Adam`ın dirilməsi

“Elazar ben Yair dedi ki, Tanrı, qədimdən sevdiyi yəhudi xalqına qarşı geri qaytarılması olmayan bir qərara gəlmiş olmalıdır, çünki əgər bizə dost üzünü göstərməyə davam etmiş olsaydı və ya sadəcə qısa bir müddətə qəzəblənmiş olsaydı, Böyük Qırğın zamanı yox olmaz, bu cür tamamən ortadan çəkilməzdi”

Josepus, The Jewish War (Yəhudi müharibəsi)

İnsan, xarabalıqlar arasında bir tanrıdır.

Emerson

MİRANDA KANİUK`a

İnsan, xarabalar arasında bir tanrıdır.

Emerson

1. Təlxək

Qadın incə barmaqlarıyla qapını tıqqıldadır. Geriyə toplanmış saçları gümüş rəngində, üzüsə ipək kimidir. Əynində güllü yay paltarı var – təzə alındığı bəllidir. İndicə köhnə bir fotoşəkildən çıxıbmış kimi görünür. “Adam, Adam!” deyə səslənir və “Cənab Steyn” deyə o saat düzəldir. “Vaxt çatıb, Adam… Çox üzgünəm”, deyə sözü gəvələyərək əlavə edir. Pansion sahibəsi həqiqətən də çox üzgündür.

Göyümtül damarları görünən incə əlləriylə boğazını sıxır və bir an huşu gedəcəkmiş kimi görünür, boğaraq öldürən qatilin qurbanıdır sanki. Hələ dünən havasızlıqdan öləcəkdi, amma indi günəşi və bu qapını salamlayır; qəlbiysə ilk görüşə çıxan gənc qızınkı kimi döyünür, bircə sehirli sözə görə qatilini qürurla salamlamağa hazırdır. Bir az öncə, hələ tam gözünü açmamışkən, hələ yarıyuxuluykən səhər çox gözəl görünmüşdü. Amma tamam ayılandan sonra yanıldığını anladı. İndiysə boynuna toxunur və səhərə nifrət edir, qısa bir vaxt içində öz aqibətinin bəlli olacağını bilir.

Adam bir saat öncə yuxudan oyanmağına baxmayaraq hələ də özünü yatıbmış kimi aparır, gözlərini bağlayarsa heç kim tərəfindən görünməyəcəyini fərz edən uşaq kimi. Ancaq göz qapaqları bir az aralıdır, buna görə divarda oynayan maşın kölgələrinin hərəkətini görür. Yarıaçıq kipriklərinin arasından özünü solğun divar kağızının üstünə dağılmış görür. Divardakı çiçəklərin arasında minlərlə öz surəti var. Ev sahibi indi boynunu ovuşdurur yəqin ki. Onun o uzanmış və yupyumşaq əlləriylə boynunu sığalladığını hiss edir. Dünənki gecəyə görə narahat deyil, qadının boynunun dünyada lazımsız yerə durduğu üçün də. Adam xoşbəxtliyi əldə etməyi bilir, bunun necə edildiyini də bilir. Sonun gələcəyini də anlayır. Yəni hər şeyin sonu olmalıdır. Tanrı da mənim qədər qərarlı deyil, deyə düşünür.

Bayırda sidr ağacları divar boyunca düzülüb, ara-sıra qaraltıları sezilir. Elə bil ağaclar üzür, onun otağınacan üzüb sonra yoxa çıxırlar. Xanım Edelsonun qapının o tərəfindən gələn səsiylə, öz-özünə yavaşcadan fısıldayan səsiylə gözlərini açır. Qadının qəlbindəki düşüncələri belə duyur.

Adam yuxudan təzə oyanmış biri kimi durub geyinməyə başlayır. Ayağa duranda İnkvizisiya məhkəməsi sədrinin papağına oxşayan uzun sərv ağacını görə bilir. Gecə yuxusuna ocaqda yandırma cəzası girib. İsrailə köçəndən bəri nədənsə öz həyatındakı olayları heç görmür, onun yerinə taleyləri özününküylə çox az oxşar olan adamlar, əsrlər öncəsi baş verən hadisələrə aid yuxular görür. Gecələr öz həyatı izləmə altındadır; amma yuxusunda xalqın izlədiyi böyük ocaqları görür. Dünən gecə İnkvizisiya məhkəmə sədri hansısa kitabı yandırırdı. Adam həmin kitabı Fausta oxşatmışdı. Kitabın həqiqətən yanmalı olduğunu hiss etsə də bu iş incitmişdi onu. O qara papaqlı İnkvizisiya məhkəmə sədri adına yaraşan bir iş görsə də yandırdığı Faust idi hər halda.

Gün adi bir basqın kimi başlayır. Səslər küçədən otağına dırmanır. Təlaşla şəhər mərkəzinə şütüyən maşınların səsi süd şüşələrinin cingiltisinə qarışır. Birisi: “Xanım Epsteyn, qəzetiniz!” deyə qışqırır. Sonra bükülmüş qəzet havada uçub qapının ağzına düşür, elə bu an küçənin tinində bir uşağın fəryadı yüksəlir. Adam qapının dalından ev sahibəsinin nəfəs səsini eşidir. Qadının bu dəqiqə qapı deşiyindən baxdığına əmindir. Yaş üzünü kranları qışqırıb guruldayan köhnə dəbli balaca hamamın qırağına söykədib qapıya tərəf səslənir: “Günəşin üzü zil qaradır Ruti və buludlar ürək bulandırır”.

