Ditšhaba tša Afrika

Ho ea ka phetolelo e 'ngoe, lentsoe "Afrika" le tsoa lebitsong la morabe oa Berber Afrigia, o neng a lula ka leboea la kontinente ea Afrika, ho ne ho boetse ho na le provense ea Roma ea Afrika. Profense ya Roma ya Afrika e hlomilwe ke Roma ka 146 BC. e. lefelong la mmušo wa Carthage, e be e dula karolong ya ka leboa-bodikela ya Tunisia ya mehleng yeno. Nakong ya Mmuso, Afrika e ne e le ya diprofense tsa senatorial mme e ne e busoa ke proconsul. Mehla ya Mmušo e hlaolwa ka go atlega ga tshepedišo ya ditoropong. Metse e ile ya amogela ditokelo tša dikoloni le mebasepala. Llaga e bušago metseng e be e le bakoloniale ba Roma le maemo a godimo ao a fetotšwego Roma a baagi ba lefelong leo. Ka setšo, nakong ya Mmušo, profense ya Afrika e kgathile tema ye kgolo. Lega go le bjalo, baagi ba setlogo ba dinagamagaeng ba ile ba dula e le bašele lelemeng la Selatine le setšong sa Roma. Lekgolong la bo-4-5 la lilemo. e ile ya ba tikologo ya meferefere e megolo ya makgoba le dikokwane, yeo e ilego ya fokodiša Mmušo wa Roma kudu gomme ya tlaleletša go wa ga wona. Ka 5th c. Vandals ba ile ba dula Afrika. Ka 6th c. mmušiši wa Byzantium Justinian o ile a kgona go bušetša lefelo la lebopong, eupša matla a Byzantium a be a fokola. Lekgolong la bo-7 la lilemo Profense ya Afrika e ile ya thopša ke Maarabia.

Afrika Leboa, morago ka ngwagakete wa 1 BC. e. go be go e-na le dinaga tše mmalwa tše di ikemetšego: Carthage, yeo e hlomilwego ke bafaladi ba tšwago Fenisia, bao ba bego ba bolela leleme la Sesemite kgaufsi le Sehebere, Mauritania le Numidia, leo le hlotšwego ke ma-Libya. Ka morago ga go thopša ga Carthage ke Baroma ka 146 BC. e. mebušo ye, ka morago ga ntwa ya manganga, e ile ya fetoga dithoto tša Roma. Nywaga-kgolo e sego kae pele ga mehla e mefsa, tlhabollo ya setšhaba sa maemo e thomile tšhemong ya Ethiopia ya mehleng yeno. E nngwe ya dinaga tšeo di hlabologilego mo – Aksum – e fihlile tlhoreng ya yona ngwagakgolong wa bo 4 BC. n. e., ge dithoto tša gagwe ka bodikela di fihla nageng ya Meroe ka Moeding wa Nile, gomme ka bohlabela – "Happy Arabia" (Yemen ya sebjalebjale). Ka II ngwagakete le. e. dinaga tše maatla di hlabologile ka Bodikela bja Sudan (Ghana, Mali, Songhai le Bornu); ka morago, dinaga di ile tša hlongwa lebopong la Guinea (Ashanti, Dahomey, Congo, bjalobjalo), ka bodikela bja Letsha la Chad (mebušo ya batho ba Hausa) le mafelong a mangwe a mantši a naga-kgolo ya Afrika.

Maleme a batho ba Afrika ya Tropical, bao ba dulago ka borwa bja lapa la Semitic-Hamitic, ga bjale gantši a kopantšwe go ba malapa a mabedi: Niger (Congo)-Kordofan le Nilo-Saharan. Sehlopha sa Niger-Kordofanian se akaretša sehlopha sa Niger-Congo – dihlopha tše ntši kudu le tše di kopanyago: West Atlantic, Mande, Volts, Kwa, Benue-Congo le Adamawa-Eastern. Batho ba Atlantic Bophirima ba akaretša batho ba bagolo ba Fulbe bao ba dulago ka dihlopha tše di aroganego mo e nyakilego go ba dinageng ka moka tša Bodikela le Bogare bja Sudan, Wolof le Serep (Senegal), le ba bangwe. ), batho ba Volta (moy, loby, bobo, Senufo, joalo-joalo) – Burkina Faso, Ghana le linaheng tse ling. Ditšhaba tša Kwa di akaretša batho ba bagolo ba lebopong la Guinea go swana le ma-Yoruba le ma-Ibo (Nigeria), ma-Akan (Ghana) le ma-Ewe (Benin le Togo); kgauswi le Baewe ke ditlogo, tšeo di dulago ka borwa gomme ka dinako tše dingwe di bitšwa ma-Dahhome; boemo bjo bo lego lekatana ka tsela e itšego bo tšewa ke batho bao ba bolelago maleme (goba dipolelo-semmotwana) tša ma-Kru. Tše ke Bakwe, Grebo, Krahn le batho ba bangwe bao ba dulago Liberia le Ivory Coast (Ivory Coast). Sehlopha se senyenyane sa Benue-Congo se bopilwe ke batho ba bantši, bao pele ba bego ba akaretša lapa le le kgethegilego la Bantu le sehlopha sa Bantu sa Bohlabela. Ditšhaba tša Bantu, tšeo di swanago kudu ka polelo le setšo, di dula dinageng tša Bogare le karolo ya Bohlabela le Borwa bja Afrika (Repabliki ya Temokrasi ya Congo (yeo pele e bego e le Zaire), Angola, Tanzania, Mozambique, Zimbabwe, Afrika Borwa, bjalobjalo). Bantu di arotšwe ke ditsebi tša maleme ka dihlopha tše 15: 1st – duala, lupdu, fang, bjalobjalo; 2nd -teke, mpongwe, kele; 3rd – bang, pgala, mongo, tetelya; 4th – Rwanda, rundi, e lego rundi; 5th – ganda, luhya, kikuyu, kamba; 6th-nyamwezi, nyatura; 7th – Seswahili, togo, hehe; 8th – Kongo, ambundu, e lego ambundu; 9th-chokwe, luena, le ba bangwe; 10th-luba ya bo-10; 11th-bemba, fipa, tonga; 12th – Malawi 13th – Yao, Makonde, Makua; 14th – ovimbundu, ambo, mohero; 15th – Shona, Suto, Sezulu, Mathe, Swazi, bj.bj.