Kitobni o'qish: «Qəm yağışı»
1-ci povest: Məhəbbətin gözü kor deyil
Dumanla doldurub dünya üzünü,
Yatırtdım eşq ilə ağlın gözünü.
(Nizami Gəncəvi)
Mən sizə sevginin gücünün nəyə qadir olduğundan danışmaq istəyirəm. Hansımız fəxr etməmişik gənclik sevgimizlə? Hansımızın qəlbimizə dolmayıb məhəbbətin gözəgörünməz, şirin-şəkər dalğaları?
Sevmək Yaradanın bizə bəxş etdiyi və dəyəri heç nəylə ölçülə bilməyən dahi bacarıqdır. Qarşılıqlı məhəbbətin sevincini, sevmək və sevilmək sevincini, məgər sözlə ifadə etmək olarmı?
Məhəbbət həyatın, taleyin gedişatıdır. Bu gedişatın hansı istiqamətdə gedəcəyi isə bir çox faktorlardan asılıdır.
Həyat paradokslar toplusudur. Bəzən məhəbbət bar verən bağa çevrilir, iki sevən ürək qoşa bağbanlıq edirlər həmin sevgi-məhəbbət bağına, xoş məcaralar bağına. Əfsuslar ki, bəzən də, sevdamızın yaşadığı məkan bir qəm çanağına çevrilmiş ürəyimiz olur. Və olur ki, "həyat" adlandırdığımız zərif xətt ortadan iki qırılır. Bu hekayətdə olduğu kimi…
1-ci hissə
Gözəl bir dövr idi. Bahalı komfortlu avtomobillər, internetlər, kompyuterlər yox idilər. Hələ hamı bir-birinə qonaq gedirdilər, kitablar oxunardı, sevənlər sevgililərini kinoya dəvət edirdilər.
Sevgi həmişə var. Amma, kim nə deyir-desin, Sovet dövrünün verdiyi tərbiyə daxilində qurulan, yaranan sevgi bu günkü sevdalardan fərqli idi. Riyazi hesablama təsiri yox idi bizim məhəbbətimizdə. Hələlik saf, təmannasız – yalnız sevən ürəyin əmrinə tabe olan məhəbbətlər yaşayırdı ürəklərdə.
Baysalla eyni yataqxanada qalırdıq. Bir parkda da işləyirdik, mən sürücü idim, Baysal elektriklik edirdi. Qazaxıstanın Çimkənt vilayətindən idi. Görkəmcə qəşəng deyildi, qarayağız, burnunun enli ucu dördkünc bir insan idi. Gülər üzlü, duzlu zarafatları, mәrdliyi, nəcibliyi, düz danışmağı ilə әksәriyyətin mәһəbbәtini qazanmışdı. Çox güclü və dəmir bədəni, dəmir pəncələri var idi. Nəyi sıxıb tutsaydı, əlindən almaq çətin söhbət idi. Əlləri əsil dəmirçi əli idi. Keyfdəydim, klubda dava olsun, yataqxanada lap qırğın olsun, vecimə deyildi. Baysal məsələni hər vaxt bizim xeyrimizə həll edirdi. Rəqiblərin say çoxluğu bu insanı heç vaxt maraqlandırmırdı. Bir dəfə noyabr bayramı axşamı ikimiz də TEM-2 – nın yataqxanasında təşkil olunmuş bala getmişdik. Bizim yerli qızlarla rəqsimiz, deyəsən, buranın cavanlarının planlarına uyğun deyildi. Gah qabağımızda durardılar, gah bizi çiyinləri ilə itələyirdilər, ünvanımıza söz atırdılar. Vəziyyət bir azdan çox ciddiləşdi, bir-iki xırda çəkişmələrimizdən sonra azından 25–30 nəfər bizi əzişdirməyə hazır idilər. Və Baysal vəziyyətdən çıxış yolu tapdı. O vaxtlar klublarda, rəqs zallarında 3–4 yerli taxta oturacaqlar olurdu. Baysal bu oturacağı izdihamın qabağında elə məharətlə fırladırdı ki, san ki, karandaş idi. Yıxılan-yıxıldı, yıxılmayan qaçdı, aralandı. Oturacaq Baysalın qoltuğunda, çıxdıq çölə. Heç kim bizə yaxınlaşmağa cəhd etmədi. O gündən biz buranın hörmətli iştirakçılarına çevrildik…
Baysal idman zalına yazılmışdı, karate bölməsinə. Axşamlar gedib gələrdi. Mənim də karate bölməsinə getməyim üçün əlindən gələn bütün vasitələrdən istifsdə edirdi. Psixoloji, mənəvi təsirlərin rəngbarəngliyi sərhəd bilmirdi. Uşaqlıqdan idmanla çox da dostluq etməyən mən tək bir insanın karateyə getməsi mənim özümə gülməli görünürdü. Axır ki, bir neçə psixoloji hücumdan sonra, mən razı oldum. Boş axşamlarım olanda Baysala qoşulub gedirdim idman zalına. Mənim bu cəld insanlara qoşulub tullanmağım, köbələk tək yuvarlanmağım, diz üstə qaçmağım onunla qurtardı ki, mən qəti olaraq idmandan uzaq insan olduğumu başa düşdüm. Doğrudur, bu anlayışın kəlləmdə yer tutmağında təlim vaxtı aldığım bir – iki təpik zərbəsi də böyük rol oynadı.
