Kitobni o'qish: «Лўли»
Эҳтиром ила
Азизим, ушбу китобни турли даврларда юз берган воқеа-ҳодисалардан таъсирланиб, қаламга олдим. Унга худди диссертация ёзишга киришган тадқиқотчининг ғайрати ва ҳаяжони ила киришдим.
Севишган ёшлар ҳамда Серпилнинг акасини асар бош қаҳрамони сифатида гавдалантирдим. Ўзим яшаган, ҳис қилган, эшитган ва кўрганларимни Серпил ва Само мисолида таҳлил қилдим, асрий қадриятларга назар ташладим.
Асрлар давомида бирор бир миллат лўлиларчалик эзилмаганини кўпчилигимиз яхши биламиз. Аммо шу пайтгача бу ҳолатнинг оддий томошабинимиз, холос. Айтишим мумкинки, китоб шахсий ҳаётимда одатий қарашлардан чекиниш томон илк қадамдир. Хулоса чиқаришни эса ҳар доимгидек, азиз ўқувчиларимга қолдираман.
Китобни ўқиган пайтингизда мен ҳаёт бўлсам ҳам, бу оламни тарк этган бўлсам ҳам, дуоларингиз ила эсга олишингиздан умидворман.
Азизларим, Аллоҳга омонатсиз!
Амина Шенликўғли
Бошқа бир Одам Ато йўқ.
ЛЎЛИ ИНСОН ЭМАСМИ?
Серпил билан Само – битта мактабда таҳсил олаётган дугоналар эдилар. Уларнинг иккови ҳам лўли фарзанди бўлишгани учун мактабда камситилади. Худди бошқа лўли болалар ёки миллий ва ирқий озчилик вакиллари сингари.
Самонинг отаси ўлган, Серпилники эса қамоқда.
Самонинг онаси тинчгина уйида ўтириб, икки ўғлининг топганига қаноат қилади, Серпилнинг онаси эса фоҳишахонада ишловчи хотинларнинг болаларига қарайди, Серпил эса унга ёрдам беради.
Кичкина уйдаги боғчага қўшимча равишда Серпил ва акаларининг ўзи ҳам баъзида оналарининг тарбиясига эҳтиёж сезадилар. Жафокаш аёл умрининг энг катта зарбасига ўз ирқи туфайли дучор бўлган, аммо ўзи кўникиб қолган ожизлик билан, айбдорларни кўрмай, иши кўплигидан айбдорларни топишга вақти ҳам бўлмай, дунё карвонсаройида умр ўтказади.
Ҳикоямизни болалар дунёсидан бошласак.
* * *
Серпил кичик Хоқоннинг қўлидан тутганча, у билан гаплашиб, уйга қараб келарди.
Хоқон беш-олти ёшли зийрак бола, у дардини фақат Серпилга айтади. Ҳозир ҳам шундай қилди:
– Серпил опа! Аҳмаднинг отаси ҳеч алмашмайди, менинг отам эса тез-тез алмашиб туради? Онам нега янги ота олиб келаверади?
Серпил ёввойи дунёнинг талотўпларига ҳали ўрганмаган. Чунки у ҳам ҳали ёш. Ораларида бир неча ёш бор, холос. Бу маъсум болага қандай жавоб беришни ҳам билмай, гапни бурмоқчи бўлди:
– Хоқон, юр уйгача югуриб борамиз.
Хоқон қадамини секинлатди:
– Йўқ, мен югуришни истамайман! Сен менга жавоб бермадинг. Нега отам бунча тез алмашади? Менга янги оталарнинг кераги йўқ. Бошқа болаларнинг янги отаси йўқ-ку, нега бизники янгиланаверади?
Хоқоннинг отаси нима сабабли тез-тез алмашишини Серпил ҳам тушунмайди. Хоқон қоп-қора, ёшли кўзларини Серпилга тикиб, яна сўради:
– Серпил опа, мен ҳам ота бўламанми?
– Албатта, бўласан! Нега сўраяпсан?
Хоқон ҳазин овозда жавоб берди:
– Мен ота бўлсам, болаларимни янги отага ташлаб кетмайман. Уларни ташлаб қочмайман!
Серпил ҳам бу ҳолатни тушунолмасди, унинг ҳам бунақа ишларга ақли етмас, шу боис Хоқонни қаноатлантирадиган жавоб беролмасди. Қизиқ, аммо нима қизиқлигини унинг ўзи ҳам билолмасди.
Хоқон ва бошқа болаларга нима учун Серпилнинг онаси қараяпти? Нега Хоқоннинг онасини «кўча аёли» дейишади?
