Kitobni o'qish: «Терговчи. Дорихонадаги қотиллик»

Мазкур асаримни 34 ёшида хасталикка чалиниб, жиноий бепарволик қурбони бўлган гўзал синглим Зулҳумор ОЙДИН қизининг порлоқ хотирасига бағишлайман.

СЎЗБОШИ

Муҳтарам ўқувчи!

Навбатдаги – еттинчи детектив асаримни сизларнинг одилона ҳукмингизга ҳавола этаётганимдан мамнунман.

Бу асар ҳам муқаддам нашр этилган «Қимматга тушган хато ёки қасоскор қалб исёни» (2013), «Темурийлар кутубхонасининг сири» (2015), «Кечиккан қасос» (2017), «Амирликнинг олтин тахти изидан» (2018), «Тунги қотиллик» (2019), «Ўғирланган болалик» (2020) сингари детектив асарларимизнинг мантиқий давоми ҳисобланади. Асарда прокуратура терговчиларининг дорихонада содир этилган қотиллик ишини очишдаги сермашаққат меҳнати, касбий маҳорати, қонун устуворлиги ва адолатни ўрнатиш йўлидаги фидокорлиги қаламга олинади.

«Ўғирланган болалик» каби бу асар ҳам, асосан, юртимизда коронавирус пандемияси муносабати билан эълон қилинган карантин кунлари ёзилди. Тиббиёт ходимлари томонидан катта матонат ва қаҳрамонлик намуналари кўрсатилаётган ушбу даврда шифокорлар ҳақида аччиқ сўз айтиш чиндан-да оғир. Аммо гуруч курмаксиз бўлмаганидек, бу фидойи касб эгалари орасида ҳам виждонсиз, ўз вазифасини суиистеъмол қилувчи, очкўз кимсаларнинг учраши кишининг дилини хуфтон қилади. Ачинарлиси, нафс қутқусига учган бундай кишилар ўзинигина эмас, балки амали ва виждони эгнидаги оқ либоси сингари покдомон шифокорлар номига доғ тушираётир.

Ҳар қандай асар муаллифнинг сермашаққат меҳнати меваси саналади. Хотиралар китобини варақлаб, муносиб мавзу топиш, уни хаёлда пишириш, оққа кўчириш, ёзиш-чизиш, ўчириш, яна қайта ишлаш, такрор-такрор ўқиб чиқиш, ўзгартишлар киритиш муаллифдан мустаҳкам сабот, истеъдодни талаб қилади. Қанчадан-қанча уйқусиз тунларни бошидан ўтказади. Юрганда ҳам, турганда ҳам, дам олганда ҳам асар воқеалари, қаҳрамонлар сиймоси кўз ўнгидан кетмайди. Ўзини худди улар билан бирга яшаётгандай, ишлаётгандай, муаммоларни биргаликда ҳал этаётгандай, қувончу андуҳларига шерикдай ҳис қилади. Ниҳоят, асар ёзиб битказилади. Энди муаллиф олдида иккинчи қадам – нашриёт топиш ва асарни чоп этиш билан боғлиқ ташкилий ва молиявий муаммолар кўндаланг бўлиб, муаллифни қийнай бошлайди. Негаки, масаланинг бир учи маблағга бориб тақалади. Тўғри, таниқли ёзувчи ёки шоир бўлсангиз, масала ўз-ўзидан ҳал бўлади. Аммо ҳали унча танилмаган ижодкорнинг асарини ҳеч бир ноширнинг чоп этаман деб кўзи учиб турмаслиги аниқ. Кейинги икки асаримизни ёзиб бўлгач, каминани ҳам шу муаммо қийнаб турганди. Хайриятки, масаланинг ечими кутилмаган жойдан чиқиб қолди. Бир куни мухлисларимиздан бири, ўзбек ва рус адабиётини севиб ўқийдиган фидойи инсон Убайдулла ака билан учрашиб қолдик. У киши менинг барча детектив асарларимни ўқиб чиққан, ҳар доим «Янгиси чиқдими?» деб сўраб туради. Асар чоп этилиши билан ўзи келиб, китобни олиб кетар ва бир кун ичида ўқиб чиқиб, таассуротларини мен билан ўртоқлашар, қимматли фикрлар билдирарди. Бу сафар ҳам у киши «Тунги қотиллик» номли асаримни ўқиб чиққач, жуда таъсирланганини айтиб, ажойиб асар учун миннатдорлик билдирди. Узоқ суҳбатлашдик. Хайрлашиш олдидан: «Сиз ёзувчисиз, янги-янги китоблар ёзишингиз лозим. Китоб чоп этиш нималигини мен яхши биламан. Сизни молиявий масалалар ташвишга солмаслиги, ижоддан чалғитмаслиги керак. У масалаларни бизга қўйиб беринг», деди.

Таклиф менга қанчалик ёқмасин, муаммо йўқлигини айтиб, камтарлик қилишга уриндим. Убайдулла ака мендан нашриётнинг манзилини сўраб олганди. Бир неча кундан сўнг ношир менга қўнғироқ қилиб, китобни босиш ишлари бошлаб юборгани, кейинги икки китоб учун ҳомийлик ёрдами келиб тушганини билдирди. Суюниб кетдим. Елкамдан тоғ ағдарилгандай бўлди. Убайдулла ака каби сахий, зиёли, китобсевар инсонларнинг борлигига шукроналар айтдим. Аллоҳдан уларга тани-сиҳатлик, тадбиркорлик юмушларига баракотлар сўрадим.