O da məni tək insitutun axşam şöbəsində oxuyurdu, İnşaat insitutunda, mənsə Politexnikdə.
Dərslər həftədə 4 gün, axşam saat 19 radələrində başlayırdı.
Çox vaxt iş növbəmlə dərs saatlarım üst-üstə düşəndə xətdən yayınmağa məcbur olurdum. Dispetçer qızlar yaxşı bilirdilər mənim axşamlar oxuduğumu. Ona görə də dərsə öz işlədiyim avtobusumla gedib – gəlməyimə həmişə göz yumurdular.
– Gələcəkdə müdür olsan, unutma ki, bizim də zəhmətimiz olub bu prosesdə! – deyərək, zarafat edirdilər.
Tanış tələbələr də məndən istifadə edər, mənimlə gedib-gələrdilər: müftə və bu qapıdan düz insitutun qapısına.
Mahnılarla, şən "qəh-qəhə"lərlə qayıdardıq dərsdən. Kimsə lətifə danışar, kimsə zarafat edər, qızlı-oğlanlı gülüş səsi avtobusu başına götürərdi. Hamını imkan daxilində, yaşadıqları yerə yaxın düşürərdim.
2-ci hissə
Zarafatla, deyib gülə, axşamlar oxuyurduq, gündüzlər işləyirdik. Demək olar ki, axşam şöbəsi işlə məşğul olanlar üçün idi. İşdən yorğun çıxıb yenidən üç saat parta arxasında oturmaq asan iş deyildi.
Bizim qrupda, demək olar ki, çox pis oxuyan, “quyruqda gedən” yox idi. Hamı çalışırdı dərsin öhdəsindən gəlsin. Bəzi yaş fərqlərini nəzərə almasaq, hamımız eyni sosiyal səviyyədə olduğumuz üçün aramızda gözəl tələbə dostluğu, fəhlə həmrəyliyi höküm sürürdü.
Qrupumuzun uşaqları, o cümlədən gələcək hadisələrin səbəbkarı, hekayətimizin əsas iştirakçısı olacaq İnqa adlı bir tələbə yoldaşım da mənimlə gedib gəlirdi. Sakit təbiəti ilə, musiqini xatırladan həzin danışığı ilə seçilən İnqa alman mənşəli, mavi gözlü, sarışın saçlı gözəl bir qız idi. Özbəkistandan gəlmişdi.
Ümumiyyətlə, qrupumuzda 9 millətin nümayəndəsi vardı.
İnqa çox yaxşı oxuyurdu, həmişə də hazır idi yoldaşa köməyə. Amma, qrupa tam qarışa bilmirdi. Hamı yığılıb zarafat edəndə, deyib güləndə, o sakit dayanar, ya da zarafata sakitcə, aşağıdan gülərdi.
Çox xoşum gəlirdi İnqadan. Gözəlliyi ilə, mədəni davranışı ilə, savadı ilə ilk günlərdən seçilirdi başqalarından. Aramızda olan təmiz və təmənnasız dostluqla mən fəxr edirdim.
Şirin yoldaşlıq münasibətinin möhkəmlənməsinə, əsil tələbə dostluğuna çevrilməsinə bir gün baş verən kicik bir zarafat səbəb oldu.
İnqa və üç rəfiqəsi İpək kombinatında işləyirdilər. Bir dəfə semestr imtahanı ərəfəsində işlərində nəsə baş vermişdi. Bu səbəbdən onları, hətta istirahət günləri işə çıxarmışdılar. Ona görə də, İnqa rəsmixətt dərsinə yaxşı hazırlaşa bilmədiyi üçün get-gələ düşmüşdü.