Серпил Хоқонга ва анави болаларга ачинарди. Уларнинг ўйинлари ҳам одамнинг ичини эзарди. Аммо сабаб нима, бу болаларни кимлар ранжитмоқда? Ана шуларни билолмасди. Унинг ўзини ҳам бахтли деб бўлмасди. Отаси муттасил қамоқда, нима учун уни чиқариб юборишмаётганини ҳам билмайди. Шўрлик она елкасидаги, ўзидан бир неча бор оғир юк тагида тинимсиз, дам олмасдан, ҳузур топмасдан, кун кўрмасдан, ҳатто умидлари чилпарчин ҳолда ҳаракат қиларди.
Измирнинг Тепажиқ маҳалласи, Фойтунчилар кўчасида яшовчи Ўзкасаплар оиласининг энг кичкина қизи эди Серпил. Севимли дўстлари билан ўйнаганида, ўз дардларини ҳам унутарди. Серпилнинг дўстлари кўп эди. Уларнинг ҳаммасини яхши кўрар, аммо Самога меҳри бўлакча эди. Само бошқа маҳаллада яшар, аммо Серпил билан битта синфда ўқирди. Бошқа куни Самонинг оиласидан яширинча у билан ўйнай бошлаганида, бирдан миясига келган гапни тилга чиқарди:
– Биласанми, Зулайҳоларнинг кўчасида бир ҳожи зиёфат беряпти. Биз ҳам борайлик. Гўштли овқатларга қорнимиз тўярди.
Само иккиланиб қолди. Умидсиз оҳангда сўради:
– Бизга ҳам беришармикин?
Серпил бунга шубҳа қилмасди: нега беришмас экан?
– Албатта, беришади. Ахир ҳожи улар, ҳожи! Ҳаммани меҳмон қилишади, бизни қуруқ қўйишармиди? Яқинда ўлган ҳожи она эсингдами? У ҳар доим бизга овқат берарди. Юр, кеч қоламиз.
– Кетдик!
Икки дугона ҳожилар зиёфатига боришаркан, Серпил ич-ичидан тошиб чиқаётган қувонч ҳисларини шериги билан бўлишарди:
– Қандай яхши-я! Ҳожи бўлиб қайтибди. Пайғамбаримизни кўриб келгандир?
Само бунақа саволни кутмаганди.
– Билмасам, ҳожилар билади-да!
Серпил Пайғамбар алайҳиссаломни шу қадар севардики, ич-ичида ул зотга нисбатан қайноқ ҳисларни туярди. У ҳожилар зиёфатини худди Пайғамбарнинг ҳадяси деб биларди.
Шу тобда овози чиройли бўлгани сабабли азалий орзусини эсламай ўтолмасди:
– Биласанми, Само, мен қўшиқчи бўламан, кўп пул йиғаман, кейин Ҳажга бораман.
Само таажжубланди:
– Қўшиқ айтиб Ҳажга борса бўларканми?
Исломий тушунчалари ғариб Серпил маҳзун тортди:
– Нега бориб бўлмас экан? Шу йўл билан кетмасам, бошқа йўлим йўқ! Мен уни кўришни, қўлларини ўпишни, қучоқлашни истайман.
Қалбим соҳиби сенсан,
Унда фақат сен борсан,
Мен учун бир оламсан,
Борлиғим, ҳаётимсан!
Серпил бирдан тўхтади, қаердадир хато қилганини тушунди ва Самодан сўради:
– Ҳожиларникига кетяпмиз, зиёфатдаги таомларни еймиз. Диний нашидлар ўқишни билмаймиз-ку?
Болалар ана шундай суҳбат билан кўчада кетиб боришарди. Серпил шу пайтгача ёдида қолган қўшиқларни баланд овозда хиргойи қилар, ўзини жуда бахтиёр ҳис этарди. Тўхтаб Самога юзланди:
– Қани, энди сен ўқи!
Серпил сўзини тугатмай туриб, Само эътироз билдирди:
– Йўқ, ўзинг ўқийвер!
Серпил куйлай бошлади:
Шул жаннатнинг ирмоқлари
Оқар «Аллоҳ», дея-дея,
Чиқмиш ислом булбуллари,
Ўтар «Аллоҳ», дея-дея.
Осилар Тубо шоҳлари,
Қуръон ўқир дудоқлари,
Жаннат боғин чечаклари
Яшнар «Аллоҳ», дея-дея.
Икки қизалоқ болаларча орзулари оғушида чопқиллаганча кетиб боришарди. Ниҳоят, ҳожилар зиёфат бераётган ҳовлига етиб келишди. Уйнинг олдида тумонат одам. Кимдир ичкарига кираётир, кимдир овқатланиб ортига қайтмоқда. Серпил билан Само ҳам бир четда туриб, таклиф қилишларини кута бошлашди.
Серпил бир неча ҳафтадирки, гўшт емаганди. Қизиқсиниб сўради:
– Бизни таклиф қилишармикин?
Само ишонч билан жавоб берди:
– Албатта, чақиришади, ўзинг боя айтдинг-ку?
