Kitobni o'qish: «Энг қайғули шодлик»
El remanso del aire
bajo la rama del eco.
El remanso del agua
bajo fronda de luceros.
El remanso de tu boca
bajo espesura de besos.
ТАРЖИМОНДАН
Ҳар гал Испанияни ўйлаганимда гул йиғисини шеърда янгратган шоирлар, овози ойни уйғотган ҳофизлар-ла бир малаксиймо гул исмидай, бир парикапалак исмидай назокатли Боабдил сўзи хаёлимдан кетмайди. