Kitobni o'qish: «Keçmişdən gələn səslər»
ANELKA
BIRINCI FƏSIL
Müəllif, belə daha yaxşı olacağına qəti əminliklə, oxucunu, hər şeydən əvvəl, iştirak edən şəxslərlə tanış edir
Anelka qəşəng qızdır, üstəlik də yetim və kasıb deyil. Xoşbəxtlik üçün lazım olan hər şeyi – valideynləri, elmli mürəbbiyəsi, öz küçüyü var və kənddə yaşayır.
Kənd isə, xüsusən də yayda, uşaqlar üçün ən münasib yerdir. Orda sərbəstlikdə, sağlam yaşayırlar və məşğuliyyətləri şəhərdəkindən daha çoxdur.
Gənc ruhları parlaq və dinc təəssüratlarla dolduran mənzərələrin böyük müxtəlifliyi bir neçə yüz morq (yarım hektar – tərc) ərazidə onları əhatə edir. Şəhər kənarındakı səma evlər arasındakı zolaq deyil, mərhəmətli allah tərəfindən dünya üzərində açılmış hüdudsuz qübbədir və dalğalanan tarlalara söykənir. Burda ətirli çəmənlər, balıq sürülərinin üzdüyü şəfaf və soyuq çaylar var. Külək sakitcə zümzümə edərək, usanmaz dayə kimi al-qırmızı lalələr və göy peyğəmbərçiçəyilərlə əyləndirməklə, açıq-yaşıl zəmilərə layla çalır.
Kətan köynəkli bir uşaq tarlaların arası ilə burulan cığırda tələsmədən gedir və atasına bardaqlarda hələ isti olan nahar aparır. Uzaqda, uzun müddət uzanmaqdan usanmış qumunun zaman-zaman burumlarla yuxarı qalxdığı və tarlada işləyən adamları aldatmaqdan ötrü yolçu görkəmi aldığı kənd yolu var. Daha uzaqda kartof tarlaları uzanır, orda qorxaq dovşan mürgüləyir. Mal-qara dincə qoyulmuş boz sahələrdə qulaqlarını tərpədərək, asayişlə otlayır, lap uzaqda, dağda isə görünüşdən qaranlıq, sərt, dərinliyində isə şən səs-küylə dolu meşələr var.
Kənd yol boyunca iki əyri daxma sırası ilə uzanıb; bir qədər uzaqda böyük bağla əhatə olunmuş geniş və zəngin malikanə görünür.
Evin bir qanadında Anelka mürəbbiyənin nəzarəti altında məşğul olur, bağa çıxan şüşəli terrasda isə onun qardaşı Yuzek anasının yanında oynayır. O hamının çalışdığı saatlarda hələ oynaya bilər, çünki hələ balacadır: Yuzekin yalnız yeddi yaşı var.
Anelkanın yaşadığı kənddə olmaq xoşdur! Tarlaların üzərində torağaylar ötür, çəmənlərdən dəryazların sakit cingilti səsi gəlir, gündə qaralmış uşaqlar qışqırıqla yol boyu qaçışırlar. Dərslərdən sonra ana və Yuzeklə birlikdə bağa çıxmaq və təpədən tarlalara, çəmənlərə, çaylara, yola və uzaq meşəyə baxmaq xoşdur.
Bəlkə də bu uşaqlar qanuni qürurla belə deyərlər: burda, göz işlədikcə, ətrafdakı hər şey bizimdir, atamızın fikir və iradəsilə yaradılıb; əgər o olmasaydı, burda bu cür bolluq və gözəllik olmazdı!..
Bəlkə də, onlardan heç biri meşənin satıldığının və tezliklə doğranacağının, çəmənlərdə biçinçilərin az olduğunun, dincə qoyulmuş sahələrdə mal-qara üçün yemin olmadığının, tarlaların isə pis becərildiyinin bir daha xatırlanmamasından ötrü bütün mülkün göründüyü təpəyə qalxmaz.
Mülkədar çovdarlığında orda-burda kəndli heyvanları avaralanır. Heç kəsin qorumadığı meşəyə yad arabalar girir. Dərz anbarları boşdur, xidmət yerləri köhnəlib, anbardakı çürümüş döşəmədə bir neçə ovuc da taxıl tapmaq mümkün deyil. Boş axurların üzərindəki burdaqlarda qoşqu atları kişnəyir; muzdurlar həyətdə işsiz-gücsüz veyllənir, mətbəxdə söyüşmə var. Mehtərlərdən kimsə şam yeməyinə sıyıq yeməyəcəyini qışqırır, bu gün onu iki dəfə yediyi bəsidir. Digəri çörəyi gərəkəndən az verdiklərindən, onun da yarısının xamır olmasından şikayətlənir.
Axı anbardar qadın hardadır, niyə mətbəxdəki qalmaqalı bitirmir? Deyəsən, qonşu şəhərciyə dişinin müalicəsinə gedib, bəlkə də özünə təzə yer axtarır. Bəs darğa, ya da müdir hardadır, niyə tarlada işə nəzarət etmir, ağanın nemətini qorumurlar? Idarəçi, bir ildir ki, haqq-hesabını alıb, amir öz işləri üçün şəhərə gedib.
Bəs mülkün sahibinin özü hanı?
Bu heç kəsə məlum deyil. Hətta qonşularının günlərlə tarlada olduğu, ilin bu vaxtında o öz evində nadir qonaqdır. Anelkanın atası sonuncu dəfə on gün bundan əvvəl işləri sahmanlamağa getmişdi. Bu yaxınlarda meşənin satılması barədə razılaşmış və üç min manat beh almışdı. Amma bu meşəyə servitutlar (kəndlilərə verilmiş və dəqiq göstərilmiş ölçülərdə mülkədar meşəsindən, örüşündən də digər mülklərdən faydalanmaq hüququ. Mülkədar öz mülklərini servitutlardan yalnız kəndlilərin razılığı ilə azad edə bilərdi – tərc.) müəyyən edilmişdi, mülkədar da hesabını müqəddəs Yan günündə ondan azad olmağa götürmüşdü. Əgər kəndlilər meşəyə olan haqlarından imtina etməsələr, onu sata bilməyəcək və onda – sözün düzü, qədərincə borcla yüklənmiş – mülkdən məhrum olacaq. Almanlar yarım il əvvəl onunla sazişi bağlamışdı və o hər şeyin necəsə yoluna düşəcəyinə əminliklə qayğısızcasına gülərək, onu öz imzası ilə möhkəmlətmişdi.
“Bəlkə” yaxşı sözdür! Amma Anelka hələ sözləri də, işləri də az anlayır.
Bax, indi də atası meşə barəsindəki işi kəndli səlahiyyətliləri ilə bitirməyə getmişdi. Hər şeyi də qaydasına qoydu: müqəddəs Yan günündə kəndlilərlə yekun razılaşmada iştirak etməkdən ötrü məmur gəlməlidir. Elə bil, kəndlilər meşəyə olan hüquqlarından imtinaya görə hər həyətə üç morq torpaq almağa razıdır, beləcə, hər şey qaydasında olacaq.
Bu səbəbdən mülkədar, pan Yan evə tələsmirdi. Iyunun qızğın çağı idi; onsuz da, təsərrüfatda artıq belə gec vaxtda heç nəyi yoluna qoya bilməzsən. O əvvəlcə meşə ilə üzülüşmək, artıq sonra qalanlarından yapışmaq qərarına gəldi. Hələlik isə, nəyin bahasına olursa olsun, xaricə gedən qohumla görüşmək və evlənməyə hazırlaşan tanışına bir neçə məsləhət vermək lazım idi.
Mülkədar səhlənkar adam idi. Ən azından, yerli pedantlar belə iddia edirdilər.O, xoş bir cəmiyyət xatirinə istənilən vacib işi tullamağa hazır idi, özünü rahatsızlıqdan qorumaq üçün isə dünyadakı hər şeyini verərdi. Hansısa daxili səs hər şeyin onun iştirakı olmadan “düzələcəyini” pıçıldayırdı: onun dairəsinin adamlarının əməyə və gündəlik işlərə bulaşmalı olmadığı fikrinə uşaqlıqdan öyrəşmişdi.
Əylənmək, cəmiyyət istedadları ilə parlamaq, hazırcavablıq etmək və zadəgan əlaqələrini saxlamaq – həyatın mənasını bunda görürdü. Başqa bir şey bilmirdi və ola bilsin, bu səbəbdən də on beşcə ildə öz mülkiyyətini göyə sovurmuş, indi isə arvadının cehizindən yapışmışdı.
Zamanında (laxlamış ictimai dayaqlar möhkəmlənəndə) hər şeyi qaytarmağa ümid edirdi. Hansı şəkildə? Ondan bu barədə soruşanda, cavabında yalnız gülümsəyir və başqa söhbətə keçirdi.
Göründüyü kimi, bu onun dairəsinin adamlarına anlaşılan, qalanlarına isə, onsuz da, əlçatmaz idi. Elə isə, onlarla boş danışığa girmək nəyə lazımdır?
Tərbiyələri və cəmiyyətdəki mövqeləri səbəbindən ərlərin heç vaxt prozaik işlərə enmədiyi, lakin enerjili və ağıllı arvadlarının onları xilas etdiyi ailələr olur. Bədbəxtçilikdən, pan Yanın arvadı bu keyfiyyətə malik deyildi.
Anelkanın anası, pani Matilda çiçəklənən gəncliyi zamanlarında qeyri-adi gözəlliyilə, mülayim xasiyyətilə və ali cəmiyyətdə qiymətləndirilən hər şeyilə fərqlənirdi. O geyinməyi, qonaq qəbul etməyi, fortepiano çalmağı, rəqs etməti bacarır və fransızca doğma dilindən daha yaxşı laqqırtı vururdu. Evliliyin birinci illərində o, cənnətdəki kimi yaşayır, əri onu ilahiləşdirirdi. Sonradan, pan Yanın arvadına olan “qanunla müqəddəsləşdirilmiş” məhəbbəti soyuyanda pani Matilda özünü nümunəvi arvad kimi apardı. Mövcudluğunu bütün əl çatan, ancaq, şübhəsiz, ləyaqətli vasitələrlə rənginləşdirməyə çalışaraq, günlərlə evdə əyləşir və darıxırdı. Sonunda xəstələnməyə başladı və budur, artıq üç ildir, özünü dərman şüşələrilə əhatə edərək, yaşayırdı.
Bu arada dəmdəməki ər evdə oturmurdu. Bəzən evə baş çəkir və arvadından hansısa kağızı imzalamağı xahiş edirdi. Qadın öz tənhalığından, şəraitin olmamasından ona şikayət edir, əri isə hər dəfə müqəddəs Yandan sonra hər şeyin yaxşılığa doğru dəyişəcəyini vəd edirdi və qadın bundan rahatlanaraq, onun istədiyi hər şeyi imzalayırdı.
Kəndlilər mülkədar qadını yalnız kostyolda (polyak katolik kilsəsi – tərc.) görürdülər. Mətbəxdə heç vaxt görünmürdü. Kiçik dünyası evin divarları və nadir hallarda çıxdığı parkla məhdudlaşırdı. Pani Matilda dərman qəbul edir, özünü soyuqlamadan qoruyur, keçmiş cah-cəlalı xatırlayır və darıxırdı, – onun həyatı bax, bunlarla dolmuşdu. O, özündənimtinadan daha çox, apatiyadan dolayı bu cür mövcudluqla barışmışdı.
O, ailəsinin düşdüyü vəziyyəti anlamır, mülkün itirilməsinin mümkünlüyünü sezmirdi. Iş ərinin onun daş-qaşını girov qoymağa başlamasına çatanda isə yalnız ağladı və onu qınadı. Amma bu onun əvvəlki qulluqçu ştatına malik olmamasına təəccüblənməsinə, eləcə də keçmiş, daha yaxşı zamanlardakı istəkləri bildirməsinə mane olmadı: “Mənə bunu al”, “Onu gətir”, “Filankəsi dəvət et”. Əri bunu etməyəndə isə hiddətlənmir və xoş olmayan ürəyədammadan həyəcanlanmırdı.
“Yas bunu mənim üçün etmək istəmir” – deyə, hətta Yas iflasa yaxın olduğuna görə onun istəklərini yerinə yetirə bilmədiyini ehtimal etməyərək, fikirləşirdi.