Шу пайт эшикдан кексароқ аёл кўринди. Меҳмонларни эҳтиром ва ғурур ила ичкарига бошлади. Баъзилар ҳожиликни манманлик белгиси сифатида кўрадилар. Аммо бундан бехабар икки бола бурчакда мунғайиб туришаркан, кекса аёл меҳмонларни кутиб олиш билан овора эди.
– Қани, келинглар, марҳамат, Байтуллоҳни кўрган кўзларга сиз ҳам бир бор тикилиб, зиёфатимиздан баҳраманд бўлинг.
Болалар ҳамон бир четда қимтиниб таклиф кутишарди. Аёл меҳмонларни ичкарига олгач, эшикни ёпди. Болалар бир-бирига термилиб қолишди. Серпил дугонасига қараб пичирлади:
– Бу хотин бизни кўрмади. Кел, эшикнинг олдига бориб турамиз.
Само ҳам шуни ўйлаб турганди.
– Тўғри, бу ерда бизни кўрмади, шекилли.
Дарҳол ўрниларидан туриб, ҳожи холанинг кўзи тушадиган жойга ўтишди. Бир соатча кутсалар ҳамки, уларга ҳеч ким эътибор бермади. Ҳаво совуқ, музлаб қолишганди.
– Бирорта ҳовлига кирсак, – деди Серпил ва ўша заҳоти фикридан воз кечди. – Йўқ, нима деймиз? Бизга овқат беринг, оч қолдик, деймизми? Бўлмайди, онам эшитиб қолса, хафа бўлади.
Шу пайт эшик очилиб, яна ҳожи хола кўринди. Кимдир келдимикин, деб ўнг-сўлига қаради. Бирдан иккита болага кўзи тушди. Қизларни бошдан-оёқ кўздан кечиргач, Серпилга юзланди. Серпилнинг қалби ҳаяжонли тепа бошлади: «Ҳозир бизни ичкарига таклиф қилади!»
Аёл бир зум Серпилга тикилиб турди-да, афтини буриштириб бақира кетди:
– Йўқолинглар! Ифлос лўливаччалар! Сизга берадиган овқатим йўқ… Нимага мушукка ўхшаб пойлаб ўтирибсанлар?
Серпил уятдан ер ёрилмадию, ерга кириб кетмади. Аёл жаҳл билан эшикни ёпди. Болалар аёлнинг бундай хато ҳаракатлари боисини тушунадиган ёшда эмасдилар. Само ҳам, Серпил ҳам юзларига ёпилган эшикка ҳиссиз термилиб қолишди.
Бир соат илгари уларга Жаннат эшигидек кўринган дарвоза энди худди Қутб музликларидек совуқ туйиларди. Гўё барча совуқлик ва чиркинлик шу эшикка келиб ёпишганди. Само бир муддат қотиб турди. Кейин дугонасига ўгирилди:
– Биз лўливаччамизми, Серпил? Бу хотин нимага бунақа деди?
Серпилнинг ҳам ҳафсаласи пир бўлганди. Йиғлагудек бўлиб, жавоб берди:
– Ўзи лўли, биз лўлимасмиз. Биз гаччолармиз. Ярамас хотин экан. Лўли хотиннинг ўзгинаси.
Гаччо ёки гажи деб лўлилар лўли бўлмаганларни айтишади. Само бор овози билан йиғлаганча, уйи томон югурди:
– Мен лўли эмасман, мен лўли эмасман!
Одамлар бу боланинг ортидан ҳайрат билан тикилиб қолишди.
Самонинг кўзига энди ҳеч нарса кўринмасди. Қалбида, миясида зилзилалар қўпганди. У тинимсиз югурар, телбаларча қичқирарди. Серпил ҳам унга етолмасди. Самонинг дунёси остин-устин бўлиб кетганди. Бир гал ўқитувчиси унга «лўлилик қилаверма», деганди. Ҳозир ҳожи холанинг таҳқиромуз сўзлари уни телбага айлантирганди.
У онасидан лўлилар кимлигини сўраши керак. Само югура-югура, Фойтункўчадаги ёғочдан қурилган кулбаларига етиб келган, Серпил ҳам унинг ортидан ҳаллослаб келарди. Серпил ҳам онасидан лўли сўзининг маъносини сўрамоқчи эди. Онасининг авзойи бузуқлигини кўриб, бу ҳақда оғиз очмади. Онаси ҳам қизининг юзига қарамагани учун унинг қалбидаги ғалаёнларни англамади.
Бечора аёл чарчоқ кучлилигидан болаларининг юзидаги кадарни пайқашга ҳам ҳоли қолмасди. Бунга вақти ҳам йўқ эди. Аёл бир кўча наридаги Измир фоҳишахонасида ишлайдиган аёлларнинг болаларига қарашдан бўшамасди. Уй ичи болаларнинг шовқинига тўлиб тошганди.