Yaddaşımdan heç vaxt silinməz həmin günün İnqası.
Hansısa sxemi müəllimə verə bilmirdi. Düz çəkə bilməmişdi. Qəşəng gözləri yaşla dolmuşdu. Birinci və sonuncu dəfə İnqa dərsdə saçlarını töküb oturmuşdu. Bu vəziyyətdə İnqaya baxmaq, bu gözəlliyin şahidi olmaq çox xoş idi. San ki, hansısa dahi rəssamın rəsm əsəri idi İnqa!
Nədənsə, birdən hündürdən:
– İnqa, Yaradan səni yaradanda çox güman ki, sübay olub! Həm də, rəsmixətin nə olduğunu bilməyib. -dedim.
Əvvəlcə yavaşdan başlayan gülüşlər auditoriyanı başına götürdü. Bayaq gözləri yaşla dolu İnqa özü də gülürdü. Müəllim ayağa qalxdı, təbəssümlə İnqaya yaxınlaşdı:
– Ver qiymət kitabçanı!– dedi.
İnqa kitabçasını açıb verdi müəllimə. Müəllim İnqaya qiymət yazaraq, kitabçanı qaytardı və:
– Azada borclusan, heç olmasa onunçün bir-iki kökə bişir gətir! – dedi…
O gündən mən İnqa ilə aramızda olan dostluq- yoldaşlıq münasibəti daha bir pillə də qalxdı. Harada, necə yaşamağından asılı olmayaraq, gənclik öz yolunu seçir, hansı hisslərlə, istəklərlə yaşayacağın gətirir ortaya. Bəzən, ürəkdə olan ən dərin və aramsız sızlayan yaranın da gücü yetmir həmin ürəyi tam ixtiyarında saxlamağa…
Amma, onu da deyim ki, İnqanın saçlarına baxmaq doğrudan da xoşuma gəlirdi. Bu vurğunluğumun səbəbini ilk günlərdəcə başa düşdüm.
Olur ki, iki insanda gözlər oxşar olur, üz oxşar olur. Amma, sən demə saçlar da çox oxşar olarmış. Bu saçlar mənə heç vaxt əlim yetəcəyi mümkün olmayan bir məsafədə olan, ona sevgimi xoşbəxtliyimin zirvəsi saydığım sevimli bir gözəlin saçlarını xatırladırdı. Onsuzda unuda bilmədiyim keçmişi daha tam yad etməyə san ki, bu bir təkan idi. Keçmişin kədərini xatırlamaq da şirin olarmış…
Bir axşam yenə dərsdəydik. Nədənsə, qələmim yazmadı, rəngi qurumuşdu, ya nə idisə, əlləşdim, xeyiri olmadı.
Üz tutdum yoldaşlara. İnqa çantasından bir qələm çıxarıb uzatdı mənə.
– Yəni, bu ədəd qələm tək yaza bilir? – zarafatla dedim.
– Xəbərim yoxdur. Bəlkə də yazır. Son dəfə, deyəsən, uşaq bağçasına ilk ili gedəndə nəsə yazmışdım.
Dərs qurtardı. Kitab dəftərlərimizi yığışdırdıq. İnqadan aldığım qələmi özünə
qaytardım.
– Sağ ol, İnqa. Köməyin dəydi, sənin qələmin olmasaydı batmışdım, necə ki, Bermud üçbucağında gəmilər batır! – deyə zarafat etdim.
– İstəyirsən, gündə gəl qələmsiz, verərəm.
– Yox, qələmin lazım deyil. Dosta, yoldaşa xeyir vermək istəyirsən, deyim neynəmək lazımdır?
– Buna bax, "Stiven" in (müəllimin ləqəbi) cəngindən qurtarmışam, indi "sağ ol!" demək əvəzinə ilişir mənə.
– Mən sənə "sağ ol" deyirəm, İnqa! Özü də, qələmi verdin-vermədin, fərqi yox. Sənin elə bir pərəstişkarın yoxdur ki, sənə mən dediyim qədər "sağ ol" desin!
– Maraqlıdır, hansı xidmətimə görə?
– Sonra deyəcəm. Hələ yetişməyib vaxtı. Amma, indi sözüm başqadır. Bax, xahişim budur, hansı auditoriyada dərs keçsək, sən məndən qabaq gəlsən, elə yerdə otur ki, arxa oturacaq boş olsun. Həmin oturacaqda, düz arxanda mənə yer saxla.
– Yaxşı, bu nəyə görədir ki?
– Saçlarına baxmaq mənə ləzzət verir.
– Sən bura bilik qazanmağa gəlirsən, ya mənim saçlarıma baxmağa?
– Bilirsən, son vaxtlar mən də tez-tez sual verirəm özümə: yorğun, axşam qaranlığı bu uzunluqda yolu məni bura gətirən birinci səbəb hansıdır, İnqanın saçları, yoxsa gələcəyin dumanlı müdir olmaq arzusu?
– Və, əlbət də…
– Əlbət də! Çox düz nəticə!
Uşaqlardan biri qayıtdı ki,
– İnqa, gör nə qədər çoxdur saçın, 5-10 sm kəs, ya, bir neçə tük saç qopart, ver, qoy assın sükanın üstündən.
– Qoyardı qiymət kitabçasının arasına!
– Doğrudan ha. Olardı talismanım!
– Onda, day dərsə gəlməyəcək! Kim axşamlar bizi müftə dərsə gətirəcək, eləcə də, dərsdən aparacaq?
Qəh-qəhə ilə çıxdıq çölə. Doluşduq avtobusa.
Bir-iki gün gün keçdi. Söz-söhbət unuduldu (mən elə bilirdim!), hansısa auditoriyaya dərsə girdim. Yer tapıb oturmaq istəyirdim ki, İnqanı eşitdim:
– Hara, Azad? Nə tez yaddan çıxartdın xahişini? Mən sənə arxada yer saxlamışam, buyur gəl, otur.
İnqanın arxa tərəfi boş idi, keçdim ora.
– Bu başqa məsələ! Belə olarsa, dərsə həvəs də olar adamda, – dedim, – bir də gördün əlaçı oldum!
– Yaxşı, bəs sən tez gəlsən necə olacaq? – İnqa soruşdu.
– Nə olar ki, həmin şey. Mən qabağımdakı yeri saxlayaram sənin üçün.
Çox keçmədi ki, bu zarafat, bu hal adətə çevrildi. Tələbə yoldaşlar da qoşuldular bu işin icrasına. İnqa harada otursaydı, arxada bir yer boş saxlanılardı. Mən tez gəlsəydim, qabaqda boş yer gözləyəcəkdi İnqanı.
3-cü hissə
Bir axşam yenə dərsdən çıxıb avtobusa doluşduq, mən sükan arxasına, dostlar salona. Təzə yola düşmüşdük. Həmişəki tək, səs-küydən ağız deyəni qulaq eşitmirdi. İnqa sərnişinlərlə sürücü arasında olan şüşə arakəsməyə yaxınlaşdı. Pəncərəni açıb mənə bir şəkil uzatdı və astadan:
– Al. Azad, belə şeyləri itirmək olmaz! – dedi.
Aldım şəkili. Bu şəkil mənim ən böyük istəyim – arzum idi, bu şəkil ən böyük itgim idi. Neçə illərdir ki, bu şəkil döş cibimdə ürəyimin döyüntüsünə yoldaş olub. Mənimlə hərbi xidmət keçib. Sevincimin, məhəbbətimin yadigarıdır bu şəkil. Necə ola bilərdi ki, bu şəkili itirmişəm.
İki gündən sonra institutda tənəffüs vaxtı yaxınlaşdım İnqaya:
– İnqa, sağ ol şəkili qaytardığına görə! Amma, zəhmət olmasa, başa sal. Haradan tapdın bu şəkili?
– Qarderobdan.
– Axı, nə bildin ki, o şəkilin sahibi mənəm? Şəkilin arxasında heç nə yazılmayıb!
– Dəfələrlə dərs vaxtı sənin bu şəkilə baxdığını görmüşəm. Sən məni bağışla, Azad, əgər bu şəkili sənin əlində görməyim, baxmağım etika dairəsindən qırağa çıxırsa.
– İnqa, elə demə. Şəkildir, görmüsən, nə olar?
Bir neçə gün keçmişdi aradan. Dərsin sonu idi. Çıxmaq istəyirdim ki, İnqa yavaşdan:
– Azad, bircə dəqiqə gözlə, bir yerdə çıxaq!
Mənə elə gəlirdi ki, İnqa məndən nəsə soruşmaq istəyir amma, nədənsə çəkinirdi. Axır özüm dedim:
– Nəsə sözün var, İnqa?
– Var. Amma, bilmirəm necə soruşum?
– Soruş, necə bacarırsan. Sənin sualın məni incitməz.