Yuzek bilavasitə anasının təsiri altında böyüyürdü. Altı yaşına kimi onu saqo (palma özəyindən, ya da kartof unundan hazırlanan nişasta surroqatı tərc.), manna sıyığı və qəndlə tıxayıb doldurdular, tərləməməsi və soyuqlamaması üçün tez-tez küçəyə çıxmasına imkan vermədilər, əzilməsindən ehtiyatlanaraq, qaçmasını qadağan etdilər.
Belə tərbiyə sistemi sayəsində uşaq zəif böyüyür, anası məhz həmin vaxt müalicəyə başladığına görə, onları bir yerdə müalicə edirdilər. Oğlan üç ildə fransızca çərənləməyi birtəhər öyrəndi, həyatının yeddinci ilində artıq bir çox dərmanın dadını bilir, xəstə sayılır və özü də özünü xəstə sanırdı. Təbiətən xüsusi zərif və elə də küt olmayan uşaq darıxdırıcı, qorxaq, ləng varlığa çevrildi və ağıldankəmə bənzəyirdi.
O ya susur, ya da, yaşlı ipoxondrik (xəstələnməkdən qorxma nəticəsindəbaş verən ruh düşgünlüyü xəstəsi – tərc.) kimi, öz nasazlıqlarından danışırdı. Yuzek kənar şəxslərdə qəribə təəssürat yaradırdı, evdəkilər isə ona öyrəşmişdi.
Onun böyük bacısı Anelkanın on üç yaşı vardı. Hələ anasının çölə-bayıra çıxdığı vaxtlarda dünyaya gəlmişdi. Buna görə də qızı dayə və bonnaların (mürəbbiyələrin – tərc.) himayəsinə vermişdilər. Amma onlardan heç biri malikanədə bir ildən artıq xidmət etməmişdi. Hansı səbəbdən? Bu yalnız evin sahibinə məlum idi.
Bonnalar və onları əvəz etmiş mürəbbiyələr Anelkanın tərbiyəsilə az məşğul olurdular və o öz xoşuna buraxılmışdı.
Qız böyük bağda yüyürür, ağaclara dırmaşır, itlərlə, bəzən isə, ciddi qadağan olunsa da, muzdurların uşaqları ilə oynayırdı. Bəzən tövləyə girir və ali dərəcədə xeyirxah və aşkardır ki, buna görə ev sahibinin iltifatından faydalanan müəllimlərini ümidsizliyə uğradaraq, oğlan kimi, at sürürdü.
Əvəzində qızın elmi və “yaxşı davranmalar” adlananları öyrənməsi tam biganəlik halında idi. Bu şeylərdə tamamilə məlumatsız idi, çünki onları heç kəs öyrətməmişdi.
Bütün bu cəhətlər sayəsində Anelka elə də adi olmayan, ancaq cazibədar qız kimi böyüyürdü. Valideynlərndən gözəllik və təəssüratlılığı miras almışdı və onun yaşındakı uşaqların əksəriyyəti kimi, civə kimi canlı idi. Sərbəstlikdə böyüyür, buna görə də təbiəti sevir və anlayırdı.
Tez-tez öz davranışı ilə onu əhatə edənləri təəccübləndirirdi. Hər cür güclü təəssürata tamamilə uşaq kimi cavab verirdi: gülür, ağlayır, tullanıb-düşür, ya da oxuyurdu. Bütün gözəl olan, yaxud hətta yaraşıqlı olan onu heyran edirdi; özgə dərdinə kömək etməkdən ötrü əsl fədakarlığa qadir idi. Düşünməyə vaxtı olanda isə tamamən yetkin, bir qədər sentimental, lakin həmişə nəcib mühakimələr yürüdürdü.
Nəhayət, günlərin birində valideynləri Anelkanın bilgilərinin olduqca az, demək olar, əhəmiyyətsiz olduğunu kəşf etdilər və onda onun üçün elmli mürəbbiyəni, panna Valentinanı dəvət etdilər.
