Kitobni o'qish: «Уот сүрэх»

ТЫЛ ИЛБИҺЭ МЭЭНЭ БЭРИЛЛИБЭТ…

Ханна эрэ, үрдүк мэҥэ халлаан үөһээ хаттыгаһыгар бу Орто дойдуга кэлэн, олох олорор киһи дьылҕатын быһааран, анаан, алҕаан ыытан эрдэхтэрэ… Ону уу ньуулдьаҕай оҕо сылдьан хантан билиэҥ баарай, хороччу улаатан, киһи быһыытынан ситэн да баран ситэ өйдүүрбүт саарбах. Үөһээҥҥилэртэн аналы, ситими өйдөөтүн диэн, Айыылар барахсаттар икки атахтаахха имнэнэн, бити-сибикини биллэрэ сылдьаллара буолуо да, ону аахайбакка хаалар түгэммит үгүс. Сирдээҕи олох аралдьытар адьыната элбэх…

2021 сыл сааһыгар эдэр суруйааччылар өрөспүүбүлүкэтээҕи сүбэ мунньахтарыгар үгэспинэн саха поэзиятын семинарын ыыппытым. Онно, хойутаан да буоллар, Дьааҥыттан Василий Рожин кэлбитэ. Кини айымньыларын семинар иккис күнүгэр ырыппыппыт. Онно Василий туран хоһооннорун аахпытыгар, мустан олорор кыра хоспутугар букатын атын, ураты салгын илгийбитэ…

Биллэн турар, барыта тэҥ уонна уһулуччу бэрт буолбатах этэ, ол эрээри Василий Рожин хоһоонноругар поэзия тыына баара. Кини улахан Поэт буолар сибикитэ хоһоонун ааҕарыгар, ыйытыыларга хоруйдууругар, туттарыгар-хаптарыгар кытта биллэрэ. Мин, сааһырбыт киһи, көрдөхпүнэ, чахчы үөһээҥҥилэр бэлиэтээбит, тыл кыаҕын, сүлүһүнүн, күүһүн иҥэрэрдии санаммыт уоллара дуу дии санаабытым. Ол туохха олоҕурбутай диир буоллахха, Василий Рожин бүгүҥҥү күнүнэн астыммата, хайа эрэ бэйэтэ эрэ билэр суолун, ыллыгын көрдөнө сылдьардыы туттара өтө көстөрө… Хайҕаммытын да улаханнык аахайбатаҕа, былаанын да ыһа-тоҕо кэпсээбэтэҕэ, санаата-оноото син биир оннун булбатах курдуга…

Ити, мин санаабар, хаһан баҕарар улахан дьоҕур, улахан талаан бэлиэтэ. Тыл илбиһэ мээнэ бэриллибэт. Кини киһини эрийэр-мускуйар, араас суолларынан туора-маары хаамтарар, муннарар, тургутар. Ол тургутууну тулуйбакка аһыы аска охтубуттары, биитэр букатын да суруйартан тэйбиттэри билэтэлиибин. Онон Василий тэһийбэтэх кутун-сүрүн бүтэйдии сэрэйэн, испэр ийэлии сэрэхэчийэ санаабытым…

Онтум олох атын арҕааҥҥы тыаллар кинини сөрөөн илдьэ бардылар.

Василий поэт буолар аналын ылыммыт, аналын өйдөөбүт киһи эбит. Ону ол семинарга мэктиэлэммит уонна суох буолбутун кэннэ саҥа күн сирин көрөн эрэр бу кинигэтэ туоһулуур. Баара-суоҕа отут икки эрэ саастаах киһи толкуйдуур санаата, анаарар ыыра киэҥин, уратытын! Кини сүрэҕин нөҥүө аһарбыт түгэннэрин кытта тэҥҥэ саха литературатын историятын ситимэ, норуотун туһунан санаалара, омугун үрдэтэр билиниилэрэ манна бааллар…

Көннөрү да киһи суох буоллаҕына, кини эппитэ, кини болҕойбута олох атын суолталанар. Оттон Поэт күн сириттэн сүттэҕинэ, Орто дойду эйгэтэ эмтэрийэр, онно аҥайан хаалар… Ол курдук, Василий Рожин поэзията силигилии сайдар, аатын ааттатар кэскилэ быһынна. Аны кини бэйэтэ баҕа санаатынан, Россия гражданинын быһыытынан ытык иэһин толорордуу сананан, уот сэриигэ икки төгүл киирбитэ, Поэт-Буойун буолбута. Ол туоһулара – сэриигэ суруллубут хоһоонноро.

