək ürəyi yoxdur. Üstəlik, İsmətin əmim olduğunu da bilir.Mustafanı süzürəm, fikirli gözlərlə maşın sürür.Bəlkə də haqqında yanlış düşünürəm. Bəlkə

də həqiqətən yaxşı insandır. Amma yaxşı da olsa, pis də olsa, nəticə dəyişməyəcək. Qaydaların arasında boğulub qalmış bir kəşfiyyatçı, gördüyü işdə nəyin əhəmiyyətli, nəyin əhəmiyyətsiz olduğuna necə qərar verə bilər? Avtomobil Aksarayda, işıq-forda dayananda soruşuram:

–Minənin Romada bir rəfiqəsi vardı, adı Selin idi deyəsən, qayı-dıbmı?

Ağlı başqa yerdədir, dediklərimi anlamaqda çətinlik çəkir, Allahdan o anda yanan yaşıl işıq köməyinə yetişir, avtomobili hərəkət etdirərkən cavablayır sualımı.

–Selin Orhun hələ qayıtmayıb. Bilirsiniz, qızın atası İtaliya səfir-liyində işləyir. Bir neçə dəfə zəng etdik, Selinlə danışdıq. Qız iş-in ciddiliyini qavraya bilmədi.

– Nə dedi?

–Rəfiqəsini İtaliyaya uçmazdan əvvəl görüb.“Tətilə-filana gedib, yaxında gələr”– dedi. Qaçırılmış ola biləcəyini bildirdik. “Müm-24