Таъкидлашим жоизки, ҳар бир асаримни нашр этишдан олдин қўлёзмани соҳа мутахассисларидан тортиб, оддий мухлисларимгача ўқишга бериб, уларнинг қимматли маслаҳатларини олишга ҳаракат қиламан. Улар томонидан билдирилган жўяли таклифларни бажонидил қабул қилиб, асарни сайқаллашга уринаман. Бу гал ҳам асарни ёзишда ўзининг маслаҳатлари, таклиф ва тавсияларини аямаган прокуратура фахрийси, навоийлик ҳамкасбимиз Мамасали Исомиддиновга, узоқ йиллар терговчи, судья сифатида фаолият юритган, юридик фанлари номзоди Беҳзод Мўминовга, мухлисларимиз – Божхона институтининг иқтидорли талабаси Гулидахон Олимжонова, ЎзННТМА кенгаши бош мутахассиси Зуҳра Абдуллаева ҳамда биология фанлар доктори, академик Бакриддин Зариповларга ўз ташаккуримни изҳор қилишни жоиз билдим.

Асарларим юзасидан қимматли таклиф ва мулоҳазаларингизни электрон манзилим (sindarov60@gmail.com) ҳамда фейсбукдаги саҳифам (komilsindarov)га юборишингизни сўраб қоламан. Шояд сизлар билдирган таклиф ва тавсиялар кейинги асарларимни янада такомилга етказишда қўл келади. Эҳтиром ила

Комил СИНДАРОВ,

юридик фанлари доктори, Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси аъзоси

Санжарбек Тоҳир Ғафуровичнинг олдидан чиқиб, тўғри туман прокуратурасига қараб йўл олди. Унинг кайфияти аъло эди. Бунга сабаб биринчидан, Чиноздаги серияли ваҳшиёна қотилликни фош этгани учун раҳбариятнинг ташаккурномасига сазовор бўлгани бўлса, иккинчидан, навбатдаги хизмат сафарининг пойтахтда эканлиги билан боғлиқ эди. Тўғри-да, йил бўйи вилоятма-вилоят мусофирчиликда «ит ётиш, мирза туриш» қилиб юрган киши учун оиласи, фарзандлари олдида бўлиш, уларни бағрига босиб эркалаш, ишдан толиққан пайтлари «Ўз уйинг – ўлан тўшагинг»да ҳаловатда ором олиб, беканг тайёрлаган мазали таомларни тановул қилиш, суҳбатларидан баҳраманд бўлишдан улуғ бахт борми? Одам ҳеч қаерда, ҳатто олтин қасрда ҳам оиласи бағридагидек бахтиёр бўла олмас экан…

Шуларни хаёлидан ўтказган терговчи қўнғироқ қилиб, аёлини хушхабардан воқиф қилишга шошилди:

– Ассалому алайкум! Хоним, яхшимисиз?

– Ассалому алайкум, Санжар ака, ўзингиздан сўрасак?

– Табриклашингиз мумкин, бугундан биз яна хизмат сафарига жўнайдиган бўлдик…

– Аҳа-а, шунинг учун тўрамизнинг кайфиятлари аъло экан-да! Кейинги пайтларда хизмат сафарини сўраб оладиган бўлиб қолдилар чоғи? Иш баҳона – дийдор ғанимат… Ўша ёқлардан битта-яримтасини топиб олдиларми, деб қўрқиб қолдик. Бу сафар йўл бўлсин?

– Бу сафар анча олисга…

– Қорақалпоққами? Унда ойлаб… – Мафтунанинг кайфияти бузилаётгани овозидан сезилиб турарди.

– Йўқ, бу сафар Тошкент шаҳрининг Мирзо Улуғбек туманига.

– Вой, бунча яхши! – қичқириб юборди аёл. – Хайрият-ей! Болаларингиз ҳам шу хизмат сафарларидан юрак олдириб қўйишган… Ахир, соғинишади-да!

– Ўзлари-чи? Ўзлари соғинмайдиларми?

– Қўйинг-е… қачон қайтасиз… кечга палов дамламоқчи эдим…

– Бўлди, эртароқ қайтишга ҳаракат қиламан. Аммо, х-о-н-и-м, саволимга жавоб бермадингиз, ўйлаб туринг, кечда яна сўрайман…

Йигит оиласи даврасида ўтадиган кунларни ўйлаб, чуқур энтикиб қўйди. Мафтунанинг чўчиб кетганича бор. У ойлаб хизмат сафарида юради… Болалар ҳам безиллаб қолишган, ота меҳрига зор бўлиб улғаймоқда. Оиланинг юки хотинининг гарданида. Иш-иш деб ота сифатида болалар тарбияси билан ҳам шуғулланолмаяпти. Яхшиямки, хотини оқила аёл, ҳаммасини бир ўзи эплайди. Оиласидан кўнгли тўқки, бемалол хизмат сафарларига бориб келяпти…

Шундай хаёллар билан туман прокуратурасига етиб келганини ҳам сезмай қолган Санжарбек тўғри иккинчи қаватга – прокурор қабулхонасига кўтарилди. Ёшгина, чаққонгина котиб йигит меҳмонни таниди, шекилли, кимлигини сўраб ўтирмасдан раҳбарнинг олдига бошлаб кирди.

– Э, Санжар ака, яхши етиб келдингизми? – ёши элликлардан ошган, тўлачадан келган полковник либосидаги туман прокурори худди эски қадрдонлардай меҳмон билан қучоқлашиб кўришди. – Бой бўларкансиз, ҳозиргина сизни ўйлаб тургандим.

– Ассалому алайкум, Азамат Жўраевич! – Санжарбек ўзидан ёши улуғ одамнинг «ака» деб мурожаат қилиб, ортиқча мулозамат кўрсатганидан ҳижолат бўлса-да, самимий саломлашишидан енгил тортди.

– Муқаддам учрашмаган, шахсан таниш бўлмаган бўлсак-да, сиз ҳақингизда кўп яхши гапларни эшитганмиз, – прокурор меҳмонга жой кўрсатиб, ўзи унинг қаршисидаги стулга ўтирди. – Яқинда Чиноздаги мудҳиш серияли қотилликни қандай фош қилганлигингизни эшитдим, тасанно! Қойил қолдим! Терговчи шунақа бўлса-да! Жиноятни моҳирлик билан очиб ташласа! Фақат жиноят қидирув бўлимига ияк осиб олган терговчини терговчи, деб бўладими?

– Бир омадимиз чопиб, ўхшаб қолди-да! – камтарлик қилди Санжарбек.

– Тўғри, омад ҳам керак, аммо терговчи кенг фикрлайдиган, мантиқий хулосалар чиқароладиган, ҳар бир жараёнга синчковлик билан ёндашадиган, асосийси, ўз касбига фидойи бўлмоғи керак. Бу сифатларсиз ҳозирги замон жиноятчиларини тиз чўктириб бўлмайди. Бир пайтлар жиноятчилар ҳам қандайдир омироқ, соддароқ бўларди. Биз терговчилар уларни «дарахт шохи»дан қидириб топардик… Ҳозирги жиноятчиларни «дарахт барги»дан ҳам топиш амримаҳол бўлиб қолди.

– Ҳа, жиноятчилар йилдан йилга пухталашиб, маккорлашиб бормоқда, – прокурорнинг гапини маъқуллади Санжарбек. – Бу эса ҳар бир терговчидан касбий маҳоратни тинимсиз ошириб боришни талаб қилади. Ахир, жиноятчилар ўз устида «ишлаяпти», эскича усул, эскича дунёқараш билан уларни фош этиш қийин.

– Мана қаранг, биз ҳозир бир қарашда оддий, аммо чуқурроқ эътибор қаратилганда ўта мураккаб қотиллик жиноятига тўқнаш келиб турибмиз, – прокурор гапни айлантира-айлантира муддаога яқинлашди. – Бундан ўн кун муқаддам нейрохирургия институти ёнидаги «Кумушбиби» номли дорихона эгаси Луқмон Шарипов ўлдириб кетилган. Воқеа кеч соат саккизлар атрофида дорихонада содир бўлган. Гумондор сифатида Луқмоннинг синфдоши Самиғ Сайфиев исмли шахс ушланган. Бироқ у «Ўламан Саттор, Луқмонни мен ўлдирганим йўқ», дея оёқ тираб турибди. Қамоққа олишга санкция беришда уни ўзим ҳам сўроқ қилдим, бўйнига олмади. Ўзимда ҳам қандайдир иккиланиш бўлди. Терговчимиз ҳали хомроқ. Шунга Тоҳир Ғафуровичдан ёрдам сўрашга мажбур бўлдим.

– Самиғни гумондор сифатида ушлашга нима асос бўлганди? – қизиқсинди Санжарбек.

– Асослар-ку етарли, – прокурор қотиллик тафсилотларини очиқлашга ўтди. – Биринчи август куни Луқмоннинг ўғли Дониёр ҳуқуқшунослик факультетига ўқишга имтиҳон топширган. Ота ўғлини қўллаб-қувватлаш учун кун бўйи у билан бирга бўлган. Имтиҳон тугагандан сўнг ота-бола соат ўн бешларда дорихонага қайтган. Бироздан сўнг ота ўғлига жавоб бериб, ўзи ишхонада қолган. Кеч соат тўққизлардан ўтгач, уйидагилар хавотир олиб, Луқмонни қидиришга тушган. Эри телефон қўнғироқларига жавоб бермаётганидан ташвишланган хотин ўғлини дорихонага юборган. Кеч соат тўққиз яримларда Дониёр дорихонанинг лабораториясидан отасининг кўкрагига пичоқ санчилган ҳолдаги мурдасини топган. Бахтга қарши ўша куни дорихонага ўрнатилган видеокузатув хотираси юлиб олинган экан. Шу сабабли дорихона ёнидаги озиқ-овқат дўкони пештоқидаги видеокузатув хотираси текшириб кўрилди. Жабрланувчининг ўғли Дониёр тасвирда кўринган одамлар орасидан фақат биттаси, яъни дадасининг синфдош ўртоғи – Самиғни таниди. Бошида гумондор ўша куни дорихонага, дўсти Луқмоннинг олдига келганини рад этди. Шу орада экспертлар воқеа жойи – дорихона лабораторияси эшигидан олинган бармоқ изларидан бири Самиғга тегишли эканини аниқлади. Фақат шундан кейингина у ўша куни синфдошининг олдига борганини тан олди. Самиғнинг айтишича, у дорихонага кирганда сотув залида ҳеч ким бўлмаган. Чиқиб қолар, деган ўйда бироз кутган. Шу орада дорихонага бир неча харидор кириб, сотувчини тополмай чиқиб кетишган. Сўнг балки дори тайёрлаётгандир, деган хаёлда лабораторияга ўтган ва кўксига пичоқ санчилган Луқмонни кўрган. Қўрқиб кетганидан нима қилишини билмай эсанкираб қолган, югуриб бориб, ўртоғининг кўксидан пичоқни суғуриб олмоқчи бўлган. Лекин пичоқда бармоқ излари қолса, боши балога киришини ўйлаб, орқага чекинган ва жон ҳолатда дорихонадан чиқиб кетган.