Qadın qızarır; yazığın açar deşiyinə yaxınlaşdırdığı başı qapıya dəyir. Adamı gülmək tutur, amma xanım Edelsona qarşı münasibəti dəyişdirməlidir; buna görə gülüşünü güclə saxlayır.

“Adam, doğrudan nə düşünürsən?” Xanım Edelson almanca soruşur.

“Heç nə, Ruti, sadəcə görəsən bu gün də yaraşıqlıyam deyə maraqlanmışdım”.

“Yaraşıqlısan, Adam”. Və solğun fotodan çıxmış qadın təkrar qızarır.

Yuyunub qurtaranda bir ara sakitlik olur. Sonra xanım Edelson nəsə danışır bir az.

Adam köynəyini gümüş dəstəli fırçayla fırçalayarkən qadın bir az utanaraq “Səhərin gözü açılmamış romantikləşdik bir az” deyir. Adam ev sahibəsinin almanca danışmağından, öz diliylə desək “sizi təpələrin başına çıxarıb sonra qamçıyla döyən” bu dildən xoşu gəlir.

Ruti cavanlığında öyrəndiyi almancanı danışır hələ də. Adam İsrailə gələndən bəri, son iyirmi ildə dəyişmədən qalmış bu dillə tanışlığını təzələmişdi. Ruti danışanda köhnə bir kitabın, köhnə bir kitabxananın, ana babasının evindəki hansısa şəklin sirli gözəlliyini görürdü. Pansiyon sahibəsinin sözlərində anasının, Franz-Cozef əminin və atasının səslərini eşidirdi.

Ancaq bu zərif, yaşlı qadının bədənindən şikayətçiydi. Uşaq doğmaq yaşını keçmiş bu qadının bədəni necə olub ki, cavanlıq gözəlliyini, qüsursuz dərini qoruyub saxlaya bilmişdi? Bu necə mümkündü?

“Neçə yaşın var, Ruti?” deyə birdən qışqırır.

“Əlli, Adam. Gülmə, amma bu gün düz əlli yaşım tamam oldu”.

“Glükauf!” deyib başını əlüzyuyana əyir. Sırtıqlığa bax! Amma şairanə özgürlüklə təbii ki! Bakirə qız qədər gözəldir. Alışıb yanan bir bədən, geriyə toplanmış gümüşü saçlar… Qabağında çılpaq dayananda Adam gözlərini ondan çəkə bilməmişdi. Bədəninin heç bir yerində bircə qırış da yoxdur. Əyər-əksiksiz! Elə bil qadının bədəni illər öncə donub və indi birdən-birə yenə canlanıb…

Amma Adam indi tələsir. Gözəl mavi köynəyini geyinir, pencəyini düzəldir, üstünə Von Hamdunqun emblemi həkk olunmuş qızıl düymələrini parıldadır. Berlindəki gözəl evi Adama miras qalan həmin Von Hamdunq. Berlində A.N.Fişer tərəfindən tikilmiş, kənarı azacıq yuxarı əyilmiş qara şlyapasını başına qoyur; artıq hazırdır. Qapını açanda xanım Edelson tarazlığını itirir. Açar deşiyindən baxdığı üçün geri çəkilməyə imkan tapmamışdı və qapı açılanda ona dəymişdi. Büzülmüş dodaqlarından xəfif bir ufultu çıxır. Adam gülümsəyir: “Mənim ipək corablı qadınım belə qışqırır?” Və o kübar, kəskin, nüfuzedici baxışı qadının incə boynuna dikilib qalır.

Qu quşu deyir özlüyündə. Onun boynunda bu səhərin açıqlamasını görür. Onun boynunda özünün alçaldılmağını görür. Onu da bilir ki, günahı başqasının boynuna atmaq olmaz. Düşdüyü bütün quyuları özü qazmış adamam mən. Nə üçünsə bir az rahatlanmış kimi olur.

“Hazırsan, Adam?”

Qadının qabağında əyilir. Onu vals oynamağa dəvət edir. Qadınsa ona deyib-deməmək, harada olduqlarını yadına salıb-salmamaq haqqında götür-qoy edir. Ancaq unutmaq və bu mövzuda qalmamaq qərarına gəlir.

“Yaxşı, gedək” Adam deyir. Fəqət qadın ürəyində çalınmağa başlayan yumşaq musiqinin ortasında, rəqs hərəkətlərinə başlamaq istəyərkən üzbəüz evdən Golsteyn ailəsinin yəmənli qulluqçusunun səsini eşidir. Qulluqçu qışqırır: “Culi, Metti, tez olun, məktəbə!” Ruti qolunu qaldırıb Adamın qoluna girməyini gözləyir; sonra da koridor boyunca ona yol göstərir.

“Gedək”.

Qadın gülümsəməyini saxlaya bilmir və Adam bədəninin ağırlığını verib azacıq önə keçir; bir neçə saniyə sonra yol göstərən artıq qadın deyil, Adam qadına yol göstərir. Qadının öz evində! Barmaqlarını Adamın bahalı pencəyinin parçasında çəkinərək gəzdirir və bir an ağzı açılır. Xanım Edelson qorxur və Adam qışqırır: “At ədyalı! Hörümçək döşəkağısı!”

Qabağından keçdikləri otaqdan kimsə qışqırır: “Bir az yavaş! Bura pansiyondur, qatar vağzalı deyil!” Adam barmağını ağzına soxur, yaramazlıq edəndə yaxalanan uşaq kimi çiyinlərini silkələyir və özü kimi alçalan qadını yanıyca sürüyür. Nəfəsləri bir-birinə qarışıb, pilləkanları bir adam kimi düşürlər. Bu gəzinti zamanın nə üçünsə dayandığını və artıq var olmadığını yəqinliklə qadına isbat edir.