Panna Valentina, mahiyyətcə, mehriban və yetəri qədər təhsilli, amma qəribəlikləri olan qadın idi. Kifir qoca qarımış qız, bir qədər demokrat, bir az filosof, bir balaca isterikalı və böyük pedant. Dərs vaxtı onu müşahidə edərək, insan deyil, mumiya olduğunu fikirləşmək olardı. Ancaq buz kimi zahirinin altında panna Valentinanı ya cəsur Yudifin (doğma şəhərini assuriyalıların hücumundan xilas etmiş yəhudi dul qadın – tərc.) tərəfdarı, ya da güclü cinsin hansısa xain nümayəndəsinin qurbanı edə bilən ən təzadlı hisslər alovlanırdı. Həm o, həm də bu, əlbəttə, kiçik miqyasda.
Bu hekayənin əsas iştirakçı şəxslərinin ötəri xarakteristikası belədir. Onların hamısı vulkanın üstündəki kimi, yəni, sadəcə deyilərsə, müflislik təhlükəsi altında yaşayır.
İKİNCİ FƏSİL
Oxucu qəhrəmanı, onun mürəbbiyəsini, eləcə də Karus ləqəbli iti yaxından tanıyır
Kim xeyir, şər və sıxıntının dərki ağacından kağız meyvələr yeyibsə, bəlkə, hələ sadə dildə “dərsə cavab vermək” adlanan maarifçi məşğuliyyəti unutmayıb.
Qarşınızda cavab verənin öyrənilmiş dərsi burnunun altında mızıldandığı, yaxud nəfəs dərmədən qırıldadatdığı həyəcanlı dəqiqələri xüsusi səysiz xatırlayarsınız. Sizi bütünlüklə – tozlu ayaqqabı altından pomadalanmış saçlara kimi – bürümüş təlaş, titrətmə ilə növbəsini gözləmə və başda sıxışmış ehtimallar: Bəlkə çağırmayacaq? Bəlkə tezliklə zəngdir? Birdən müəllimi müfəttişin yanına çağırdılar? Ya da hansısa möcüzə baş verdi?..” xatirinizdədir.
Bu arada sizin tərləmiş sələfiniz dərsin son sözlərini söyləyərək, gözünü jurnalda onun familiyası qarşısına beş, üç, ya da bir yazan müəllimin əlindən çəkməməklə, öz yerinə oturub. Sonra daxilinizdə gurultu ilə şüşəyə çırpılan daş kimi birdən familiyanızı tələfüz edən müəllimin səsi soxulan dərin sakitlik hiss edirdiniz.
Bu dəqiqədən etibarən duymağı, görməyi və hiss etməyi durdururdunuz, hardansa, udlaqdan üzüb gələn sürətli söz axı nı sizi aparır, dili hərəkətə gətirir, dişlərə tuş gəlir və havanı və darıxan müəllimin fikir orqanlarını dalğalandıraraq, , nəhayət, “konduit”də (şagirdlərin günahları qeyd olunan dəftərdə – tərc.) az-çox bərbad həddəki formaya axaraq, kristallaşırdı.
Beşinci latın təsrifinin, sein, haben, werden alman feillərinin, eləcə də Misir fironlarının yanlış söylənilən adlarının həlledici əhəmiyyətinin olduğu gələcəyiniz üçün zəruri olan bu əmək üçün məmnun razılıq (böyüklərin birsəsli fikrinə görə) mükafat kimi xidmət edirdi.
Şagirdlərin böyük sayı səbəbindən pedoqoji inkvizisiyanın qısa müddət və gec-gec təsir etdiyi məktəblərdə vəziyyət belədir. Uşağın dərslərə gündəlik cavab verməli olduğu ev təhsilində isə onun payı qorxu və əzablı naməlumluq əvəzinə, zəncirini qırmış kimi, dərsdən sonra coşqun sevinc partlayışı ilə növbələşən çoxsaatlıq kütləşmədir.
Anelka üçün də oxşar dəqiqə yaxınlaşırdı: o, mürəbbiyəyə, panna Valentinaya sonuncu dərsini – coğrafiyanı cavab verirdi.
Qız, sanki dua üçün bükülmüş əllərilə qara, cilalanmış masaya dayanaraq, otağın ortasında dayanmışdı. Parlaq iyun günəşində, tünd saçları qızıl saplarla hörülmüş kimi, işıldayırdı. Qeyri-iradi olaraq, bir ayağını götürüb, o birini qoyur, gah anasının otağının qapısına, gah tavana, gah da hər cür maarif silahları qalaqlanmış masaya baxırdı.