– Самиғнинг қотиллик қилишига, устига-устак ўз синфдошини ўлдиришига сабаб борми? Жиноятнинг мотиви нима?

– Асос бор, – деди прокурор меҳмонга чой узата туриб. – Маълум бўлишича, Самиғ ўтган йили ёзда ўғлини ўқишга киритиш учун синфдошига 25 минг АҚШ доллари берган экан. Лекин бола ўқишга киролмаган. Луқмон қўшимча ўрин – «супер контракт»га ўтказиб бераман, деган баҳонада беш-олти ой пулини қайтариб бермасдан ўртоғини сарсон қилган. Сўнгги пайтда ўқишдан тамомила умидини узган Самиғ Луқмондан пулини қайтаришни талаб қила бошлаган. Ўртада нифоқ кучайган. Воқеадан икки кун олдин синфдошлар қаттиқ «сан-ман»га боришган. Самиғ пулини ололмаса, ўғли бу йил ҳам ўқишдан қолиб кетишини айтиб, роса хуноби ошган ва икки кун ичида пулни қайтармаса, ёмон бўлиши, керак бўлса, тегишли жойга ёзиб беришини айтиб жиддий таҳдид қилган.

– Бармоқ изи топилган. Кўрсатмаларини бир неча марта ўзгартириб, терговни чалғитишга уринган. Қотилликка асос ҳам бор экан, – хулосалашга ошиқди Санжарбек. – Унда сизнинг шубҳангизга нима сабаб?

– Тўғрисини айтайми?

– Албатта!

– Самиғ одам ўлдирадиган йигитга ўхшамаяпти-да!

– Одамнинг оласи ичида! Балки яхшигина артистдир, – Санжарбек тилида эътироз билдираётган бўлса-да, дилида «олдин қамоққа олиб, кейин исботлаш» йўлига ўтиб олган ҳамкасбларидан фарқли ўлароқ инсон тақдирига бефарқ бўлмаган бу прокурорга хайрихоҳ эди.

– Бўлиши мумкин, – деди прокурор босиқлик билан, – шу сабабли бизга сизнинг ёрдамингиз зарур бўлади. Гап инсон тақдири хусусида кетар экан, адашмайлик дейман-да! Бир бегуноҳ кишини қамаб юборгандан шу жиноят ўлгурнинг очилмай қолгани маъқул эмасми?

– Устозим Фахриддин Каримовичнинг ҳам шиори шунақа эди, қарашларингиз бир хил экан, – Санжарбек таниш ибораларни эшитиб, беихтиёр устозини эслади.

– Фахриддин Каримовични яхши танийман. Афсус, бошига ташвиш тушиб қолибди. Суди бўлдими?

– Ҳа, ўн бир йил беришди!

– Ўн бир йил! Вой, ноинсофлар-эй! Ҳалол, инсофли ходимларимизнинг жувонмарг бўлиб кетаётгани алам қилади! Яхшига кун йўқ экан-да! Майли, мушкулини Яратганнинг ўзи осон қилсин!

– Айтганингиз келсин!

Беш-олти дақиқалик суҳбат, дунёқарашлар муштараклиги ҳамкасбларни қалбан яқинлаштиргандай бўлди.

– Санжаржон, – деди прокурор меҳрибонлик билан, – сиз жиноят иши билан батафсил танишиб чиқинг, суҳбатни кейин давом эттирамиз. Нима ёрдам лозим бўлса, айтаверасиз, ҳаммамиз сизга ёрдамчимиз!

– Раҳмат, Азамат ака! Ёрдамим тегса, хурсанд бўлардим.

Прокурор ички телефондан хонасига кимнидир чақирди. Зум ўтмай узун бўйли, қотмадан келган ёшгина йигит икки жилдлик жиноят ишини кўтариб, кириб келди.

– Санжарбек, бу йигит терговчимиз Умид Хўжаев, – таништиришга тушди прокурор, – ўтган йили бизга стажёр бўлиб ишга келганди, яқинда терговчиликка ўтказдик. Ёш бўлса-да, тиришқоқ, фаҳми-фаросатли йигит. Ёпишган жойини қўйиб юбормайдиганлар хилидан!

– Танишганимдан хурсандман, Санжар Раҳмонов, – меҳмон ўрнидан туриб, ҳамкасби билан қўл бериб кўришди.

– Санжарбек Бош прокуратурадан, – деди прокурор «ўтиринглар» ишорасини қилиб, – моҳир терговчи, қанчадан-қанча қотилликларни фош қилган. Бизга ёрдамга келдилар. Бунақа инсонларни туя сўйиб ҳам чақириб бўлмайди. Хизмат юзасидан бирга ишлаш насиб қилган экан, Умиджон, бу кишидан фойдаланиб қолишимиз лозим.

– Худо хоҳласа, ҳамжиҳатликда ишлаймиз, – деди Санжарбек хижолатомуз, – бир-биримиздан ўрганадиган томонларимиз кўп.