Heç nəyə baxmayaraq, xanım Edelson və Adam Steynin ağıl və qəlblərinin xaricində təzə gün sakit, balaca küçəni başdan-başa doldurur. Gün artıq alatoranlıqdan canını qurtarıb güneydə, hündür binaların üzərindən qürurla yüksələn günəşlə birləşib artıq. Yarkon çayının sahilində rəqs edən evkalipt ağacları üzərinə Tel-Əvivin payız səhəri yüksəlir; çox qısa bir an üçün, narın duman qatı buxarlanmadan öncə, gün hələ sütülkən Yarkonu uzaq sahilləri gözlə görünməyən geniş göl sanmaq olar.

Aşağıdakı holda çamadanlar yan-yana qoyulub; keyfiyyətli dəridən hazırlanmış, Prusiya istehsalı, dəstəyi fil dişindən beş çamadan. Hər çamadan qabağındakından on santim yüksəkdir, bu səbəbdən pilləkanlardan baxanda başqa bir pilləkan kimi görünürlər. Ya da Adamın dediyi kimi: “Maraqlı səhnə əlavəsi”. Sanki qabağına düzülmüş bütün həyatına baxırmış kimi Adam çamadanlarına baxır. Nə xanım Edelsonun incə boynunu və ya gənc, sürüşkən bədənini düşünür, nə itlərin yal qablarını, nə də başqa ağrılı xatirələri. Dənizləri və okeanları tanıyır. Gümüş, pul və güc istəyir. O güclü və yaraşıqlıdır; çamadanları da ona yaraşır. Keçən gecə, hadisə olub qurtarandan və o yatandan sonra xanım Edelson onun əşyalarını toplayıb. Hətta əşyaları yığdığı müddətdə ağladı da və Adam paltarların arasından onun göz yaşlarını tapacaq; bədəninin şəklini almış vəziyyətdə, toxunarkən gənclikdəki hisslərdən çox da fərqlənməyən hisslər keçirdiyi boynunu xatırlasın deyə. Yaxşı bəs o? Hər bir corabı, hər bir köynəyi, hər şalvarı, hər qalstuku yerləşdirən o qadın? Çamadanlara onları axırıncı dəfə görürmüş kimi baxır.

Qadın olaraq, hər şeyin bədəli olduğunu bilir. İndi, artıq ağlamır və göz yaşlarının Adama yoldaşlıq edəcəyini bilir. O isə burada qalacaq, sərv və evkalipt ağacları arasında, təzə çıxan günəşin işığıyla zənginləşmiş çayın sahilində. Və günlər keçəcək. Keçib gedəcək – o yaşlanacaq və qıvraq bədəni sual işarəsinə dönəcək.

Dırnaqlarını gəmirməyə başlayır və didilmiş dırnaqları mahnı oxuyur: “Adam gedir… Adam gedir…” Uşaqlığındakı o rahatlıq üçün burnunun ucu göynəyir. Əgər bacarsaydı ip üstündən tullanardı. Amma onun yerinə səssizlik var, qulaq deşən səssizlik. Adam gözlərini qaldırır və gözləriylə bir neçə ay öncə, bura gələndə Rutinin almanca danışığı və gözəl bədəniylə birlikdə içini evə qayıdan bir uşağın rahatlığıyla dolduran bu otağın şəklini çəkir.

Bir neçə ay öncə atasını bu köhnə mebellərin qabağında çağırmamışdımı? Bəyəm bura deyildi, Ruti qırmızı qədəhlərə konyak süzürdü, özü də qapqara pəncərənin qabağında dayanıb atasına səslənmişdi? Birdən-birə qaranlıq şüşədəki əksinin ona baxdığını görmüşdü; atasından daha yaşlıydı bu sima. O vaxt xanım Edelsona belə demişdi: “Bax, Ruti! Atamı çağırdım. Atam öldü. Əlli üç yaşındayam. Atam qırx səkkiz yaşında öldü. Bu gün mən onun atası ola bilərəm”. Və gülməyə başlamışdı. İndisə bir anlıq başqa şeyi xatırlayır. Kleyn, cənab Kleyn, komandir Kleyn düşərgənin qapısında dayanıb boş nəzərlərlə təzə gələnlərə baxır. Və Adam özü orada, başqa canlıların arasında dayanıb; sanki harasa tətilə gedəcəkmiş kimi, əlində üstünə “İŞLƏMƏK AZADLAŞDIRIR” yazılı çit çəkilmiş qəşəng, yaşıl çamadanla. Və anidən cənab Kleyn qışqırmışdı: “Ey, bu Adam Steyndir”. Səsində heyranlıq, böyük bir heyranlıq hiss edə bilərdiniz. Adam cənab Kleynin ondan imza istəyəcəyini də gözləyirdi, amma cənab Kleyn ondan imza istəmədi, onun həyatını bağışladı! İmza istəmədi, dörd ayaq üstə dayanıb itin qabından yemək yedim; Rekslə bərabər.