Само ҳам онасига гапиролмади, дардини ичига ютди. Миясини қуртдек кемираётган «ифлос лўливачча» деган сўз маъсум дунёсидаги хотираларини бирма-бир кўз олдига тиза бошлади. Серпил ҳам шу сўзлар таъсирида эди. Онасининг қачонлардир айтган гапи ёдига келди: «Биз лўлимасмиз, лўлилар мусулмон бўлишмайди, биз эса алҳамдулиллаҳ мусулмонмиз».
Серпил яна хотираларга берилди.
Бир куни бир хотин йиғлаб, ўз дардини қўшни хотинга тўкиб солганди:
– Боламни лўли деб мактабдан ҳайдашди. Бошқа мактабга бердим. У ердан ҳам турли баҳоналар қилиб, қувишди. Ахир, лўли бўлиб туғилган бўлсак, бизда нима гуноҳ? Мен нима қилай? Ота-оналар «менинг болам лўлилар билан битта синфда ўқишини истамайман», дейишганмиш. Ўз қўлларида бўлмаган туғилиш қисматидан бехабар бу кимсалар маъсум гўдакларнинг дилидаги туғёнларни қаердан ҳам билишарди? Давлат ҳам бу борадаги сиёсатни аниқ белгиламаган. Аллоҳдан қўрқиш нималигини билмайдиган, ичи фасодга тўла бу кимсалар шу пайтгача минглаб инсонларнинг қалбини вайрон қилишган, йиллар давомида шундай яшаб келишган ва яшашда давом этишарди.
Бу икки бола ҳам ўша минглаб бегуноҳ инсонларни тамсил этишарди. Серпил ўз хаёлларига ғарқ бўлганди: демак, лўлилик жуда ёмон, уятли сўз экан, нима учун ҳақир сўзни уларга нисбатан айтишяпти? Само ҳам ўз хаёллари билан банд эди. Ўша кундан бошлаб, Само ҳожиларни ҳам, уларнинг зиёфатларини ҳам ёмон кўриб қолди. Ҳамма ҳожилар унинг кўзига ўша жоҳил инсон бўлиб кўринарди. Қувилган куннинг доғи унинг кўнглида қолиб кетди. Бу ҳақда ҳеч кимга оғиз ҳам очмади. Бундан бирор фойда йўқлигини ҳам биларди…
Серпил энди баъзи нарсаларнинг фарқига боради. Ўқитувчиси Тепажиқдан келган ўқувчиларга бошқача муомала қиларди. Яна бир нарсани тушунди: у онаси билан дўконга киргудек бўлса, сотувчилар уларга бошдан-оёқ шубҳа билан тикиладилар. Бир гал совғалар дўконидан чиқишганида, орқасидан сотувчи қиз югуриб чиқди:
– Тўхта, эй қиз, нимани ўғирладинг, – деб ҳамма ёғини тинтиб чиққанди. Бу ишни у кўчанинг ўртасида қилган, ўша куни қаттиқ изза бўлганди.
Озчил ирқнинг болалари бошқа бир ирқ яшайдиган ҳудудда камситилиши янгилик эмас. Аммо ҳеч ким айнан бегуноҳ лўли болалари сингари таҳқирланмаган бўлса керак…
Инсон қиёфасида кўринган ҳар кас ҳам инсон бўлавермайди
АСЛИДА ҲАР ИРҚ БИР ОЯТДИР
Совуқ қиш кунларидан бири. Том мўриларидан чиққан тутун сингганидан қорлар қорамтир тусга кирган эди. Серпил бехосдан ойиси билан жанжаллашган қўшни хотиннинг гапини эшитиб қолди:
– Ифлос лўли! Фоҳишаларнинг боласини боқиб, ўшалар берган ҳаром пулга бола боқасан! Лўли эканингни тан олмайсан! Ҳе, турқингни ел олсин!
Яхшиям онаси бу гапларни эшитмади. У ўзининг ташвишлари билан банд эди. Эшитганида, қўшни хотиннинг сочини юлиб, ерга босиб, абжағани чиқарган бўларди.
Деразадан аёлга тикилиб турган Серпил эса қотиб қолганди.
Орадан бир неча кун ўтиб, онасини ҳақорат қилган аёлнинг уйига борди. Тортинибгина стулга ўрнашаркан, атрофга истаксиз кўз ташлади. Сўрамоқчи бўлган саволини қандай беришни билмасди.
Бир муддат ичидаги қўрқувни боса олмади. Кейин бор жасоратини тўплаб сўради.
– Хола, сиздан бир нарса сўрасам, жавоб берасизми?
– Сўра, жавоб берадиган гап бўлса, нима учун жавоб бермас эканман?
Серпил маъюс кўзларини хотинга қадади:
– Хола, менинг онам лўлими?
