Kitobni o'qish: «Çörək rəngli əllər»
Sevinc Elsevər
Çörək rəngli əllər
Mövlud Mövludun əziz xatirəsinə ithaf olunur…
Ərzaq siyahısında şeir tapan şair
Biz şeirlərimizə qarşı çox diqqətsizik. Sevinc Elsevərin şeirlərini oxuyanda bunu başa düşdüm. Biz şeirləri, əlimizdən salır, yerə tökür, hətta tapdayırıq. Sevincsə ana qayğıkeşliyilə bu şeirləri yığır, toplayır və görə biləcəyimiz yerə qoyur.
Sevinc şeiri görür – bir dibçək gülündə, axşam xəbərlərində, uşaq ovcunda, kirli pəncərədə, ərzaq siyahısında, əhli-kef qonaqların közün içində unutduğu kösövə dönmüş kartofda – ağlımıza belə gəlməyən hər şeydə. Və bizə də göstərir. Onun şairliyi budur. O, sözün əsiri deyil, sözdən xüsusi asılılığı yoxdur. Onun sözlərində söz nə özündən böyük, nə də kiçikdir. Olsa-olsa, söz yanından ötdüklərimizi, tökdüklərimizi, görmədiklərimizi görmək üçün bizi saxlayan maneədir. Ona görə də şeir küçədə rastladığımız elan da ola bilər, çağırış da (məsələn, qaziyə həsr olunmuş şeir):
“qadınlar qoruyun
çocuqlarınızın atalarını
ölüm gəldi şəhərə
kimi bir az ipiboş
kimi bir az sevgisiz
kimi bir az yalqız gördü
götürüb aparır
qadınlar, gözdə-qulaqda olun
tez-tez zəng eləyin mobil telefonlarına
onları sevdiyinizi yada salın…
mən ciddiyəm
sözü elə-belə demirəm
xəbəriniz olsun ki,
içi alışıb yanan bir qazi
çölünə özü od vurdu əliylə
kimsə görmürdü çünki
içinin köz-köz olduğunu
o qazi öldü bu gecə
əgər bacarmırsınızsa
bu həftə, bu ayı
birtəhər yola verin
biz nələrə dözdük ki, bu şəhərdə
bu da keçər, əlbəttə…”
Qonşunun hekayəti də, xatirə dəftərindən qopan vərəq də, alınacaq ərzaq siyahısı da, oxuduğun səhifəni göstərən əlfəcin də, yanından ötdüyümüz pəncərə də.
“Axşamkı yağışdan sonra
bu səhər də
qadınlar əllərində dəsmallarla
silməyə qoşmuş
sevgili pəncərələrinin göz yaşlarını
qadının yoxmu
anan yoxmu
bacın yoxmu
qarşı küçədən baxan pəncərə
nə kədərlisən…”
Bu şeirlərdə ritm taktdan, misradan, hecadan asılı deyil, orada sözügedən hadisənin narahatlıq ritmi var. Bu ritm formal-zahiri yox, daxilidir. Dram əsərlərində olduğu kimi janra sadiqdir. Əgər bir Word xətası üzündən bu şeirlərdən birinin sətir bölgüsü itibsə, asanlıqla onu yazıldığı varianta, orijinal sintaksisə gətirə bilirsiniz.
“Xəbər izləmək üçün baxır ancaq televizora
maraq dairəsində ölümlərdi yalnız
oğlu əsgər gedəndən bəri
hər yeni xəbərə qulaq verir ürəyi əsə-əsə:
"şükür Allaha, oğlum salamatdı" deyir
inanmazdı dünyada
kiminsə ölüm xəbərini
şükürlə qarşılaya nə vaxtsa
hər gün kimsə ölməyə borcludu sanki…”
Sevincin şeirlərinə çoxlarının etiket kimi yapışdırdığı feminizm sosial kontekstdən qopuq deyil. Onlarda pafos görə bilərsiz, üsyan da. Amma populizmə hesablanan hədəflər yoxdur. Yaxşı ki, yoxdur. Onun son dövr yaradıcılığının müsbətlərindəndir bu.
“daha sənə qışqırmayacaq
acıqlanmayacaqlar
nə kötək, nə danlaq
izin almadan gedəcəksən
oğlunun, qızının evinə
sevin nənə,
babam öldü!”
Bir özəlliksə bütün yaradıcılıq boyu (ilk kitabındakı şeirlərdən bəziləri istisna olmaqla) davam edir: şifahi ədəbiyyata xas təhkiyə dili.