Burada, Rutinin otağında köhnə günlərə qayıtmışdı. Məsələn Vyana Kral Sarayının yanında heybətli bir vəziyyətdə dayanan atların qızıl çərçivəli şəkli. Və imperatriça Mariya Tberesanın şahanə qırmızı at arabası. Və qazlara baxan qırmızı yanaqlı bir qız. Şəklin altında qotik hərflərlə “Gesundheit, çox yaşa” yazılıb. Və gənc bir qadının porterti; üzü gəncliyin ağrısıyla bəyazlaşmış və kədərə boğulmuş, saçları geriyə daranmış və almas sancaqla bəzənmiş – xanım Edelson olduğu dəqiqdir, Ruti gənclik günlərində. Tanrının lütfü ya da möcüzə sayəsində bədəni hələ gəncdir. Bəli, hər şeyi yaxşı qorunub, o zərif Şiller şivəsi, Jan Paul, Vasserman, mebellər, komod, tablolar, üstünə mavi rənglə bəzək çəkilmiş ağ keramik nimçələr… 1911-ci il modeli iki nəfərlik, üstüaçıq Maksvell açıqcası. Bunların hamısı o atasına qışqırdığı vaxt ona baxdılar, var olmadıqlarına Adamı xəbərdar edən bir boşluqla baxdılar ona. Sanki qabağındakı hər şey çox öncədən sönmüş bir ulduzdu, sanki gördüyü şəkillər ölü bir işığa, yerüzü şüasını alsa da hələ min il öncə ölüb daha parıldamayan bir ulduzun işıltısına dönüb.

Bəli, komandir Kleynin yanından duman kimi itib xanım Edelsonun yaxşı qulluq edilib saxlanılmış – ancaq Adam üçün saxlanılmış – bədənində təkrar təzahür edən uşaqlığı da daxil, sanki pərdə salınıb, amma tamaşa hələ davam edir. Çünki eynilə ulduz kimi, son başlanğıca bağlıydı, başlanğıcsa hələ də közərirdi, canlıydı. Özəlliklə də burada, Yarkonun mənsəbində. Gəncliyinin Berlini də buradaydı və oradakından daha canlıydı.

Qapı zənginin səsi onları düşüncələrin əlindən qurtarır. Qorxunc səssizliyə son verir. Qapı öz-özünə açılır və iki cavan adam içəri girir. Qapı çırpılıb bağlanır.

Bu cavan adamlar xanım Edelsona təmsilçilər kimi görünür; pisliyin təmsilçiləri, deyir özlüyündə; Şeytanın təmsilçiləri. Adamlarsa heç ona baxmırlar. Mədəni şəkildə, amma mübahisəyə yer verməyəcək tərzdə Adama getmək vaxtının çatdığını işarə edirlər.

Adam gülümsəyərək onları süzür. Kim olduqlaını təxmin edir. Çamadanların üstünə gedir, ən balacasını qamarlayıb yanakı qoyur, açıb içinə baxır. Bir köynək, iki qalstuk, plastilin və içində elektrikli üzqırxan maşın olan bənövşəyi rəngli dəri çantanı götürür, amma xanım Edelsonun göz yaşlarını çamadanda qoyur. İtirdiyi bir şeyi axtarırmış kimi əşyalarını qarışdırır və bir-bir xalçanın üstünə qoyur. Üzündə etinasızlıq var. Onu izləyən adamların gözündə sərvətini qabalıqla təmin edən yorğun və bezgin Rotşild də ola bilər. Adamlar, nə elədiyini bilirik, deyirmişlər kimi başlarını tərpədirlər. Bilirlər, buna görə də xanım Edelson çaşıb qalır, hirsləndiyini gizlətmir. Çünki hadisə özbaşına, qaçılmaz acı sonluqla bitir, onların anlayışına gərək yoxdur. Xalçanın üstündəki plastilin onlara ipucu verir: asan ovlanmayacağam. Adamın əllərinin hərəkətlərini izləyir onlar. Bu hərəkətlər heyrətvericidir, nə qədər qəti və sürətlidir. Biri danışır: “Bu nə incəlikdir belə. Bir azdan qızıl qol düymələrindən göyərçin də çıxarar”.

O birisi başının hərəkətiylə təsdiqləyir. Çamadana yapışdırılmış etiketləri oxuyur: Qrand Otel; Zülih; Plaza; Nyu York; Corc V, Paris. Sonrasa Adamın qəşəng kostyumuna, papağına baxır. Hər ikisi başlarını yellədirlər. Xanım Edelson öyrəncəli görünməyə çalışır. Nə də olsa ev sahibəsidir. On beş ildir bu pansiyonu işlədir, amma onu bu cür maraqlandıran belə bir hadisə birinci dəfədir baş verir. Baxışları cavanlardan Adama, sonra yenə cavanlara sürüşür. Adam bu işi ertələmək üçün gülür, deyir özlüyündə. Fəqət Adam indi çiyinlərini silkələyir, cavanların vəd etdiyi acı sonluqdan qaçış olmadığı üçün yox, həqiqətən o sirli qəlbinin bir yerində bu cür sonu məmnuniyyətlə qarşıladığı üçün.

Özünə – hələ bir il öncə, Heydelberq universitetində normal bir tələbəykən – hansısa caninin cəzalanmasına sevinməli olduğunu, çünki bu cəzanın onun ən ulu amalı, bu səbəblə də gizli arzusu olduğunu açıqlayanda professor Şveyzerin üzündəki coşqunluğu xatırladır. İndisə burada bu iki sarsaqla əlləşirəm. Çamadanı bağlayıb ayağa durur. Rutiyə ani nəzər salır. Ondan sonra qərarlı şəkildə hərəkətə keçir.

Qapı sanki öz-özünə açılır; qapının arxasındakılar Adamı dövrəyə alanda göyüzündən gələn işıq halqası üstünə yapışır. Adam o iki cavan adamın gözündə çox üzüyola görünür, həm də adamların başı qarışıqdır; düzünə qalsa onun dərdini də bölüşürlər, amma düşüncələrini dilə gətirmirlər. Adam bunu anlayır və onlara hörmət edir.