–Modena – otuz min sakin. Şəhərdə səkilər bürküdən müdafiə üçün qapalıdır…Reqqio Redjio kimi tələfüz olunur…
– “Reqqio” demək, xüsusən “tələfüz olunur”u əlavə etmək, ümumiyyətlə, lazım deyil. Anelka, sən dəhşətli dərəcədə fikri dağınıqsan, axı artıq on üç yaşın var…
Bu irad boz saçlara, boz gözlərə və ağ çilli tünd-boz paltara malik panna Valentinanın nazik dodaqlarından uçdu.
–Redjio.. .– Anelka təkrar etdi və dili dolaşdı. Onun ağappaq sifəti parlaq qızartı ilə alışdı, sapfir kimi göy gözləri narahat şəkildə ətrafa qaçışdı. Çətinləşdirici vəziyyətdən çıxmaqdan ötrü sakitcə pıçıldadı:
“Reqqio: Reccio tələfüz olunur” – sonra isə ucadan təkrar etdi:
–Redjio. On beş min sakin… – Ağır sandığı dördüncü mərtəbəyə sürümüş yükdaşıyan kimi yüngülləşməklə, nəfəsini dərərək, davam etdi: – Şəhərin yaxınlığında Tsanossa qəsrinin xarabalığı var…
– Kanossa – boz paltarlı xanım ona düzəliş etdi.
Sözü ikinci dəfə kəsiləndə qız yenə qızardı, duruxdu və indicə deyilmiş frazanı təkrar edərək bitirdi:
– “…onun həyətində imperator Dördüncü Henrix tövbə edənin müti pozasında üç gün dayanmış və ondan lənəti götürməsindən ötrü papa Yeddinci Qriqoriyə yalvarmışdır. Min yeddi yüz yeddinci il…Tsarrara…
– Tsarrara yox, Karrara…
– Karrara…Karrara dənizin yaxınlığında yerləşib, burda məşhur ağ mərmər istehsal edilir…
Anelka susdu, reverans etdi və belə fikirləşərək oturdu: “Ilahi! Sıxıntıya bax!”
Saç buruqları arasındakı tozlu at tükü yastığı məzəli şəkildə görünən elmli qadın peronu götürdü və dərin düşüncədən sonra gündəliyə yazdı: “Coğrafiya – tamamilə məqbul”.
Anelka başını aşağı dikərək oturmuşdu və gündəliyə baxmadığı kimi görünürdü. Amma onun göy gözləri tündləşdi, dodaqlarının küncləri aşağı endi və o fikirləşdi:
“Oynamağa icazə vermir və yalnız “məqbul” yazır. Tezliklə günəş batacaq”
Mürəbbiyə kitabı götürdü.
– Bax, buradan, – dedi, – “Böyük Toskana knyazlığı”ndan … – iki səhifə çevirdi, -“Italiya krallığı tərkibinə daxil oldular”a qədər. Gəmirilmiş dırnağilə kitaba qeyd etdi.
Sonra öskürdü və səmimiyyətlə dedi:
–Latıncada və ona qohum dillərdə “a”, “o”, “i”nin qarşısında “tse” “k” kimi tələfüz olunur. Bunu sənə dəfələrlə təkrar etmişəm. Anelka, sənin tərbiyən dəhşətli dərəcədə pozulub, axı artıq on üç yaşın var. Sən həmyaşıdlarına çatmaqdan ötrü çox çalışmalısan.
Anelka mürəbbiyənin nəsihətini qulaqardına vurdu. Oğrunca açıq pəncərənin qarşısında xışıldayan cökə ağacının yaşıl budaqlarına baxdı və bağlamağa hazırlaşaraq, əlini kitaba uzatdı.
– Hələ tezdir! – panna Valentina onu dayandırdı.
Anelka saatın beşə iki dəqiqə qalmasını göstərdiyinə əmin olaraq, əyləşdi. Onun gözləri tünd-göydən yenidən mavi oldu, gözəl haşiyələnmiş ağzı aralandı. Hər bir əzələsi titrədi. Uzun öyrənmə saatlarından sonra bağa qaçmaq istəyi vardı, burda isə tam iki dəqiqəni gözlə!..