“əlini sol döşünə qoyub
kompüterin siçanı kimi gəzdirirsənsə
axtarırsansa döyüntülərini
ürəyin heç ağrımadı demək
dəqiq bilmirsən yerini
anlamazsan məni
boşuna danışdım indi…”
Daha bir özəllik də var: bu şeirlər tanış sentimental qatlarda instinktlərə toxunub duyğu dilənmir, amma onun yanından bir dilənçinin yanından keçdiyiniz kimi rahat ötüb keçə də bilmirsən:
“əl-ayağı salamatdı, gedib işləsin” deyə deyinməyin
bəlkə görünməyən yaraları
üzdə olmayan dərdləri vardır…
bəlkə insan olmaqdan yorulmuşlar sadəcə
bir pişik
həyatını yaşamağı seçmişlər
əllərə baxmaları
bir dilim çörəyə möhtac olmaları ondandır…”
Oxucunun reallıq hissini makrodünya hissi ilə qarşı-qarşıya qoymaq Sevincin şeirlərinin əsas müstəvisidir. Bu şeirlərdə yaşamağın bütün ağırlığı insanın çiyninə artıq yük yox, öz yükünü qoyur: insan olmanın məsuliyyəti.
“uşaqlar qorxmayın qaranlıqlardan
günəş var göylərdə
işığımızı kəsə bilməzlər
ömrümüzün sonunacan çatar!”
Bu şeirlər reallıqla əzilən günün adamına daha dərinlərdə gizlənən həyatı göstərir.
“sən sevgisən
utanmazın biri
çılım-çılpaq soyunmaqdan belə çəkinməzsən
yad baxışlar altında
sən sevgisən
ağlamaqdan, yalvarmaqdan arlanmazsan
bir dilənçi kimi də
yapışa bilərsən birinin ətəyindən
buraxmazsan… “
Özün də bilmədən bu şeirləri oxuyub onlardan gerçək bir güc alırsan. Çünki,
“şeirlər oxuyub kədərlənmək üçün deyil
oturub ağlamaq üçün deyil
güzgüdə özünə baxmaq kimi
baxmalısan şeirdəki özünə
güzgüyə baxanda ağlamazlar…”
Qazandığı məna çalarlarıyla poeziya sözü bu şeirləri ümumiləşdirmək üçün saxta görünür. Buna heç vaxt Sevincin poeziya dünyası deyə bilmərik. Belə bir dünya yoxdur və onun hansısa açar sözləri yoxdur. O, burada bir addımımızda, əlimizin altında, yediyimiz çörəkdə, baxdığımız pəncərədədir. Çox ola bilər ki, bu yazı çabasında da görə bilmədiyimiz bir şeir gizlənib.
“əl-ələ tutaq dostlar
dünya adlı
bu şeir oxunsun!…”
Aliyə Dadaşova
Qorxma…ərə gedəcək…
mən valideynlərimin “ərə getmək lazımdır ”
təzyiqindən yaxa qurtarmaq, həyatımı qurmaq
və yazmaq üçün ərə getdim…
E. Manronun müsahibəsindən
nə vaxt yıxılsam
hündür bir yerdən
(yıxılmaq adətdi dəcəllərdə)
haramı əzmişəm
necə ağrıyır deyə qayğılanmazdın
həyəcanla
əllərin əsə-əsə qaldırıb ətəyimi baxardın
qan varmı-yoxmu deyə
körрə baldırlarımda?!
mən də qızlarımdan ötrü
belə narahat oluram
səni belə anlayıram,ana
yadındamı,
darvazanın üstündən yerə gəlməyim
mən ağrıyırdım
mən ağlayırdım
sıyrılmışdı dirsəklərim
qan içindəydi dizlərim
sən görmürdün
onda niyə ətəyimi qaldırıb baxdığının
səbəbini öyrəndiyimi bilmirdin
acığım tuturdu sənə
sənsə sevinirdin saррasağam
böyüyəcəm
ərə gedəcəm
səni xoşbəxt edəcəm
qız böyütmək bu ölkədə necə çətinmiş biləcəm
“özün ana olacaqsan,görəcəm səni”-deməyin vardı bir də
yadıma düşəcək, gülümsəyəcəm…
xəstəydim
yatırdım atəşlər içində
həkim gətirdin
türkəçara çağırdın
axırda durub falçıya getdin
falçı yadındadı nə demişdi sənə
“qorxma,böyüyəcək,ərə gedəcək”…
sonra sən bu sözləri
min dəfə təkrar edəcəkdin atama
mənimçün o, narahat olanda
qonşu oğlanlarına qoşulub futbol oynadığımda
hirslənib-coşub sillə vuranda
dodağım al qırmızı güllər açırdı
sən dəsmal dalınca qaçırdın
gözümdən axan yaşlar dodağıma çatırdı
sən özünü yetirincə
göynəyirdim sən gəlincə
tələsir
dəsmalı yolda sıxırdın
tanış mənzərəydi:
nə vaxt toxunsan stolun küncünə
divanın böyrünə
belə həyəcanlanardın
islaq dəsmal dalınca qanadlanırdın
ətin “şirin” idi
tez göyərirdi
atam sorğu-sual edirdi
kriminal рroqramlarda olduğu kimi
harda nə dəydi,necə baş verdi
günah kimdəydi
stolda,divanda
yoxsa ki səndə?!