Xanım Edelson Adama yaxınlaşır, barmaqlarının ucuna qalxır, başıyla onun almacıq sümüyünə toxunur az qala. Pambıqla qurulayırmış kimi incəliklə yanağını sığallayır. Adamın hülqumu, bütün görünüşündən ziyadə qorxusunun göstəricisidir, onun yaşam və ölüm mənzərəsidir. Ağzına doğru təmkinlə yaxınlaşır, barmaqları havanı öpən kəpənəyin qanadları kimi gəzişir və Adamın tərtəmiz qırxılmış yanağına toxunur. “Toxunmağın diş məcunu kimidir” birdən-birə Adam deyir və Ruti təlxəyin səsini eşidir.

Adamın üzü ciddi və sərtdir. Küçəni özü getməlidir, amma qapı ağzında heykəl kimi dayanıb qalır, artıq özbaşına hərəkət edə bilməyəcək kimi görünür. İki nəfər kənar adamın varlığı, özünə əmrlər yağdıran və heç bir azad iradə oyununa icazə verməyən gizli təbiətini üzə çıxarır.

Bu arada qadının kəpənək qanadı barmaqları onun üzünü dolaşır, yaraşığını hiss edir və bu onu üzür. Adam ona hər zaman uşaqlığının payız dumanını xatırladır. Gur boz saçları, üzünün kəskin xətləri, bir az kobud çənəsi. Qara gözləri dolambac içində dolambacdır, yayılmaqda olan dalğanın halqaları kimi. Qaşları bir az burmadır, burnu düzdür, amma çox qısa deyil.

Eni zamanda da utanmaz bir şəhvət var üzündə! Bir filosofun və bir sevgilinin, islah olunmaz bir romantikin və bir qatilin üzü. Qadın bütün bunların fərqinə varır və barmaqları bu üzdəki cizgilərin gizli anlamlarını araşdırır – həqiqətən özünü boğmağa çalışıbmı o? Buna inanmaq çox çətindir. Demək olar ki, havada üzürmüş kimi uzanıb pozulmamış gəncliyinin bütün qüvvəsiylə incə dodaqlarını Adamın dodaqlarına yaxınlaşdırır və toxundurur. Sonra göz yaşı içində pilləkanları adlayıb otağına qaçır. Adam islanmış dodaqlarını silib çıxmağa hazırlaşır; öz çıxışına. Çünki ayrılmağının özünə yaraşan və hörmətli olmağını istəyir. Birdən-birə nəzakət qaydaları vacibləşir onun üçün. Eyni zamanda o iki cavan nəsə bir ipucu gözləyir. Adam əliylə işarə edəndə çamadanları götürürlər.

“Gitaranı da götürdünüz?”

“Götürdük, Adam”.

Qapı arxasıyca çırpılıb bağlanır. Bayırda onu gözləyən maşına minib sağa-sola baxmadan oturur. Sürücü motoru işə salır, motor uğuldayır və yola düşürlər. Sonra birdən, bir zərbə alıbmış kimi bədəni gücsüzləşib yığılır, üz ifadəsi donur. Eynən döyülmüş it kimi.

Maşının pəncərələrindən payız mənzərələri görünüb keçir. DANIŞMA – MAŞININI SÜR mənasını verən əzik plakat. Və qum, qum, qum, yenə qum, ta dənizə qədər. Üzləri gündoğana bitən ağaclar haçansa üstündə ibadətgah olan dağa tərəf dua edirlər. Qumun üstündə qəhvəyi sərv ağacı. Balaca və boş yanacaqdoldurma məntəqəsi və oturub deyib-gülən iki qadın. Çərpələng uçuran bir uşaq, yaşıl meyvə bağları, sarı payız portağalları, tarlalar, hansısa ərəbin mavi boyaları tökülən köhnə evi. Verandalar və çardaqlar, yumru borular. Bir dəfə hansısa meyvə bağında gördüyü anbar, kəmər və qübbələr, bir Güney hömkdarının görkəmli xəyalını xatırlatmışdı Adama. Tam burada, on altı il əvvəl şiddətli müharibənin olduğunu bilmir. Hal-hazırda meyvə bağları sülh içindədir, xoş bir payız küləyi ağacların arasında ora-bura dolaşıb onlarla oynayır.

“Onu nə üçün öldürmək istədin?” Gəncin üzündə səmimi təbəssüm var. Buz əriməyə başlayıb.

Adam üzünü turşudub onu sorğulayan adama qarşı məsum bir çaşqınlıq sərgiləyir. “İstəmədim.”

“Hə, öldürməyə çalışdın onu.”

“Doğrudan? Kimi?”

“Xanım Edelsonu, pansiyon sahibəsini.”

“Rutini?” Adam cibini qurdalayır. Adamlardan biri ona siqaret uzadır. O birisi yandırır.

“Hə, onu.”

“Demək onu.”

Siqareti yandıran adam gülümsəyib kibriti söndürür. “Hə.”

“Doğrudan?”

“Özünü mələk kimi aparma, Adam.” Və özəlliklə ağlına gələn fikri zarafat kimi deyir. “Ona bu dünyanın nemətlərini dadızdırandan sonra o biri dünyanı da göstərmək istədin.” Özünə də siqaret yandırır. Adam bu qanun qulunun, sadəcə əmirləri izləyən, işini sevdiyi üçün də Yüksək Əxlaq Qanununun vasitəçisi olmaqdan məmnun olan bu adamın özünəinamını duyur. Onu xeyli süzür, amma bir kəlmə də demir. Sonra gözlərini endirir və anidən şalvarına işəməyə başlayır. Sidik. Ayağından axıb yerə tökülür. Bir nəfər qəhqəhə çəkib Adamın çiyninə vurur. Adam isə sidiyə baxır və gözlərində soyuq bir nifrət sezilir.