– Меҳмонга хонасини кўрсатинг, ишлаш учун шароит қилиб беринг, гуруҳ аъзоларини йиғиб, янги раҳбарни таништиринг, – деди прокурор Умиджонга қарата. Сўнг Санжарбекка юзланди: – Сизларга омад! Муаммо бўлса, менга бемалол мурожаат қилаверасиз.

Санжарбек ўзи учун ажратилган хонада ишни ҳужжатлари билан танишишдан бошлади. Кўп сонли гувоҳлар, гумонланувчи, айбланувчининг кўрсатмалари, воқеа жойини кўздан кечириш баённомаси, экспертиза хулосалари ва бошқа ҳужжатларни синчковлик билан ўрганиб чиқди, керакли жойларига алоҳида белгилар қўйди, ёндафтарига қайдлар қилди, саволлар қўйди, чизди, ўчирди…

Кечга яқин тергов гуруҳи аъзоларини тўплади. Қисқа муддатли танишувдан сўнг Умиджон ишнинг умумий ҳолати, тергов-тезкор тадбирларининг бориши ҳақида батафсил ахборот берди. Санжарбек иш тафсилотларига ойдинлик киритиш мақсадида гуруҳ аъзоларини мунозарага чорлади.

– Бир қарашда қотил аниқдек, жиноят ишини якунлаб, судга ошириш мумкиндек туюлмоқда. Хўш, Маъмур ака, сиз нима деб ўйлайсиз? – Санжарбек гуруҳ аъзоси – туман Ички ишлар бўлими катта терговчисига юзланди.

– Самиғнинг қайсарлик қилиб, қотилликни бўйнига олмай турганини ҳисобга олмаганда, ҳамма нарса тушунарли, – ўрнидан туриб, фикрини баён қилишга тушди катта терговчи. – Унинг лабораторияга киргани аниқ, ўлдиришга сабаб ҳам бор, далил ҳам етарли. Бўйнига олмай тургани жазодан қочишга уринишдан бошқа нарса эмас. Негаки, у бошдан оёқ ўзини носамимий тутди, терговни чалғитиб, ўзига гард юқтирмасликка, ёлғон гапиришга уринди. Дастлабки кўрсатмаларида ўша машъум кунда дорихонага бормаганини айтиб келди. Видеокузатув камерасида тасвири чиққандан кейин кўрсатмасини ўзгартириб: «Дорихонага киргандим, лекин Луқмон иш жойида йўқ экан, учратмасдан қайтиб кетдим», дейишга ўтди. Лаборатория эшигининг ички тутқичидан бармоқ излари топилгандан сўнг кўрсатмасини учинчи бор ўзгартириб, дорихона лабораториясида Луқмонни кўксига пичоқ санчилган ҳолда кўргани, қўрқиб кетиб, воқеа жойидан қочиб қолганини тўтидай сайрашга тушган… Шундай ҳолатда унинг сўзлари самимийлигига ишониб бўладими? Бу маккорга қўйиб берса, мабодо, Луқмонга санчилган пичоқда бармоқ изи топилган тақдирда ҳам сиртига сув юқтирмасдан «Тўғри, уни қутқариш учун қуролга қўл текизгандим», дейишдан ҳам тап тортмайди.

– Хўш, қотил Самиғ деб фараз қилайлик, – Санжарбек масалага бошқа томондан ёндашмоқчи бўлди, – сизнингча, воқеа аслида қандай юз берган?

– Луқмоннинг ёлғонлари, фирибгарлиги сабаб ўғлининг ўқишга кирмай қолгани, бир йил умри бекорга ўтгани, устига-устак ўртоғининг пулни қайтармай сарсон қилиб юргани Самиғга қаттиқ алам қилган. Бу йилги олий ўқув юртларига қабул мавсуми ўтиб бораётгани, ўғлининг институтга кириш масаласи яна хавф остида қолаётгани уни янада ғазаблантирган. Пичоқ бориб суякка қадалган. Воқеадан икки кун олдин синфдошлар «ёқама-ёқа» бўлишган. Самиғ оқибати ёмон бўлишини айтиб, дўстини огоҳлантирган. Ҳатто, пулни қайтармаса, «орган»га ариза билан мурожаат қилишини айтиб, пўписа қилган. Орадан икки кун ўтиб яна келган. Луқмон эса бу сафар ҳам турли баҳоналар билан дўстига пулини қайтаришни истамаган. Мол аччиғи – жон аччиғи… Балки Луқмон олган пулига мункир келгандир. Балки «Пулни бермайман, бор, қаерга борсанг боравер», деб Самиғни жонидан тўйдиргандир. Бундай пайтда жаҳл устида дўстининг кўксига пичоқ санчганини ўзи ҳам сезмай қолиши табиий…

– Пичоқнинг қаердан келиб қолгани аниқланганми?

– Менимча, Самиғ пичоқни ўзи билан олиб келган, – гапга аралашди гуруҳнинг яна бир аъзоси – тезкор вакил Мухтор Азизович. – Негаки, жабрланувчининг яқинлари дорихонада бунақа пичоқ бўлмаганини айтишган. Пичоқ Самиғнинг хотини ва болаларига ҳам таниб олиш учун тақдим этилди. Улар пичоқни муқаддам кўришмаган.

– Пичоқда бармоқ излари топилмаган, ДНК натижалари қандай бўлган?

– Воқеа жойида, жумладан, пичоқда биологик излар – қон, сўлак, маний доғлари ва биологик материаллар, соч толалари топилмагани сабабли ДНК таҳлили ўтказишнинг имконияти бўлмаган.