– İnciməyəcəksən?
– Səndən necə incimək olar, İnqa!
– Sənin saatlarla qəmli oturmağını hamı görür. O şəkil doğrudanmı sənə çox əzizdir? O şəkildirmi, daha doğrusu, şəkildəki insandırmı sənin hər dəqiqə köks ötürməyinə, uzun-uzadı kədərə bürünməyinə səbəb? Həsrətdirmi səni qəmləndirən? Sən o şəkilə baxanda ətrafı tam unudursan.
– İnqa, insana öz əli, gözü, ürəyi necə qiymətlidirsə mənə də o şəkil bir elə qiymətlidir.
Bu söhbətdən sonra mən İnqanın qəflətən dəyişdiyini, kədərləndiyini gördüm.
Əfsuslar, mən İnqayla söhbətimdə dərdimi sonacan demədim ona. Şəkil sahibinə həsrətin əbədi olmağını, onu bir dəfəlik itirdiyimi demədim. Mən nədənsə, düşünmüşdüm ki, İnqa özü başa düşüb mənim şəkil sahibini bir yolluq itirdiyimi.
İkinci səhvimsə İnqanın bir də təkrar dediyi bir cümlədən nəticə çıxara bilməməyim oldu.
İnqanın dediyi cümlə bu idi:
– Sən o şəkilə baxanda unudursan ətrafı.
İnqa artıq sual vermədi. Ümumiyyətlə, İnqa artıq sual verməyi sevmirdi. Mənim yadıma gəlmir ki, İnqa o dövrdə, ya sonralar, hətta, bədbəxtliklər bir-birinin dalıyca onun başına töküləndə belə artıq sual versin. İllər keçəndən sonra onun bu xasiyyətinin səhv olduğunu gördüm. Əgər vaxtında ürəyindəki sualları ortaya qoya bilsəydi biz iki gənc insan arasında qaranlıqlar qalmayacaqdı, gələcək fəlakətlər yolumuza çıxmayacaqdılar.
– İnqa sual etmədi, mənsə izah etmədim- belə səhv prinsiplə keçdi hər günümüz…
Beləcə günlər keçirdi, İnqayla aramızda olan dostluq-yoldaşlıq münasibəti öz simasını dəyişərək ecazkarlıq gəzən gəncliyin tələblərinə uyğunlaşırdı. Artıq hər ikimiz üçün vaxt edib bir yerdə olmaq adətə çevrilmişdi. Bizim aramızda olan bu görüşlər çox sadəliyi və məcburiyyətsizliyi ilə seçilirdi. Daha birbir-birimiz üçün darıxdığımızı gizlətməyə ehtiyac yox idi.
4-cü hissə
Baysalın insitutu Politexdən 200–300 metr məsafədə olduğu üçün, mənim sürdüyüm avtobusla gedib-gəlməyim ona da əlverişli idi. Baysalın dərsləri bəzən tez başa çatırdı. Olurdu ki, о gələrdi bizim inctitutda gözləyərdi, biz bir yerdə çıxardıq. Beləliklə o da qrupumuzla, o cümlədən İnqa ilə də tanış olmuşdu.
Baysal yaxşı həmsöhbət olmağı bacardığı üçün hamımıza xoş idi onun bizimlə olmağı.
Bir axşam mən dərsə avtobusumla getmişdim. Dərsdən çıxanda gördüm avtobus tələbə yoldaşlarımla dolub. Baysal da buradaydı. Gəldik sağ sahilə. Tələbələr düşdülər. Baysalı gətirdim yataqxananın həyətinə. Əvvəl istədi mənimlə qalsın.
– Gedək, İnqanı düşürdək. Mən də sənlə qaraja gedərəm. Yoldaşlı gələrik.
– Yox, nəyə lazım. Sən get istirahətini et. Mən İnqanı yolüstü aparacam yataqxanalarına. Oradan da parka gedəcəm, avtobusu qoyacam. Üç saat çəkəcək, ən azından.
Baysal düşüb getdi. Sona qalan İnqa oldu. Avtobusu sürdüm onların yataqxanalarının həyətinə. İlk dəfə idi gecənin ortasına qədər bir yerdə olduq. Son ilimin ən şirin axşamı idi. Ürəyimdə çox sözlərim vardı. Amma, şən gülüşlər, zarafatlar, xoş məqamlar ciddi söhbətlərə yer vermədi. Gecənin ortası ayrıldıq.