Cavanlar öz aralarında danışmağa başlayırlar. Pəncərədən görünən mənzəri dəyişir. Adam yolu tanıyır, çünki əvvəllər iki dəfə eyni maşınla bu yoldan keçib. Bir az sonra böyük bir evkalipt bağını keçəndə “Yalan deyirsiniz” fısıldayır, “elə bir şey eləmək istəmədim”.

O birisi günahlayan nəzərlərlə ona baxıb cavab verir: “İstədin! Ən pisi, az qala edəcəkdin. Çox yaxın idin.” Ayağıyla siqareti söndürür, sol əlinin çeçələ barmağıyla sağ qolunu qaşıyır və bütün acımaq duyğusu yox olubmuş kimi üzündə yapışdırılmış təbəssümlə Adama baxır; Adamsa söhbət artıq tamamlanıbmış kimi ayağa durmağa çalışır, başı maşının tavanına dəyir. Başı ağrıdır. “Ah! Axmaqlıqdır!” deyir, “Heç nə xatırlamıram…”

Qum saatındakı qum bunu tamamlamağın ən yaxşı yoludur deyə düşünür Adam. Bax, yaşıl necə də udulub itir. Seyrək ağaclar, tarlalar, meyvə bağçaları. Onun yerinə bir dəstə ağ leylək, kiminsə divarına qırmızı rənglə ZİNA ETMƏ yazdığı çökməkdə olan çox köhnə bir ərəb evinin yaxınlığında dayanır. Yolun sol tərəfi getdikcə bozlaşır, palçıq çuxurları getdikcə çoxalır. Bozqırın kədərinə uyğunlaşmaq üçün qəhvəyiləşmiş bir ağacdan o yana səhranın sarı qumları təpələrlə, daha sonra Hebronun ağ dağlarıyla və lap qabaqda başqa dağlarla birləşir. Göyüzü limon rəngində, günəşi intəhasız və parlaqdır. Bu səbəbdən bədəvi komalar, bədəvi çadırları və toz buludları qaldıran hərbi maşınla bəzənmiş bu səhrada, uzaq məsafədə Beer Şeva görsənir. Bir azdan maşın hələ də yatan Oazis Otelin qabağından keçəcək. Turistlər üçün ayrılmış bir dəvə böyük çadırın qabağında uzanıb gövşəyir. Turizm idarəsində işləyən bədəvi sulu qəlyan çəkib sürətlə keçən maşınlara baxır, üzündə darıxmaq nişanələri var. Yaxınlıqda yanacaqdoldurma məntəqəsi var. Təzə tikilmiş evləri malalayıblar. Küçələr günəşin istisini əmir, amma evlərin heç birinə çatmır hələ.

Maşınla şəhərdən keçirlər. Solda Hz. İbrahim quyusu var, ağızları qızıl dişlə dolu iki bədəvi dayanıb gülüşür. Qabaqda səhra başlayır. Və birdən üzü tüklü vəhşiləri xatırladan bir neçə akasiya ağacı. Bir neçə kol. Qatırdırnağı. Daha çox qatırdırnağı. Və boş ərazi. Təbaşir, gil, qum dağları – amma sahil qumları kimi yox, sərtləşmiş, çatlamış, daşlı qum. Daşocağındakı adamların çadırları artıq arxada qalıb. Maşın səhranı kəsib-doğrayan vadilər və qurumuş çay yataqları boyunca sürətlə irəliləyir. Hər tərəfdə dağlar. Yaşılımtıl rəngdə, amma bitki izi yoxdur. Günəşdən yaşıllaşıb. Və qırmızı dağlar. Və qara vulkan dağları. Bir divin əliylə oyulub sanki. Dalınca ovalıqların küllü torpaqları gəlir. Toz birdən-birə maşını doldurur və çöl özünü gizlədir.

Uzaqda, bir dağın təpəsində təsirli, eyni zamanda kimsəsiz, tək-tənha bir bina. Ola bilsin balaca bir fabrikdir, ya da gömrük keçid məntəqəsi. Və ya bambaşqa bir dünyanın qalığı. Burada, bəyaz Ahad dağlarının hüzurunda, ölü bir dənizi ölü bir çöldən ayıran bu dağ zəncirinin hüzurunda, yaradılışın möcüzəsini hiss edə bilərsiniz həqiqətən. Tanrının özünəxas imzası: Bura yaradılışı gerçəkləşdirdiyim, sərxoş şəkildə qeyd etdiyim yerdir!Sonuc olaraq burda hər şey quruyub, müqəddəslikdən çıxıb, parçalanıb, gic olub, hər kəsdən və hər şeydən qiyamətədək ayrılıb və eyni zamanda görkəmli və gözəldir; bir qartal qədər gözəldir, gözəlliyi tük ürpədir. Aradı, bu balaca və gözəl şəhəri sürətlə keçirlər, dağa çıxıb plakata yaxınlaşırlar: XANIM SİZLİNQİN REABLİTASİYA VƏ MÜALİCƏ KLİNİKASI. ARAD, İSRAİL. Yazı üç dildə yazılıb: ibranicə, ingiliscə və fransızca. Adam ayağındakı tozu çırpıb zarafatcıl tonla deyir: “Aslanın ağzındakı protez…”

“Nə?”

“Sizin bu eviniz. Bu klinikanız. Xayaları plastmasdan olan aslan görmüsən?”