– Дорихонадан бирор нарса йўқолганми?

– Йўқ, ҳамма нарса жойида. Ҳеч нарсага қўл урилмаган, фақат Луқмонга тегишли телефонлар йўқолган. Айтишларича, Луқмон иккита сим-карта ишлатган. Биринчисини аниқладик: ўз номига олган экан. Ундаги маълумотларни алоқа компанияси ёрдамида тиклаш чораларини кўрдик. Аммо иккинчиси кимнинг номига расмийлаштирилгани номаълум бўлгани сабабли ҳеч нарса қилишнинг имкони бўлмади.

– Ўғли ҳам, хотини ҳам иккинчи телефон рақамини билмас эканми?

– Билмас экан. Неча нафар одамни сўроқ қилган бўлсак, барида биринчи телефон рақами қайд қилинган. Луқмон яқинлари билан, асосан, биринчи телефон рақами орқали гаплашган. Иккинчи рақамидан кимлар билан, нима мақсадда гаплашганини аниқлаб бўлмади. Менимча, Луқмон қотил билан иккинчи телефонда гаплашиб юрган.

– Иккинчи телефон рақамини қачон олган экан? – сўради Санжарбек.

– Ўғлининг айтишича, олти ойлар олдин отасининг қўлида шу кичкина телефонни кўрган.

– Самиғ ўғлини ўқишга киритиш учун Луқмонга 25 минг АҚШ доллари бергани аниқми? Исботи борми? – навбатдаги саволга ўтди гуруҳ раҳбари.

– Самиғдан ташқари, унинг хотини ва ўғли ҳам тасдиқлаб турибди, – асослашга уринди Маъмур. – Луқмоннинг хотини, фарзандлари бу ҳақда ҳеч қандай маълумотга эга эмас. Бундан ташқари, синфдошларнинг телефонларидаги бир қанча «sms» хабарларида пулни қачон қайтариш масаласида ёзишмалар сақланиб қолган.

– Экспертиза хулосасига кўра, пичоқ Луқмоннинг кўксига чап қўлда санчилгани эҳтимол қилинган. Нима, Самиғ чапақайми?

– Йўқ, – деди Маъмур ўнг қўлини кўрсатиб. – Биз ҳам шу ҳақда анча бош қотирдик. Экспертиза катта эҳтимоллик билан иш чап қўлда бажарилган бўлиши мумкин, деган хулоса берган. Демак, экспертлар пичоқнинг ўнг қўлда санчилганини ҳам тўла инкор этишмаган.

– Иш ҳужжатларидан кўринишича, – Санжарбек шундай дея ёндафтарига кўз югуртириб давом этди, – пичоқ санчилган пайтда Луқмон лаборатория тўридаги креслода ўтирган. Бундан икки хулосага келиш мумкин: биринчидан, қотил жабрланувчига тўсатдан, кутилмаган пайтда ташланган ёки иккинчидан, қотил Луқмонга таниш бўлган ёки дорихонага муқаддам кириб-чиқиб юрган…

– Шу нуқтаи назардан қараганда Самиғ ҳар томонлама мос тушади, – тортиниброқ гап қўшди Умид. – Бир йилдан буён пулини ололмай юргани алам қилиб турган пайтда Луқмоннинг пулни бермаслик мақсадида тўқиган яна бир чўпчаги ёки сурбетларча қилган муомаласи Самиғни қуюшқондан чиқариб юборган, йигит жаҳлини жиловлай олмай қолган ва ҳар эҳтимолга қарши таҳдид қилиш учун ўзи билан олиб борган пичоқни қўлга олишга мажбур бўлган. Бундан ташқари, у дорихонага бемалол кириб-чиққан, объектни, ундаги видеокузатув камералар жойлашувини беш қўлдай билган.

– Қотил дорихонадан ҳеч нарса олмаган, – Санжарбек иш тафсилотларини таҳлил қилишда давом этди, – демак, жиноятнинг босқинчилик, талончилик мақсадида содир этилгани истисно қилинади, шундайми?

– Шундай, шундай, – маъқуллади Маъмур. – Қотил бирор нарсага қўл теккизмаган. Дори-дармонлар, пул, сейф – ҳаммаси жой-жойида. Телефонларни олгани эса терговни чалғитишга уринишдан бошқа нарса эмас!

– Дорихонадаги видеокузатув камера қачон ўчирилган? Камера объективига тушиб қолган сўнгги мижоз ҳеч нарса сезмаганми? – гуруҳ раҳбари Маъмурга юзланди.

– Видеоёзуви соат ўн тўққиздан олти дақиқа ўтганда тўхтаб қолган, – изоҳ берди катта терговчи. – Объективга тушган охирги харидор билан гаплашдик. У дорихонага ўн саккиздан қирқ уч дақиқа ўтганда кириб келган ва керакли дори-дармонларни олиб, ўн тўққиздан қирқ тўққизта ўтганда чиқиб кетган. У сотувчининг юз-кўзи, хатти-ҳаракатида ҳеч қандай нотабиийликни, ташвиш ёки ҳаяжонланиш аломатларини сезмаган. Шундан кейин қарийб ўн етти дақиқа дорихонага ҳеч ким кирмаган. Негаки, асосий мижозлар нейрохирургия институти даъволанувчилари ҳисобланиб, кечки пайт шифокорлар кетгандан сўнг ҳеч ким дори излаб чиқмай қўяркан.