Otağın narıncı divarları parlaq günəş işığında metal kimi işıldadı, küncdə Anelkanın çarpayısı ağlığı ilə göz qamaşdırırdı, masanın üstündə güzgü ulduz kimi parıldayırdı. Gökə ağacı bal ətri yayır, həyətdən çığırqan xoruzların qışqırtısı eşidilirdi. Quş civiltisi arıların vızıltısı və bağdakı qoca ağacların xışıltısı ilə qarışırdı.
“Ah, görünür, saat beşi heç vaxt vurmayacaq!” – deyə Anelka isti mehin əsməsini sifətində hiss edərək, fikirləşdi. Hüdudsuz göy qübbəsindən axan işığın öz parıltısı ilə onu doldurduğu kimi görünürdü.
Panna Valentina damarlı qollarını sinəsində çarpazlayaraq və baxışını boz paltarının kəndlilərin ətək adlandırdıqları hissəsinə yönəldərək, kresloda əyləşmişdi. Çoxdan soyumuş, yorğun təxəyyülündə özünü başdan-ayağa boz paltar geymiş və zəngə qədər cilovda saxlamaq gərək olan yüz qızlıq pansionun rəisi kimi görürdü. Gənc qızlar izdihamının bağa can atması xəyalına gəlirdi; onu sıx həlqə ilə əhatəyə almışdılar; lakin o bu canlı dalğaya qarşı qranit möhkəmliyi və yenilməzliyi ilə dayanıb. Bu mübarizə onu əldən salır, amma, bununla bərabər, qəlbini izaholunmaz həzzlə doldurur. Panna Valentina öz istəyinin və yüz qızın gənc coşqusunun ziddinə hərəkət edərək, borcun hər şeyə qadir səsinə itaət edir.
Daha bir dəqiqə…
Pəncərənin arxasında it zingildədi, o bu vaxt Anelka ilə oynamağa öyrəşib. Qız gah saata, gah da küləkdən qabaran pərdəyə baxaraq, narahat halda əllərini ovuşdurdu, amma farağat oturdu.
Nəhayət, hündür, tünd-sarı futlyardakı, gün, saat və saniyələri sayan saat əvvəlcə zərif və tələsik şəkildə dörd dəfə dörddəbir saatı çaldı , sonra isə ucadan və asta-asta beş dəfə vurdu.
– Kitabları yığışdıra bilərsən, – hündür, yüngülcə beli bükük və çiyinləri çıxmış müəllimə belə dedi və qalxdı; ac və maraqlı milçəklərin bürüdüyü nəlbəki ilə qapadılmış stəkanda soyuq kofe olan komoda ağır addımlarla yaxınlaşdı.
Anelka bir anda tanınmaz dərəcədə dəyişildi. Xırda ağ dişləri şıltaq təbəssümündə parıldadı, gözləri qığılcım saçdı və tünd-yaşıl çalar aldı. Daha əvvəl nədən yapışacağını bilməyərək, bir neçə dəfə masanın başına fırlandı. Anasının otağının qapısına doğru sışradı, sonra qayıtdı və yenə kitablardan yapışdı. Başını yana əyərək, xahişlə dedi:
– Karusiki içəriyə buraxmaq olarmı?
– Bir halda, valideynlərin sənə onunla oynamağa icazə verir, mən qadağan edə bilmərəm, – deyə mürəbbiyə cavab verdi.
Anelka sonuna kimi dinləməyərək, çığırdı:
– Karus, bura gəl!
Üstəlik də fit çaldı.
Panna Valentinanın fiti eşidərək, hər şeyi – içində kofe olan stəkanı, nəlbəkini, qaşığı əlindən buraxmamasını yalnız qeyri-adi iradə qüvvəsi ilə izah etmək olar. Elmli qadının solmuş sifətində böyük hiddət ifadə olundu. Amma it qapını onun üçün açmalarını gözləməyərək, pəncərədən otağa sıçrayana qədər o, çörəyi udmağa və ədəb qaydaları barədə uzun nəsihətə başlamağa imkan tapmadı.