O birisi gülür: “Adam, zarafatı qoy bir qırağa.”

Böyük qapının qabağında dayanırlar.

“Bura bircə dənə də ağac əkməmisiniz hələ?”

“Əkdik. Sən özün də bir neçə dənə əkmişdin. Amma böyüməkləri çox vaxt alır.”

Cavanlardan biri maşından düşür, zəngi basıb gözləyir.

Balaca bir pəncərə açılır və qoca kürdün başı görünür. Salamlayırmış kimi əlini başına qoyur, pəncərəni bağlayıb qapını açır. Sevimli, boz saqqalı var; balaca gözləri çatma qaşlarının altında tez-tez qırpılır. Damağında sönmüş siqaret var. Zənciri qaldırıb qapını açan kimi maşın içəri girir. Kürd Adamı görəndə bir anlıq üzündəki ifadə dəyişir: “Cənab Steyn! Kasıb yuvamıza xoş gəlmisiniz!” Hətta qumun üstünə diz çökür. Həyətin ərazisi Adama çox böyük görünür – qoca kürdün gülümsəməyi, bu böyük həyət, ağ əhəngdaşılı yollar, toz, hamısı əsəblərinə toxunur. İndidən özünü hazırlayır… giriş üçün? Təkrardan giriş üçün? Artıq bu gəlişini necə adlandıracağını bilmir.

Gözlərini qaldırıb maşının pəncərəsindən böyük evi görür. Üç mərtəbəli ev ağ bir div kimi parıldayır qabağında. Balaca pəncərələr, davamlı betondan boz sütunlar, üstündə böyük su çəni olan düz dam… Böyük bina ətrafındakılarla nisbətdə balaca görünür.

Bu böyük, gözəl, günəş içində parıldayan evlə qum, adamı qovuran külək və ya ətrafdakı başqa bir şeylə heç bir əlaqəsi yoxdur. Ev ətrafındakıları lağa qoyur, bəlkə də aşağılayır onları. Fəqət bu ucsuz-bucaqsız həyətin içində, bu hündür bina balacalaşır; üfüqəcən uzanan, qum, əhəng və gildən ibarət upuzun, qarışıq sahəyə kiminsə əkdiyi bir gül kimi görünür. Evin arxasında isə hara baxırsınız baxın, ancaq təpələri görəcəksiniz; qəhvəyisi, sarısı, ağı, mavisi, qızılısı, ta sonsuza qədər – məhşərəcən.

“Yaxşı, Adam,” birinin səsi Adamın düşüncələrini bölür. “Evə qayıtmaq necə hissdir?” Gözləri Adama gülümsəyir. Maşın evin qapısında dayanıb.

“Cəlladın ipi əvvəl-axır oğrunu tapar” Adam deyir. Maşından düşüb əsnəyir, köynəyini düzəldir, maşına oturanda çıxartdığı papağını başına qoyub evə girir. Cavanlar çamadanları götürüb dalınca gedirlər.

Adam uzun koridora baxır. “Dincəlmə otağına göz atım gəlirəm. Gözləyin məni.” “Yaxşı, Adam,” cavanlardan biri Adama lağ edirmişcəsinə deyir. “Qros həkim səni gözləyir, orada çox yubanma, yoxsa hirslənər, hirsini də bizə tökər.”

Adam salondan aşağı irəliləyir. Qara xalça ayağının altında xışıldayır. Sərinkeş hər şeyi soyudur və Adamın hərəkətini yavaşladır. Gizli səsucaldanlardan tanqo eşidilir. Bir kral İnkvizisiya məhkəmə sədrindən öncə imza atmağa tələsməz, Adam öz-özünə deyir. Bayırda vəhşi qum tufanı başlayacaq. Böyük pəncərələrdən nifrətlə dolu olan qum buludlarının hər yerə hücum etdiyini görür. Və o uzun koridorda pəncərələrə çırpılan qumla təkbaşına qalıb. Qapıların hamısı bağlıdır, hamısı nömrələnib. Hərəkət etdikcə xalça addımlarını udur. Birinci radiatora çatanda (qısa bir müddətdən sonra qış gələndə bu radiatorlar onu qızdıracaq) professional oğru kimi ətrafına baxır. Yaxınlıqda heç kimin olmadığına əmin olandan sonra radiatorun altındakı gizli yerdən əskiyə bükülmüş bir şüşə çıxarır. Əskini açıb sevinclə şüşəni qucaqlayır. Sonra şüşəsinə, sevimli şüşəsinə deyir: “Devars – viskilərin kralı. Hələ burdasan, hə? O bic Qros həkim hələ səni tapmayıb!” Qapağı açıb bir neçə qurtum içir. Sonra qapağı bağlayıb şüşəni təzədən əskiyə bükür və gizlədir. Viski sinəsini yandırır. İndi Adam daha sevinclidir, baharına təzədən qovuşub.

Az işıqlandırılmış məlumat taxtasına yaxınlaşır. “Gül bayramı yaxınlaşır! Pulsuzdur! Kanada istehsalı tranzistorlu radio, saz vəziyyətdədir.” “Nyu Yorklu Solomon Kramerdən hamıya salamlar – Özmü yaxşı hiss edirəm, sizin üçün darıxmışam.” “Gələn çərşənbə axşamı film nümayişi: Afrika kraliçası, rollarda Hampre Boqart və Katerin Hepbörn.” Mən olmayanda filmləri kim seçirdi? Kim? Bəlkə Artur?