– Видеокузатув тасвири таҳлили бирор нарса берадими?

– Видеокузатув камера хотираси унча катта эмас, – қўшимча қилди Маъмур. – Фақат ўн беш кунлик тасвирларни сақлаб қоларкан. Бошдан-оёқ кўриб чиқдик. Шу даврда Самиғ икки марта синфдошининг олдига келган. Лекин уларнинг ҳаракатларида бирор-бир шубҳали ҳолат кузатилмади. Ўша куни дорихонага кирган мижозлар ҳам сўраб-суриштирилди, аммо улардан бирор маълумот олишнинг имкони бўлмади.

– Мухторжон, – деди Санжарбек изқуварга юзланиб мулойим оҳангда, – сиз дорихонага ўн беш кун давомида кириб-чиққан мижозларнинг шахсини аниқлаш чораларини кўрсангиз.

– Майли-куя, лекин барча мижозларнинг шахсини аниқлаш имкони бўлармикан? – журъатсизроқ эътироз қилди изқувар. – Кейин… улар бизга нима бериши мумкин? Қотил қўлга олинган бўлса…

– Нитижа чиқмаслигининг ўзи ҳам натижа, – «шох сатри»ни такрорлади Санжарбек. Изқуварнинг анқайиб турганини кўриб, изоҳ берди: – Айтганингиздек, улар бизга ҳеч нарса бермаслиги ҳам мумкин. Аммо терговнинг тўла ҳажмда ўтказилишини таъминлашга хизмат қилади.

– Ўн беш кунда дорихонага анчагина одам кириб, чиққан. Айримларини таниб олишнинг имкони йўқ.

– Ҳаммасининг шахсини аниқлаш имкони бўлмаса, имкон қадар аниқланг!

– Тушунарли!

– Демак, гуруҳ аъзоларининг барчаси қотилликни Самиғ содир қилган, деб ҳисоблайди, шундайми? – хулоса қилди Санжарбек.

– Шундай, шундай… – собиқ гуруҳ раҳбари сифатида ҳамманинг ўрнига жавоб қилди Умид.

– Унда жиноят ишини якунлаб, судга оширишга сизларга нима халал берди? – деди Санжарбек кулимсираб.

– Прокурор айбланувчи билан гаплашгандан кейин… сал иккиланиб… – каловланди Умид, – бундан ташқари, Самиғнинг айбини бўйнига олмай, оёқ тираб турганлиги…

– Аслида, шубҳа-гумонга сира ўрин йўқ, – ишонч билан гап қўшди Маъмур. – Самиғ ҳақиқий шақал! Тергов давомида бир неча марта кўрсатмасини ўзгартирган ёлғончининг гапига ишониб бўладими? Бунақалар жазодан қутулиб қолиш учун ўзини ҳар кўйга солишдан тап тортмайди. Шунинг учун унинг айбини тан олмагани ҳеч нарсани англатмайди. Ишни бемалол судга оширавериш лозим.

– Майли, ҳозирча ҳар ким ўз фикрида қола турсин, – Санжарбек мунозарага нуқта қўймоқчи бўлди, – менга бир кун вақт берасизлар. Иш тафсилотлари билан яқиндан танишиб чиқай, Самиғ билан гаплашиб кўрай, кейин баҳсни давом эттирсак бўлади. Умиджон, Маъмур ака, сизлардан илтимос, менга Самиғнинг шахси, оиласи, яқинлари тўғрисида батафсил маълумот қилиб берсангиз.

Гуруҳ аъзолари янги раҳбарнинг биринчи «мажлиси»дан кўнгиллари тўлмай, тарқалишди.

* * *

Санжарбек айбланувчини сўроқ қилишга обдан тайёрланди. Самиғ тарбия топган муҳит – ота-онаси, оиласи, ёшлиги, меҳнат фаолияти, қизиқишлари, яқинлари, алоқалари ҳақидаги маълумотларни қунт билан ўрганиб чиқди. Терговчи бўлажак «суҳбат»да жиноятчидан беш-олти қадам олдинда бўлиш, унинг кўнглига йўл топиш, дил қулфини очиб юбориш осон иш эмаслигини яхши биларди. Унга устози Фахриддин Каримовичдан ўтган бу иш услуби доимо қўл келиб, энг ўжар, оғзи маҳкам жиноятчилар билан «дўстлашиш», «сирлашиш» имконини берарди. Шу сабабли у терговчининг энг катта хатоси муҳим гувоҳ ёки гумондор ёхуд айбланувчини сўроқ қилишга ҳеч қандай тайёргарликсиз киришишида, деб ҳисобларди. Устозини ёдга олиши билан Санжарбекнинг кўнгли алланечук беҳузур бўлди: бечора, нима қилаётган бўлса! Бекободдаги қамоқхонага ўтказишганларига ҳам бир ойча бўлди. Тутқинликка ўрганиб қолдимикан? Ёки тушкунликка тушиб, ўзини олдириб қўйдимикан? Йўқ, йўқ, у иродали инсон! Ҳар қандай шароитга кўника олади, курашдан чарчамайди, умидсизликка берилмайди. Шу кунларда Назира янга устозни кўришга Бекободга бормоқчи эди, бордимикан? Ишқилиб, яхши хабарлар олиб келсин-да!