Аёл бу саволни кутмаганди.
– Йўқ, жоним, онанг яхши инсон, нега лўли бўларкан?
– Лекин сиз кеча шунақа дедингиз-ку? «Лўли эканингни яширасан», дедингиз. Менга ростини айтинг. Биз лўлимизми?
Аёл каловланди. Тили калимага келмай қолди:
– Ҳа энди… одамлар… жаҳли чиқса бир-бирига қараб «лўлимисан», дейди-ку?
– Лекин сиз, «лўли эканингни яширасан», дедингиз-ку?
Аёл танг вазиятда қолди. Серпилнинг қаршисига ўтириб, чуқур нафас олди. У Серпилни яхши кўрарди. Бир неча кун илгари унинг онасига нисбатан ёғдирган ҳақоратларни унутолмас, шу боис Серпилнинг олдида хижолатда эди. Айбдор қиёфада исломга отилган туҳматларга ишонган бир кимса сифатида жавоб қайтарди:
– Биласанми, қизим, аслида лўли ҳам Аллоҳнинг бир бандаси. Улар мусулмон бўлолмасалар-да, яхши одамлар. Сен ҳечам хафа бўлма.
Аёлнинг янглиш тушунчаси Серпилни янада ғамга ботирар, тушкунлигидан нима қиларини билмасди.
– Нимага мусулмон бўлолмас экан?
Аёл исломга кейинчалик суқиштирилган хурофотлар, уйдирма гапларни йиллар давомида эшитавериб, ишониб қолганди. Серпилга ҳам шу уйдирмаларни тушунтиришга тушди:
– Ҳазрати Муҳаммад шунақа деганлар.
– Нима деганлар?
– «Мен лўлиларни ёмон кўраман», деганлар.
Бу гапни эшитиб, Серпил қаттиқ қайғуга чўмди. Бу сўзлар ҳазрати Муҳаммад (с.а.в.) томонларидан айтилмаганини у қаердан ҳам биларди? Аммо буни Серпил ва унинг яқинлари билмасди.
«Демак, у бизни севмайди», дея ўйлади ва сўради:
– Ул зот нима учун мени ёмон кўрар эканлар? Мен пайғамбаримизни севаман-ку? Нега у киши мени ёмон кўрадилар, нега?
Аёл билимдон қиёфада давом этди:
– Сен қибтийсан, болам! У киши эса араб. Сени қандай яхши кўрсинлар?
Серпил ичидан тошиб чиққан ғазабни боса олмади.
– Нима бўпти араб бўлсалар? Мен уларни ҳар қандай кўринишда – ҳатто қора танли бўлган тақдирда ҳам барибир севган бўлардим. Нега ул зот мени ёмон кўрадилар? – Кейин кўз ёшларини артиб, баланд овозда сўради: – Унда мен кимни Ҳазрати Муҳаммад деб чақираман? Унинг ўрнига кимни севаман?
Аёл янада шошиб қолганди. «Бола тўғри айтяпти, аммо мен ҳам нотўғри гапирмадим-ку?» деган хаёлга борди.
Ахир бу каби янглиш фикрларда юрганлар озми? Зотан, Исломнинг асл манбаларидан хабардор бўлмаган баъзи устозлар ҳам лўлиларнинг қарғишга қолганига ишонишарди.
Серпил ўзи ўтирган курсининг устида мук тушиб, йиғидан букчайиб қолганди. Унинг аҳволини кўрган аёл ҳам кўз ёшларини тиёлмади.
Серпил бошини кўтариб, йиғлай-йиғлай хитоб қилди:
– Мен ул зотни ота-онамдан ҳам кўпроқ яхши кўрардим, нега у мени ёмон кўради, нега, нега? – Серпил жуда зийрак қиз эди. Бирданига юрагида янги умид учқуни туғилди. Кўз ёшларини тийди, кўзларини артиб, сўради: – Балки бу гапларингиз ёлғондир? Балки ул зотга қилинган туҳматдир?
Аёл елка қисди.
– Иншааллоҳ, ёлғон бўлиб чиқсин! Аммо ёлғон гап шунчалик тез ёйиладими? Билолмадим, болам.
Серпил энди ўзининг лўли эканига ишона бошлаганди. Савол беришда давом этди.
– Сиз онамнинг лўли эканини қаердан билдингиз?
– Мен онангнинг ҳаётини яхши биламан, қизим! Лекин сен хафа бўлма! Сен жуда яхши қизсан. Онанг ҳам қалби тоза аёл. Лекин отанг аниқ лўли эмас. Cен метиссан.
– Нима бўпти? Қаранг, ахир ул зот бизни ёмон кўрса? Агар у севмаса, Аллоҳ ҳам бизни севмайди-да!