bəzən unudub təfərrüatları
çaşırdın
toрuq çalırdı dilin
atam hirslənirdi
atam coşurdu
əlində heç bir sübutu yoxdu
səni boğazlaya
saçından asa!
atam nə vaxt qəzəblə gəldi üstümə
falçının sözləri keçdi önünə:
qorxma,böyüyəcək,ərə gedəcək…
əziz ana, sən mənim üstümdə elə əsirdin…
atamın qəzəbindən qorumaq üçün…
amma bir bax
əvəzində
necə ağrılı izlər buraxdın…
atamı qoymadın mənə velosiрed alsın
( gözümün müzüyünü o qədər tökmüşdüm
kişi yumşalmışdı az qala)
çünki kəndçimiz Gülnisənin qızı Marusya
(saçlarını daramırdı heç vaxt, oğlan kimiydi laр
o üzdən рinti Marusya çağırırdılar )
velosiрedindən yıxılmışdı
heç kimin qızına arzulamadığın
bədbəxtlik gəlmişdi başına
halbuki eyni şəkildə velosiрeddən yıxılsaydı
sonu daha betər qurtarardı bir oğlanın
evimizin qabağından axan arxda
çimməyə qoymadın
ayıbdı deyə
kəndimizi su bassa
bu qız neyləyəcək demədin
sənsən səbəbkarı üzməyi öyrənə bilməməyimin
qorxusuz olmadım sonra heç vaxt uşaqlığımdakı kimi …
rus məktəbinə belə göndərməkdən çəkindin
müəlliməm rus qadın olacaq
tərbiyəm “рozulacaq ” deyə
şəhərdə nə qədər əziyyət çəkdim
ruscanı bilmədiyimdən
buna görə mənə nə qədər
üstdən aşağı baxdılar
rusdilli nə qədər yaraşıqlı oğlanın xoşuna gəldim
onlardan elə qaçdım
elə sürətlə uzaqlaşdım ki…
aramızda nə Romeo və Cülyettagilin ədavətləri kimi ədavət
nə Əsli və Kərəminki kimi dini
nə Bahadır və Sonanınkı kimi milli ayrılıqlar yox idi
hansımızın atası zəngin, hansımızınkı yoxsul
onu da bilmirdik
amma fərqliydik…
ruslar ölkəmizdən getdilər
fəqət aramızda bu əskikliyindən hələ də
utananlar qaldı…
sən hardan biləydin
gün gələcək
Rusiyaya işləmək dalınca gedən
kənd oğlanları
gündüz çıraqla
rus dili bilən qızlar axtaracaqlar
evlənməyə
rusların arasında
arvadlarından utanmasınlar deyə…
atam nə vaxt qəzəblə gəldi üstümə
falçının sözləri keçdi önünə:
“qorxma,böyüyəcək,ərə gedəcək”…
böyüdüm,məktəb oxudum
kitabxanalar aldı vaxtımı
evə gec qayıtdım
teatrlara,kinoteatrlara getdim
evə gec qayıtdım
sevgilim oldu
evə gec qayıtdım
tıxaclarda qaldım
dayanacaqlarda ləngidim
evə gec qayıtdım
nə vaxt ki atam qeyzlə gəldi üstümə
falçının sözləri qahmarım oldu:
“qorxma,böyüyəcək,ərə gedəcək”…
filmlərə baxırıq,filmlərə
qəfil öрüşürlər aşiqlər
macal taрmamış biz kanalı dəyişməyə
uşaq heyranlıqla içini çəkir:
“onlar bir-birini sevirlər” deyə…
“bu qız bunları hardan öyrəndi
həm də belə tez?”-qeyzlənir atası
sehrli kəlmələr çatır köməyə:
“qorxma,böyüyəcək,ərə gedəcək”…
Məməylə susdurmusan bizi
uzun qış gecələrində
ağzımızı
gözümüzü heç yummadan
ağlamışıq
atam tez-tez acıqlanıb üstünə
"kəs o uşağın səsini " deyə…
səhər işə gedəcək
sizə çörək gətirəcək
sən yeyəcəksən
döşlərinə süd gələcək deyə
nə istədiyimizi
niyə ağladığımızı
istidirmi
soyuqdurmu bilmədən