Mən parka girəndə cədvəldəki vaxtdan üç saatdan çox gecikmişdim. Bilirdim ki, məndən izahat tələb edəcəklər. Elə də oldu. Günorta parkın yeməkxanasında yemək yeyirdik. Stol arxasında dörd nəfər idik. İki iş yoldaşım, Baysal, mən. Təzəcə yeməyə oturmuşduq. Mənə yaxınlaşıb dedilər:
– Səni və filankəsi (digər sürüçü) təhlükəsizlik şöbəsi gözləyir.
Mən başa düşürdüm səbəbini. Ona görə dillənmədim. Amma, yoldaşlardan biri xəbəri gətirəndən sual etdi:
– Bimirsən, onları neynəyəsidirlər orada?
– Deyəsən, səhərə yaxın gəlib çıxıblar avtobusla bir yerdə!
Baysal o dəqiqə sual dolu nəzərlərlə mənə baxdı. Mən gülümsədim yalnız. Baysal qəfildən sual verdi:
– Azad, bir dost kimi mənə cavab ver, İnqa ilə münasibətin hansı səviyyədədir?
Mən gülərək başdansovdu cavab verdim:
– Dostluq səviyyəsində.
– Yalnız dostluq!
– Yalnız dostluq.
Mən bu sualları ciddi qəbul etmədim…
Həftənin üçüncü günü id. Üçüncü günləri axşam şöbəsində dərslər olmur. Axşam üstü çıxıb dayanacaqda avtobus gözləyirdik. Mən istirahət günüm olduğu üçün işləmirdim.
– Görəsən, İnqa niyə dünən dərsə gəlməmişdi? – Baysal sanki, təsadüfən dedi.
– Gəlmişdi. İcazə alıb tez də qayıtdı. Deyəsən, azca nasaz idi.
– Demədi, nə olub?
– Yox.
– Bəlkə gedək onlara, onsuz da boşuq.
– Xəbər etməmiş, çağırılmamış?
– On beş dəqiqəlik yoldur avtobusla onların yataqxanasına. Aşağıdan vəziyyəti soruşaq, çıxaq gedək.
– Səhər onsuz da görəcəm.
– Boşuq onsuz da, gedək, xahiş edirəm.
İnqa gilin yataqxanası bir elə də uzaq deyildi. Oturduq marşuruta, 10–15 dəqiqədən sonra yataqxananın arxa tərəfində idik. Otaqları ikinci mərtəbədə olduğu üçün səsləmək də asan iş idi. Yaxınlaşdıq. Pərdə salınsa da, kimlərinsə hərəkəti görünürdü.
İki-üç dəfə astadan "İnqa, İnqa!" – deyə çağırdım. Eşidən olmadı. Keçdik tələbə metoduna, yerdən xırda daşlardan bir neçəsini vurduq pəcərəyə. Pəncərə açıldı, otaq yoldaşlarından birisi səs verdi.
– Axşamınız xeyir! Dedik, görək İnqanın vəziyyəti necədir. Dünən nasaz idi.
İnqanın səsi eşidildi:
– Dayanın, düşürəm aşağı.
Biz etiraz etsək də, İnqa artıq bayırda idi. Bizim gəlişimiz İnqa üçün gözlənilməz olmuşdu. Sevincinin həddi-hüdudu yox idi.
– Nə qədər şadam sizin gəlişinizə, uşaqlar! Qalxaq yuxarı, çay qoyum.
– Yox, İnqa. Gəldik, öyrənək vəziyyətini. Narahat idik, o cümlədən də bizim dost! Məni şəhərin o başından piyada çəkib gətirib bura, heç olmasa, taksi tutaydı. Əvvəllər xəsis deyildi! Heç olmasa utana, bir qonaqlıq filan boyun ola, bizi bir restorana dəvət edə! -mən tam zarafatla dedim bu sözləri!
İnqa əlavə etdi:
–Əla olardı! Nə vaxtsa birinci dəfə lazımdır ki, olmaq restoranda! -
Baysal sinəsini verdi qabağa:
– Yaxşı, əgər ciddi deyirsinizsə, mən hazır! Bir qəşəng qonaqlıq məndə! Harada, nə vaxt desəniz, mən hazır!
Onlar başladılar plan qurmağa. Mən zarafat edirdim, Baysal ciddi qəbul etdi. Və ümumiyyətlə bu iş mənə lazım deyildi. Niyə? Bilmirəm.
– Yaxşı, dostlar. Siz düşünün, plan çəkin. Mən gedim. Təcili işim var, gedim onun dalınca. Sonra baxarıq!