Аёл ўзича қизга таскин берган бўлди:
– Сен яхши инсон бўлишга ҳаракат қил. Шунда эҳтимол, Пайғамбаримиз ҳам, Аллоҳ ҳам сени севиб қолар?
Уларнинг суҳбати давом этаркан, аёл қизга онасининг ҳаётини ҳикоя қилишга тушди.
– Онанг – жуда яхши инсон. Лўли бўлсаям юраги тоза аёл эди. Қизлик пайтида бир йигитни севиб қолган. Йигит ҳам унга кўнгил қўйган. Турмуш қуришган. Битта қиз кўришган. Сенинг опанг. Кейин орадан кўп ўтмай, йигит ажрашиш учун судга ариза берган. «Лўлининг қизи эканини билмай уйланибман», деган. Суд ҳам опангни отасига бериб, уларни ажратиб юборган. Опанг роса йиғлаган экан, мен ҳам эшитиб, роса йиғлаганман. Опанг йиғлаб, ҳамма ёқни бошига кўтарган. «Онамга кетаман, онамни соғиндим, мени онамга беринглар», деб роса тўполон қилган. Онангни олдига олиб боришганда, йиғлаб, ўзини унинг қучоғига отган. «Мени ташлаб кетманг, онажон» деб роса хархаша қилган. Онанг эса, «Болажоним, судга берадиган пулим йўқ», деб йиғлай-йиғлай, болани отасига қайтарган. Опанг «Ойимни соғиндим», деб кўз ёш тўккани ҳечам эсимдан чиқмайди. Онанг ҳам ўша йигитни жуда яхши кўрган экан. Ундан кўнгил узиши қийин кечди. Охири сенинг отангга тегди.
Серпил онасининг ҳаётига оид ҳикояни тингларкан, ҳамон кўз ёшлари қуйилиб келарди. Уйига қайтганида онасига бошқача кўз билан термилди. Унга ичи ачиди. Аммо сир бой бермади.
У энди ҳам мактабга борар, ҳам вақт топди дегунча, болаларга қараётган онасига ёрдам берарди. У қўшиқчи бўлиш орзусидан воз кечмаганди. Қўлига соч чўткасини тутганича, микрофон ясар, кўзгу қаршисида ўзини томоша қиларди. Ўқитувчилари ҳам кўпинча унга қўшиқ айттириб, таҳсин айтишарди.
Зотан, бу муаллимлар Серпилни бошқа пайтда одам ўрнида кўришмасди. Лекин ҳамма унга «Сен қўшиқчи бўлишинг керак», дерди. Шу боис, катта бўлгач, қўшиқчи бўлишга қарор қилганди.
* * *
Бир куни қош қорайган пайтда исловотхонада ишлайдиган Нолон кириб келди. Эшикни Серпил очди. Нолон ичкарига кириб, боласини бағрига босди ва ўпа кетди. У бор-йўғи бир неча соатдан бери боласини кўрмаганди.
– Болажоним… Келақол ойижонингга, кел, асалим.
Аёл боласини энтика-энтика ўпаркан, эмизиш учун курсига жойлашди. Серпил ундан кўз узмай ўтирарди. Унинг маъсум нигоҳлари аёл жуда саросимада эканини дарҳол пайқади.
– Хола, нега шошиляпсиз?
Аёл боласини эмизаётиб жавоб берди:
– Шошилмасам бўлмайди, бирпасга рухсат олганман. – Аёл аччиқ кулимсираб қўшиб қўйди. – Бугун мижозлар жуда кўп.
Серпил соддалик билан сўради:
– Сиз ҳам ўша ерда ишлайсизми?
– Ҳа.
– Нима сотасиз?
Аёлнинг қошлари тугунланди, юзи тундлашди:
– Кўп гапирма! Ўзинг бир қарич бўла туриб, бунақа ишларга бурнингни суқма!
Серпилнинг кайфияти бузилди. Орадан ўн дақиқача вақт ўтиб, яна бир савол берди:
– Сиз ўғлингизни яхши кўрасизми?
– Нега яхши кўрмас эканман? Бу менинг жоним-ку, ягонам-ку! – аёл шундай деб боласининг бурунчасини ўпди.
– Отаси-чи? У ҳам яхши кўрадими?
– Албатта, уям яхши кўради.
– Унда нега боласини кўргани келмайди?
Аёл жим қолди. Бу болага нима бўлди ўзи? Нега бунақа саволлар беряпти?
– Жоним, уям бир куни келади боласини кўргани.
– Уям узоқдами? Ёки менинг отамдек қамоқдами?
– Ҳа, ҳа, бўлди, бошқа ҳеч нарса сўрама, юрагимни сиқиб юбординг!
– Хўп, бошқа ҳеч нима сўрамайман. Лекин Тунжнинг отасини исми ким? Жудаям билгим келяпти!
Аёл юзини тириштириб, ниманидир эслашга уринди.