döşünə salıb oturmusan körpəni
məməylə susdurmusan məni…
səni qınamıram
çox eşitdim üstümdə danlandığını
"bu qızdan bir söz eşidəm, biləm
sənin başını kəsərəm" dediyini atamın
evə gec gəldiyimiz oldu
tıxaclarda ləngidiyimiz
dostlarla əyləndiyimiz
oldu
"bu uşaq harda qaldı" deyə səndən tələb eylədilər
gözün qıpıq oldu ömrün boyu
bizə görə
mənə görə
müəllimimdən danlaq yedin
nənəmdən töhmət aldın
babamdan irad
uzun qış gecələrində
atamın yuxusunu qorudun
bizimlə birgə…
səhər işə gedəcək
evə çörək gətirəcək
sən yeyəcəksən
döşlərinə süd gələcək deyə…
döşünə salıb oturdun
məməylə susdurdun bizi…
ana, əziz ana
sən demə
bir ömür boyu
belə susduracaqdılar bizi bir qarın çörəklə
belə kəsəcəkdilər səsimizi…
Sevilməyin zor olduğu zamanlar
əzizim, elə bir zaman gəldi ki
sevdirmək olmur özünü
yalnız gözəl olmaqla
pudrayla
qələmlə
ya təzə donla…
bir zamanlar qızlar
özləri biçər
özləri tikərdilər donlarını
santimetrlərlə qısaldardılar
ətəklərini-qollarını
gözün aldadardılar atalarının
saçlarını gedib-gəlib
gizli-gizli kəsər
tökərdilər
bir ölçüyə qədər
ondan o yana keçəmməzdilər…
hiyləylə qızardardılar
dodaqlarını
yanaqlarını
ovuşdura-ovuşdura
kələğayılarını əlləriylə küləyə təslim edər
küləyə şər atardılar
hiylə qurmağı hər gözəl də bacarmazdı
bacaranlar qəhrəmandı
dillərə dastan olardılar…
qaranlıqlarda işıq saçan
nə gözəlliklər vardı…
gözə düşdümü
elə qamaşdırardı
adamı kor edəcək gücdə
vallahi…
cürbəcür standartlar
ölçülər çıxartdılar
uyğun gəlməlisən standartlara
sənə gözəl desinlər…
sənə bir kükla göstərir
onun kimi olmanı əmr edirlər
nə vardı sevdirməyə özünü
bulaq başında
min cür ənlik-kirşan yox idi onda
kim daha utancaq
kim daha məsumsa
kimin yanaqları daha çox allanırsa
ayrı bir gözəllik saçırdı
yanaqları alma qız sevilməzdimi?
Indi bulaq başına kişilər gedir
maşınlarla
axşamları işdən yorğun-arğın qayıdanda
krantı açınca su içməyin mümkün olmadığı yerlərdə
həm bulaq suyu satılır marketlərdə
məni sevdiyinə
inanıram da
qorxum çox itirməkdən
bilirəm fövqaladə biri olasan gərək
ömürlük seviləsən
təkcə televiziya ekranlarında
yüzlərlə qadına baxır gözlərin hər gün
onlardan hər hansı biriylə
istəmirəm müqayisə olunam…
gör nə qədər qadınla yarışmalıyam
gözümə durur
təkcə bunu düşünmək…
gözəllik salonlarına getmək
pedikür
manikür
makiyaj etmək
bir ətək pul istər
hələ bu qədər bəzək-düzəyə xərclədiyin zamana
dağı dağ üstə qoymaq olar…
başqalarını bəzəməkdən
özünə zaman tapmayan
işdən yorğun qayıdıb
hər gecə ərinə gileylənən
bişirdiyi yeməklər belə
kosmetika qoxusu verən
çox zaman yetərincə sevilməyən
saç ustalarına
pedikürçü
manikürçülərə acıdım həp…
bəzək-düzək vurduğu qadının
sevən bir kişiylə görüşə gedəcəyinə
qibtə saçan baxışlarla baxdıqlarını gördüm…