Adam təlaşlanır. İtirməli vaxtı yoxdur. Viski onu canlandırıb. Qapının arxasında gedən danışığı eşidə bilir. Cürbəcür səs birləşib qarışır. Qapının o tərəfində bir dəstə adam var. Səslər qarmaqarışıq olsa da Adam bəzi səsləri ayırd edə bilir. Qapının üstünə balaca bir yazı yapışdırılıb: DİNCƏLMƏ OTAĞI. Adam pencəyini və papağını düzəldir və otağa girir.

Dincəlmə otağı həqiqətən doludur. Biri piano çalır. O birilər stol ətrafında oturub quaşla rəsmlər çəkir. Yuvarlaq bir masanın ətrafında oturan qadınlar müxtəlif həftəlik və aylıq xarici jurnallara baxırlar. Adam qapı ağzında dayanıb, hələ heç kim onu görməyib. Otağın ortasındakı çox böyük bir masanın üstündə elektrikli qatar sürətlə gedir. Qapqara lokomotiv bir neçə parlaq vaqonu dalınca dartır. Körpülər aşağı-yuxarı açılıb bağlanır, işarə siqnalları yanıb-sönür, qatar tənəkə və plastmasdan düzəldilmiş dağlarla vadiləri keçib tunelə girir. Adam baxır və gözləri kameraya, hərəkət edən kameraya sataşır. Dağlardan qaranlığa doğru gedir qatar. Qaranlıq. Qaranlıq. Və indi özü də o qatarın içində sıxılıb qalıb. Və Hasidik haham Müdrik Elimeleç haqqındakı köhnə ibranicə mahnını oxuyur (Hasidik yəhudilik: Yəhudi dininin 1700-cü illərdə qurulmuş və Tövratla sıx bağlılığı olan məzhəbi. – red.). Bir çatlaqdan inəklərin çəmənlikdə böyürdüklərini görür. İri, gombul Poloniya inəkləridir bunlar – bu, vəziyyəti daha da pisləşdirir. Bayırda inəklər həqiqətən böyürür. Günəşdə, ağacın altında, onlara baxan kimsə varkən bu mümkünmü? Qəfildən həqiqi qatara dönən o qatar indi öz keçmişindən gələn başqa bir qatarla üz-üzə çıxır və az qala toqquşurlar, amma son anda kimsə düyməyə basır və qatarlar yan-yana yollarına davam edirlər.

Masanın ətrafında təxminən on nəfər ciddi simalı adam dayanıb. Bütün diqqətlərini qatar yoluna, yol işarələrinə, sıçrayan bələdçiyə, aşağı-yuxarı gedən körpülərə veriblər. İkisi dəmiryolu qayçılarını idarə edir, o birilər tamaşaçılardır; fikir verirlər, həyəcanlanıb qışqırırlar. Başlarına bələdçi papağı qoyublar. Burası da bəllidir ki, Adamın yerinə keçib onun yoxluğunda filmləri seçən və eləməməli olduğu yüzlərlə şeyi edən Artur Fine indi qrupun lideridir. Diqqətli və gərgindir, qayçını idarə edir. Qısa boylu, iti burunlu və yaşıl gözlüdür. Bütün fikrini qatara verdiyi üçün Adamı görmür. Ancaq Adam Arturun onu görən ilk adam olacağını bilir; bu səbəbdən qapı ağzında dayanıb gözləyir. Fərq edilməyən varlığının getdikcə baş bələdçinin kefini necə pozduğunu görür; ta ki, ən sonda Arturun yaşıl gözləri yuxarı qalxıb qapı ağzındakı o gözqamaşdıran köynəyi, geniş dövrəli qara papağı axtarıb tapana qədər – və sonra Arturun əlləri titrəməyə başlayır. Gözlərini qırpır. Oyunu davam etdirmək üçün əlindən gələni edir. Fəqət o birilərinin bu səhnəni görməsini əngəlləyəcək bir möcüzənin baş verməsi üçün də yalvarır. Adam Steyni ətrafında görmək istəmir. Adam Steyn neçə aydır burada hökm sürən sakitliyi məhv edəcək. Mövcud vəziyyəti öz xeyrinə alt-üst edəcək və Arturu bir küncə sıxışdıracaq. Bunu bilir. Artur eyni anda həm qorxur, həm də həyəcanlanır. Pedala bacardığı qədər möhkəm basır və körpünü idarə edən mağara tərsinə çevrilir, qatar təzədən tunelə girir. Onsuz da hər kəs Adamı görüb artıq. Açıq qapının ağzındakı səssizlik otağın içinə dolur, sonra hər kəs Adama yaxınlaşır, onu salamlayır, kürəyini şappıldadır. Artur Fine qatar stolunda təkbaşına qalıb. Qatar sürətlə keçəndə lokomotiv qıpqırmızı qığılcımlar buraxır; amma Arturun gözləri olub-keçəni qaçırmır; siması dəyişib, üzünə hüzn çöküb; alnında soyuq tər damlaları puçurlanıb. Ağlamağa hazırdır; varlığı balacalaşır. O böyük masanın qırağından yapışır və o qədər silkələyir ki, qatar relslərdən çıxır. Ffffft! Lokomotiv çabalayır. Çox qızışıb, çox zorlanıb; qığılcım buraxır. Amma qatar tərpənmir. Yaydan çıxan təkərlər daha tərpənmir. Kədərli bələdçi, Adam öz-özlüyündə deyir. Bu cür möhtəşəm qarşılanmağına baxmayaraq hələ də ora, masanın yanında dayanan adama baxır. O göz Arturu sıxıb sıxışdırır, canından bezdirir, neştərləyib iynələyir; amma eyni zamanda yazığı gəlir ona.