У ўз боласининг зинодан туғилганини бу гўдакка қандай тушунтира оларди? Фаҳш маконига келган минглаб эркаклар орасидан қайси бири бу боланинг отаси эканини у қаердан билсин?
Серпилга яна бир бор тикилди. Кейин қучоғидаги боланинг юзларига ҳазин тикилиб қолди.
– Болажоним, сен жонимнинг бир парчасисан, нариги парчанг кимга тегишли экани – менга қизиқ эмас.
Серпил, табиийки, бу сўзларнинг мағзини чақолмасди. Аёл қизчага ўгирилди:
– Мега қара, маҳмадона, Яратгандан ўтиниб сўрагинки, сенга менинг тақдиримни раво кўрмасин, мени бу ерга опкелиб сотган нокасларга сени дуч қилмасин. Аёлларни ифлослик жарига итарувчилар ҳам аслида аёллардир. Шуни ҳеч қачон эсингдан чиқарма.
Серпил қўлидаги қўғирчоқнинг сочларини тараркан, яна сўради:
– А-а-а, сизни сотиб кетишганми?
– Сотишган, заррача ачинмасдан сотиб кетишган…
Серпилнинг мўъжаз мияси бу ҳақиқатни идрок этишга ожиз эди. Одамни ҳам сотишадими? Қандай қилиб?
Мурғак қизалоқ инсоннинг сотилишини даҳшат ила тасаввур қиларкан, вужуди титраб кетди.
Аёл кетгачгина болалар ўйинига киришиб, бу бадбин хаёллар таъқибидан қутулгандек бўлди.
Серпил онасининг шу қадар машаққатлар эвазига пул топишга мажбур бўлаётганини билгани учун отасидан қаттиқ ранжирди. Моддий қийинчиликлар соясида унинг қўшиқчиликка бўлган ҳаваси тобора ортиб борарди. Кўнглида «Онамни фақат шу йўл билан қутқазаман», деган ишонч бор эди. Кичкина қизалоқнинг миясини шу ўй тамомила эгаллаганди. Афсуски, одамларнинг аксарияти Яратган инъом этган ақлни унга бандалик, итоат учун эмас, балки шайтон ва унинг малайларига хизмат қилиш учун сарфлашади.
Орадан кунлар ўтди. Серпил онасининг назоратида болаларни овқатлантириб ўтирарди. Улардан бири Серпилни саволга тутди:
– Сейпил опа, сиз мени отамни танийсизми?
Серпелнинг ичида нимадир узилгандек бўлди. Афсус билан жавоб қайтарди:
– Мен сенинг отангни кўрмаганман-ку?
Бола давом этди:
– Йашмини ҳам кўймаганмисиз?
– Йўқ, расмини ҳам кўрмаганман.
– Мен кўйганман, отам жудаям чийойли. У кейинйоқ келайкан.
Бир неча ойдирки, бу бола фақат шуларни гапирарди. «Отам келайкан», дерди. Онаси бир газетада қайсидир эркакнинг расмини кўрсатганидан бери «Бобомнинг расмини кўрдим», деб қувониб юрарди.
Дарди бедаво тенгсизлик оналарни ўз болаларига ана шундай «сохта оталар» ҳақидаги чўпчаклар тўқиб чиқаришга ундарди.
Газетадаги ота… Болакай газетада расми чиққан эркакни умид билан кутарди. Бу ерда яна қанча болалар бор у сингари… бу болаларнинг аҳволи ҳар қандай юракни ларзага соларди.
Инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилаётган бугунги ривожланган мамлакатлардаги бузуқлик ва фаҳш маҳсули эди улар. Бир бузуқ эркак ва зинокор аёлнинг хатоси жабрини ана шу бегуноҳ гўдаклар тортарди.
Бу зулмат бир бошқача зулмат,
Кўз очирмас сени, жон болам.
Одамийлик ўлган бу фурсат,
Унутмагин ҳеч қачон, нолам.
Сен туғилмай сотилди онанг,
Зиндонларга сени отдилар
Дунёйингни қилиб тору танг,
Оғир гуноҳларга ботдилар…
* * *
Нариги уч нафар боланинг оналари ҳам Серпилларникига келган, улар ҳам болаларини эркалатиб ўтиришарди. Серпил бир чеккада турганча, уларни кузатарди. Аёллардан бири курсига ўтириб, дугонасига ҳасрат қиларди:
– Эркакларнинг кўнглини овлаш ҳам жонга тегди, Нолон! Бугун битта ҳезалак роса асабимга тегди. Ҳали қараб турсин, вақти келиб, туғилганига пушаймон қилмасамми?
Иккинчи аёл кулиб сўради:
– Нима қилди сенга?