İnqanın sevindiyini gördüm. Ona çox xoş idi ki, mən istəmədim onu Baysalın yanında görüm. Razı halda:
– Mənə heç nə gərək deyil, Azad, mən zarafat edirəm. Təcili işin varsa, mən də gedim, hazırlaşmaq lazımdır. – dedi.
Mən Baysalı pis vəziyyətdən çıxarmaq xatirinə ayrı mövzuya keçdim. Xeyli söhbətləşib ayrıldıq.
– İnqa necə gözəldir, ilahədir! – dedi Baysal yolda.
– İnqa həm gözəl və həm də əsl insandır! – dedim.
5-ci hissə
Günlər həftələri əvəz edirdi, həyat gündə bir yenilik gətirməklə qabağa yeriyirdi. Daha doğrusu uçurdu qabağa. Hər şey dəyişməyə üz tutduğu vaxt, yeniliklər tələb olunan yerdə mən yeganə məxluq idim ki, dünənimdən çıxa bilmirdim. Şüurum, zəkam bu günün tələblərinin dalısıyla çata bilmirdi. Ən pisi də bu idi ki, nələrin mənim özümdən asılı olduğunu yaxşı dərk edə bilmirdim, hərəkətsiz dayanıb, səs-küylə, taqqıltı ilə gedən həyat qatarının arxasınca baxırdım!
Keçmişin xatirələrindən silkinib çıxmağı bacarmaq lazımdır. Bu günkü günlə, bu günün tələbləri ilə ayaqlaşmaq gözəl bacarıqdır. O dövr, o il üçün ən başlıca bir səhvim yaşayırdı mənimlə: ətrafımı, həmişə qaynayan gənclik məkanını, cavanlığın tələblərini olduğunca dəyərləndirə bimədim, gecikdim.
Mənə talehimin təklif etdiyi İNQA adlı gözəlliyi, səadəti qiymətləndirə bilmədim, bəxtimə düşən imkandan sonacan istifadə etmədim. Kaş, biləydim onda, insan soyuqluğu nələri gətirə bilərmiş gündəmə!..
Kaş bu səhlənkarlığın bizə, xüsusən də İnqaya necə baha başa gələcəyini görə biləydim!
…İnstitutda kanikullar başlamışdı. İstifadə edərək təcili surətdə bir aylığına vətənə getməyi qərara aldım. Bir gün içərisində işdən mənzuniyyət götürdüm, bilet aldım.
Belə tələsməyə bir – iki səbəb vardı. Həmişə mən tələsmişəm, indi də hər nə etsəm tələsik edirəm. Həmişə də tələsməyimin ziyanını çəkirəm.
Amma, onda tələsmək lazım deyildi, heç olmasa İnqa ilə görüşmək, vətənə getdiyimi deməyim lazım idi. Əfsuslar, bu haqda gec düşündüm. Artıq vaxt yox idi. Və bu səhvim ağır bir yük olaraq asıldı boynumdan, ömrümün sonunadək, son nəfəsimə qədər…
Bir aydan sonra qayıdıb gəldim. Vətənə son dəfəki bu səfərim tam uğursuz oldu. Ürəyimdə ümüdlərim yaşayırdı: azacıq da olsa bir məlumat bilmək. Bütün bu zəif ümüdlərimin üstündən çalın-çarpaz xətt çəkildi. Bu səfərimdə baş verən söz-söhbətlər, görüşlər mənə başa saldılar ki, keçənləri qaytarmağa heç bir yolum yoxdur.
İllərlə ürəyimin üstündə sevə-sevə gəzdirdiyim insanım yoxluğunu, mənim üçün əl çatmazlığını çoxdan bilirdim. Aramızda keçilməyi mümkün olmayan sədd qoyulduğu çoxdan mənə aydın idi. Mən bu dəfə bircə əsas ümüdlə getmişdim: beşcə dəqiqə də olsa görüşə bilim sevdiyim insanımla! Razıydım tək, ya, atası-anası ilə bir yerdə olsun. Mənə fərqi yoxdur, hansı şəraitdə görüşək! Görüm Onu, eşidim qərarını öz dilindən! Onu görmək əvəzinə, ağıla gələ biləcəyi mümkün olmayan vəziyətlə üzləşdim. Bakıda yaşayan yaxınlarımın da cəlb olunduğu mübahisənin dərinləşib uğursuz və sonu qaranlıq olan prinsipiyal münaqişəyə çevrilmə ehtimalı çıxdı ortaya. Solmazı görmək qismətim olmadı. Əvəzinə qohumları başa saldılar: münaqişənin uzadılması Onun məhvinə çalışmaq deməkdir! Unuda bilməsəm də bu işdə nöqtənin qoyulduğu aydın idi. Bu dərd yükü ilə qayıtdım arxaya…
Altıncı gün idi. Bir-iki saat dincəlib çıxdım şəhərə. Yolüstü, Baysalı soruşdum, dedilər, səhərdən yoxdur. Qərara gəlmişdim, gedim İnqanı görüm.