–Sən ərköyün, tərbiyə edilməmiş qızsan! – deyə panna Valentina təntənə ilə söylədi və böyük dilxorluqdan dolayı, ikiqat kofe porsiyasını, loqqultu səsi çıxarmaqla, uddu.
–Yaramaz Karusik! Otağa pəncərədən sıçramaq harda görünüb ? – deyə Anelka iti yamanladı.
Amma Karusun sahibəsinin öyüdünü dinləməyə vaxtı yox idi. Sıçrayaraq, onun dodaqlarını yaladı, paltarından dartdı, mürəkkəbə bulaşmış əllərini iylədi, sonra dişlərilə hündür başmağının düyməsindən yapışdı. Bütün bu hərəkətlərini zingilti və hürüşlə müşayiət edərək, sonunda kürəyi üstə sərələndi və dilini çölə çıxararaq, döşəmədə diyirlənməyə başladı. Sol gözündə qara ləkəsi olan bu ağ itin olduqca canlı temperamenti vardı.
Panna Valentina bütünlüklə qida qəbulu və acı düşüncələrlə məşğul olaraq, daha bir kəlmə də demədi.
“Mənim həyatım, – deyə möhtərəm qoca qarımış qız fikirləşdi, – bu bir stəkan kofeyə bənzəyir. Stəkanda kofe və qaymaq, mənim həyatımda isə iztirab və əmək var, bax, bu onun bütün məzmunudur. Şüşə qab mayenin axmasına imkan vermədiyi kimi, mənim özümü saxlamağım da ümidsizlik tutmalarını saxlayır. Dərsi bitirməyə macal tapmamış it artıq burdadır…Iyrənc heyvan! Yalnız bütün evə bit yayır… Ancaq heç nə etmək olmaz, vəzifə və qüssələrin ağır yükünü daşımaq lazımdır”.
Bu yerdə kofedə şəkərin də olduğu ağlına gəldi. Əgər onun həyatında da hansısa şirinlik olsa? Onu nə rənginləşdirə bilər?.. Bəlkə isti birduyğu?
Panna Valentinanın elə də canlı olmayan təxəyyülündə bu “istiduyğu”, düzdür, illərlə dəyişən, hansısa simvola çevrilmişdi. Lap çoxdan, ilk dəfə mürəbbiyə kimi kəndə gedəndə bu simvol gənc və gözəl mülkədar görünüşü almışdı.
O şəhərə qayıdanda ürəyindəki gözəl mülkədarın yerini gözəl olmayan, amma əvəzində ciddi və düşünən təbib tutdu.
Lakin zaman-zaman simvollar fərdi cizgilərini itirəcək qədər çox oldu və yalnız mücərrəd ideya qaldı. Ancaq bu mücərrədliyin öz vacib keyfiyyətləri var idi: insana sanballı görkəm verən hörmətli yaş, xırda saqqal, parad üçün vizit forması və hündür yaxalıq. Panna Valentinanın təxəyyülünə gələn bu görüntü pansion qızlarının, onun yetişdirmələrinin izdihamından və dərslik qalağından ayrılmaz idi. Ağır, lakin müəllimənin yüksək əməyindən məhrum həyat, hətta “isti duyğu” ilə qızsa belə, panna Valentina üçün özünün hər cür gözəlliyini itirərdi.
Bu arada Anelka dalğalanan solğun-qırmızı paltarında hələ də masanın ətrafında qaçır, arxasında hörüyü silkələnir, Karus isə onun ardınca möhkəm qaçırdı.
Qız kitabları toplamağa girişdi, it isə onun ətrafında atılıb-düşür və dişlərilə gah qolundan, gah da sürətlə sayrışan başmaqlarından yapışırdı, – görünür, Karus onu əzizləmək lazım olduğunu bu cür xatırladırdı.
Çəkilmiş yeşiyin cırıltısı panna Valentinanı xəyallardan gerçəkliyə qaytardı. O, gözlərini qaldırdı və səsləndi:
– Anelka, sən nə edirsən?
– Kitabları yığışdırıram. Anamın yanına getmək olarmı? – qız yeşiyi bağlayaraq soruşdu.
– Gedək! – panna Valentina belə dedi və kreslodan qalxdı.