– Нима қиларди? Ўзи олтмишга кирган чол! Ишини эплолмагани учун мени айблади. Нималар деганини билсанг эди… Мен ҳам қараб ўтираманми? Гапириб ташладим. Беномус экансиз, десам, менга ваъз ўқишни бошлади. «Мен номусли одамман, бунақа гапларни менга гапирма», деб ўша эски ҳақоратларни қалаштириб ташлади. «Э, – дедим, – ор-номусдан ҳамма гапирсаям сиз жи-имгина ўтиринг. Номусли одам фоҳишахонада нима қилади? Сиз ҳам мен билан бирга гуноҳга қўл уриш учун келгансиз-ку?» дедим. Гапиролмай қолди. Беномуслар! Биз билан бирга ўша нажасни еб бўлиб, ўзларидан фаришта ясаб олишади, бизни беҳаё, орсизга чиқаришади. Роса адабини бердим, энди эшигимизга келолмайди бўлди.
Учинчи хотин ҳам бугунги ўтган ҳаётидан бир лавҳани шерикларига илинди:
– Бугун ёнимга ҳали она сути оғзидан кетмаган бир бола келса, денг! Жинни бўлиб қолдим. «Бу ерга нега келдинг, уялмайсанми?» дедим. «Нимадан уяламан? Кеча телевизорда кўрдим, мен ҳам анча нарсани ўргандим», деяпти.
Иккинчи аёл қаҳқаҳа босилиши билан луқма ташлади:
– Барака топсин шу телевизордагилар. Эркакларнинг кўзини очиб, биз томонга йўллашади. Кеча бир мижозим ҳам шу гапни айтди. Биласизми, телевизорда берилаётган турли сериаллар, беандиша кўрсатувларнинг беҳаё бошловчилари туфайли мижозларимиз сони ортиб кетяпти. Ҳа, хўш, анави болани нима қилдинг?
Дугонаси кулимсираб давом этди:
– Нима қилардим? Болам, бор, ундан кўра отангни чақириб кел, дедим. Қулоғидан тортиб, болани уйига жўнатдим. Уялади одам! Ахир салкам неварам қатори-я!
Бир четда уларни эшитиб ўтирган Серпил қўққисдан аёллардан бирини саволга тутди:
– Ҳалиги… эркакларнинг кўнглини овлаш қанақа бўлади?
Хотинлар ажабланиб бир-бирларига қарашди. Биттаси:
– Асалим, бу бола ҳар замонда ўзи шунақа ғалати саволлар бериб, юракни сиқади. Кеча Бонунинг таъбини тирриқ қилганди. – Кейин Серпилнинг юзларига тикилганча, қўрслик билан жавоб қайтарди. – Эркакларнинг кўнглини овлаш бу ҳалиги… эркакларни кўнглини овлаш-да! Катта бўлсанг, биласан.
Серпил сўроғидан тўхтамади:
– Сиз ҳам эркакларнинг кўнглини овлайсизми?
Нолон ғазаб билан ўрнидан турди:
– Ўчир овозингни! Бир қарич бўла туриб, бунақа нарсаларни сўрама, демаганмидим? Уларнинг аҳволи сизларгаям таъсир қилибди чоғи:
Ғамлар айланади ҳар бир жумлада,
Энди сукут сақланг, эй калималар,
Кўнгил бўлмаса-да қай бир кимсада,
Кимнидир тилкалар алланималар.
Эшикларни ёпинг, кўзлар юмилсин,
Дунё титрамасин уятдан э, воҳ,
Ор-номус тупроққа майли, кўмилсин,
Коинот жойидан жилмасин ногоҳ…
Бу суҳбатлар орасида Хоқон ҳам хонага кириб келганди. Онасининг дугоналари билан кўришишдан аввал уларнинг ҳар бирини синчиклаб кўздан кечирди. Аёллар ҳам Хоқоннинг ҳаракатидан ажабланишди. Қизчанинг кўзларида унинг бахтсизлиги акс этарди.
Нолон Хоқоннинг юзларига кулиб термилди:
– Ниманидир сўрамоқчимидинг, шириним?
Гарчи Хоқон жажжи елкаларини силкитиб, «йўқ» деса-да, унинг юзларидан нигоронликни пайқаш қийин эмасди.
– Гапиравер, нимадир демоқчимисан?
Хоқон қаердандир жасорат топди:
– Сиз ҳам болангизга янги ота олиб келасизми?
Аёллар бир-бирига қараб қолдилар.
– Нега сўраяпсан, жоним?
Хоқон қўлидаги нонни тишларкан, жавоб берди:
– Сизнинг болангизга янги отанинг кераги йўқ, у ўзининг отасини хоҳлайди.
– Сен қаердан биласан, болам? У ҳали гапиролмайди-ку?
Айни шу дардни бошидан кечирган бола ўз туйғуларини тилига чиқарди:
– Менга айтди. Мен эшитдим. Илтимос, унинг отасини алмаштирманг, холажон…