Шу пайт Санжарбекнинг қўл телефони жиринглаб қолди. Бўрини йўқласанг қулоғи кўринади, деганларидек Назира қўнғироқ қилаётганди:

– Ассалому алайкум, янгажон! – Санжарбек ташаббусни қўлга олди. – Бой бўларкансиз, ҳозиргина сизларни эслаб тургандим.

– Санжаржон, яхшимисиз? Келин, болажонлар омонми?

– Раҳмат, янгажон! Ўзингиз яхшимисиз? Давронбек, Достонбеклар қалай?

– Аллоҳга шукур! Ҳаммамиз яхшимиз, – Назиранинг овози қандайдир мунгли эшитилди. – Кеча акангизнинг ёнига… бориб келгандим…

Санжарбекнинг юраги «шиғ» этиб, қинидан чиқиб кетай деди. Бир зумда кўнглидан бир дунё нохуш хаёллар ўтди: устоз омонмиканлар? Ё бетоб бўлиб қолдимикан? Ёки…

– Тани-жони соғ экан, кайфияти ҳам ёмон эмас… Тўқишни ўрганибди… Давронжонга ўз қўллари билан жемпер тўқибди, – аёлнинг ўксиб-ўксиб йиғлаётгани сезилиб турарди.

– Э-э шунақами? – Санжарбекнинг юраги тўлиб, томоғига тош қадалгандай бўлди, ўзини тутишга ҳарчанд ҳаракат қилмасин кўзларида ёш қалқиди. – Буни қарангга, вой соддагина устозим-эй! Вой тинчимаган одамлар-эй! Иқтидорли киши ҳар нарсада иқтидорли, деганлари рост экан-да!

– Роса хўрлигим келди! Шундай одам…

– Янгажон, тўғри, эшитган қулоққа эриш туюлади… Аслида, бунинг ҳеч қандай ёмон томони йўқ. Нима биландир банд экан, демак, тушкунликка тушмаган, ҳаётга қизиқиши сўнмаган, бошга тушган ташвишни енгишга ҳаракат қиляпти, курашяпти… Аксинча, Худо кўрсатмасин, ҳамма нарсадан совиб, яшашдан безиб ўтирса, нима қилардик!

– Тўғри-куя, лекин одамга алам қиларкан, – Назиранинг қалби сал ёришгандай бўлди. – Қайси қилган гуноҳлари учун шунақа аҳволга тушиб қолганига ҳайронман… Сизга кўпдан-кўп салом айтдилар.

– Саломат бўлсинлар, – Санжарбекнинг тағин ўпкаси тўлди, – устозни роса соғиниб кетдим… Насиб қилса, кейинги ҳафтада ёнларига ўтиб келишни режалаштириб турибман.

– Йўқ, йўқ, ҳозирча келмай турсин, дедилар. Сизга гап тегиб қолишидан хавотирдалар…

– Эй, шу ишиниям… гап тегса-тегар! Майли, янгажон, сиз ташвиш чекманг, бир амалларман…

– Укажон, эҳтиёт бўлинг-да! Йўқ жойдан тағин бошингиз балога қолиб ўтирмасин, дейман.

– Ўзларингиз яхши ўтирибсизларми? – Санжарбек гапни бошқа ёққа бурди. – Иш билан овора бўлиб, сизлардан ҳам хабар ололмай қолдим…

– Биз яхшимиз, хижолат чекманг, амаллаб турибмиз.

– Янгажон, зарурат бўлса, тортинмай қўнғироқ қилаверинг.

Санжарбек аёл билан илиқ хайр-хўшлашиб, жойида ўтирганча ўйланиб қолди… У ҳамон аёлнинг гапларини ҳазм қилолмай қийналарди. Буни қаранг-а, Фахриддин Каримович ўз қўллари билан жемпер тўқиганмиш… Эсиз! Шундай одам-а! Қанчадан-қанча мураккаб жиноятларни фош этган, оддий терговчиликдан вилоят прокуратураси раҳбари даражасигача кўтарилган инсон бугун шу кўйга тушиб ўтирса-я! Бу Абдулла Қаҳҳор айтганидек, атомнинг кучини ўтин ёришга сарфлашдай беъманилик эмасми? Ишонгинг келмайди… Бир тарафдан ўзига машғулот топиб, нима биландир андарман бўлгани ҳам маъқул. Тушкунлик ботқоғига ботиб қолишдан Яратганнинг ўзи асрасин!

Эшик тақиллаб, милиция ходимлари хонага қорачадан келган, бўйдор, сочларига қисман оқ оралаган, қирқ ёшлардаги бадқавоқ кишини олиб кирдилар ва қўлидаги «кишан»ни ечиб, чиқиб кетдилар. Қисқа муддатли танишувдан сўнг Санжарбек мулойимлик билан гап бошлади:

– Самиғ ака, соғлиғингиз яхшими? Ўзингизни қандай ҳис қиляпсиз?

«Айбланувчи» бунақа муомалани кутмаган, шекилли, бир муддат нима дейишини билмай анқайиб қолди. Сўнг ундан иқрорлик хатини олиш учун қилинаётган навбатдаги найранг бўлса керак, деган ўйга бориб, қовоғини очмасдан тўнғиллади:

– Раҳмат, ўтирибмиз Худо деб. Ҳар кимга инсофни Аллоҳнинг ўзи берсин!

– Фарзандлардан нечта? – терговчи атайлаб «рақиб»ни нозик жойидан тутишга уринди.

– Раббимга шукур, икки қиз, икки ўғлимиз бор, – кутилгандек Самиғнинг чеҳраси сал ёришгандай бўлди.