Василий Рожин үөһээҥҥилэр алгыстарын ылынан, кинилэр имнэниилэрин ситэ өйдөөн, тус бэйэтин айар суолугар, дьоһун аартыгар эрэллээхтик киирбит эбит. Кини бу үлүгэрдээх уустук кэмҥэ хорсуннук инники кирбиигэ туран, чахчы буойуннуу оҕунна…

Дьааҥы хайаларын курдук тыйыс, дьиппиэн айылгыта, баҕар, бу кинигэттэн, бэйэтэ тиспит кэриэс тылларыттан «мүчүк» гыныа эбитэ дуу…

Наталья Харлампьева,

саха норуодунай поэта,

Саха сирин Суруйааччыларын сойууһун бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлэ

ЭР КИҺИ ТӨЛӨННӨӨХ СҮРЭҔЭ

* * *

 
Сарсыҥҥыҥ саарбахтаах кэмигэр
Санааҕын саҥаттан сааһылаа.
Эр киһи төлөннөөх сүрэҕэ
Туохха да тэҥнэммэт тулуурдаах.
Самныма, хайдахтаах даҕаны
Адьырҕа эйиэхэ түбэстин.
Умнума, урааҥхай сахаҕын!
Куттаныы буолбатах, үгэспит.
Бары баар оргуйар уоххунан
Кырдьыгыҥ туһугар эн охсус!
Кыргыһыы даҕаны суолунан
Сырдыгы ирдээҥҥин сонордос.
Кэс тылы бэйэҕэр эттэргин —
Буолуоҕуҥ айыыттан алгыстаах.
Кэскилиҥ туһугар кэхтии диэн
Буолбатах кытарар кыбыстыы!
 

* * *

 
Хаалымаҥ хараҥа халыыпка
Хараҕым уутугар сайҕаммыт,
Тапталы таайбатах матыыптар —
Өһүллэн тахсыбат тылларым.
Кэлэйэр эрдэтин билбэккэ,
Кураанах куйаарга куотумаҥ.
Күһүҥҥэ тиллибэт сибэкки
Кэриэтэ сүтүмэҥ. Ытаамаҥ.
Ыарахан ыырдардаах ыралар,
Эһиэхэ мин өрүү төннүөҕүм.
Урааҥхай хаһан да бырахпат
Санаабыт санаатын чиҥ төрдүн!
Төһө да кырдьыгым кыл курдук
Синньээбит кэмигэр кэллэрбин,
Түмүөҕүм туох бары тулуурбун.
Билэбин кэхтэрим эрдэтин!
 

* * *

 
Охсуһуу олбохтоох, хапсыһыы хаттыктаах
Кэтэспит кэмнэрэ дьэ кэлэн эрдэҕэ:
Мэйиини мэһийэр, өйдөрү өһүлэр
Алдьархай тылларын арҕааттан ыыттылар.
Абырал алгыһа бу сылдьар диэн ааттаан,
Күн Айыы аймаҕын сэриигэ тиэртилэр,
Көҥүлтэн көҥүлү көрдүүргэ угуйан,
Олохтоох омугу кэхтэргэ сирдииллэр.
Киэҥ сирбит баайдааҕын бэркэ диэн
билэллэр —
Хоргуйбут ыт курдук салбанан биэрэллэр…
Сымыйа туһугар өлөрсүөх-өһөрсүөх —
Сирбитин мэҥиэстиэ хаанымсах кыр өстөөх!
Тиниктиир санаалаах адьырҕа Арҕааны
Истимэ, Үс Куттаах, хабыма мэҥиэни.
 

* * *

 
Харгытаан турбакка хамсыахха —
Ааспыты ааллааммыт атаарыах,
Халлааҥҥа сулуһу аахпакка,
Санаммыт санааны толоруох.
Сиэрдээхтиин ситиһии сиэттиһэр,
Кыһалҕа – кыайыыга тириэрдэр.
Кэхтимэ – ол эрэ ирдэнэр
Күн сирин кэрэтин көрөргө.
Эрэйи этинэн амсайбыт
Ил-эйэ үтүөтүн билинэр.
Киһи аатыран айыллыбыт
Сиппэтин ситээри дьаныһар.
 

2021, олунньу 2 күнэ

* * *

 
Хоһуйабын хоһооҥҥо
Олох араас өрүтүн,
Сүрэх көмүс дорҕоонун
Үрүҥ түүҥҥэ көрдөөммүн.
Сүгэн кэлбит күннэрбин
Сааһылаатым сүрэхпэр:
Дьоҥҥо хайдах тиэрдэбин?
«Хайдах эмэ сэрэнэн…»
Сыыдам сырыы куорсуна
Аптаах тылы баһыйбыт,
Хоһоон буолан устунан
Үтүө дьоҥҥо анаммыт.
Хоһуйуоҕум хорсуннук
Көҥүл олох туһугар,
Толук ууруом олохпун
Хоһоон сырдык суолугар!
 

* * *

 
Баттал быата быстыбат былыргыттан саҕалаан.
Саха эрэ буоламмыт тулуйдахпыт. Абаккам!
Балылламмыт, халанан, кумалааҥҥа барарбыт
Чугаһаата, быһыыта: «Көҥүл олох» диэн атын…
Ийэ сирбит иҥсэлээх илиилэргэ бэриллэн,
Сүөм түһэбит биһиги, кистии-саба кэмсинэ…
Сүөргүлүүрү билбэтэх улуутуйбут омуктар
Сүмэбитин оборон, сууһараары гыннылар…
Сүллэр сүдү күүспүтүн номох курдук билэбит,
Үйэлэргэ сүппүтү сэһэн курдук истэбит.
Дьэ, ол эрэн, ол эрэн сүрэхтэрбит түгэҕэр
Үөскээн эрэр күөдьүйэн, инникигэ итэҕэл!
Өскө саха буолларгын, кэхтэр диэни билимэ,
Өбүгэттэн кэлбити сүтэримэ, сүтүмэ!
Бары бииргэ буолларбыт уоттаах уохпут,
дьэ, тиллиэ!
Саха буолан төрөөбүт, бэринэри билимэ!