Yataqxanalarının yanında avtobusdan düşdüm, binanın arxasına keçmək istəyirdim ki, səsləyim. Birdən İnqanı gördüm. Yataqxananın həyətində Baysalla yanaşı oturub şirincə nəyisə deyib gülürdülər. İkicə saniyə dayandım. Və çevrilib getdim, uzaqlaşdım.
– Niyə belə etdim? Kiminsə mənim qabağımda hansısa öhdəliyimi vardı? İndiyə kimi İnqa ilə danışanda, hansısa dəqiq bir fikir, ürək sözü demişdimmi mən ona? Aylar ərzində azmı olmuşdu vaxtım, imkanım? Mən özüm özlüyümdə ciddi düşünmüşdümmü ikimizin gələcəyimiz barədə?
– Yox!
Oturdum avtobusa, sürücü ilə salamlaşıb keçdim axıra. Salon demək olar ki, boş idi. Gözlərim dikildi abtobusun enli pəncərəsinə. Fikrim getdi uzaqlara. Keçmişli- gələcəkli bir məkana. Pəncərə önündə dəyişən lövhələr, evlər, insanlar uzun həyatın kiçildilmiş variyantı idi. Artıq mənim üçün avtobusun pəncərəsi həyatın ekranı idi. Kimlər və nələr keçmədi bu ekrandan! Hansısa sirli qüvvəydi durub ekranın arxasında, kadrları elə sürətlə dəyişirdi ki, mənim şüurumun gücü çatmırdı bu dəyişilikləri qavrasın, dərk etsin! Deyəsən düşünmək bacarığım fəaliyyətini dayandırmışdı.
Sürücünün səsi məni qaytardı bu dünyaya:
– Nə olub, Azad, xəstə deyilsən ki?
San ki, yuxudan ayıldım:
– Yox, yox, narahat olma!
– Dövrəni axıracan mənimlə getdin. Gördüm düşüncələrdəsən, narahat etmədim. İndi hara aparım səni?
– Narahat olma, qayıdaq marşurutunla, yolda düşərəm.
Yolda düşdüm avtobusdan. Bir xeyli gəzdim şəhəri. Kinoteatrla üzbə-üz olan parka girdim. İstirahət günü olduğu üçün bura adamla dolu idi. Haradasa bir boş skameyka gördüm, əyləşdim ki, dincimi alım. Kiçik bir quşun hərəkəti bütün diqqətimi özünə cəmləşdirdi.
Qabağımda bir sərçə böyük bir çörək parçasını dimdikləyirdi. Deyəsən, çörək elə daşlaşmışdı ki, sərçənin etdiyi cəhdlər heç bir nəticə vermirdi. Az qala, duracaqdım ayağa ki, götürüm sındırım daşlaşmış çörək parçasını. Bircə işdən qorxurdum: mən qarışsam sərçənin işinə, o qorxudan uçub gedə bilər. Təbiətin yaratdığı kiçik bir kiçik dramatik yönlü mübarizəyə mənim qarışmağa ixtiyarım vardımı?
Sərçə xeyli əlləşdi, bu quru çörəyi fırladı, dimdiklədi, axırda başa düşdü hər şeyi. Ona çatdı ki, bu daşa dönmüş çörək parçası onun üçün deyil. Qisməti olmdığını görüb uçub getdi.
Mən də başa düşdüm!
– Faktı qəbul etməyi bacarmaq lazımdır! – dedim ucadan, səsim yaxınlıqda oturub körpəsini bağrına basmış bir gənc ananı diksindirdi. – Bu mövzu bağlıdır daha mənim üçün!
O gündən hər şeyə, insanlara, hadisələrə, faktlara başqa baxışlarla baxmağa başladım. Hər insan yolunu özü seçir, mən də o cümlədən. Mən özüm seçmişdim düşdüyüm bu yolu! Və mənə yaşamaq müəyyən mənada asanlaşdı! Dünya geniş imiş…
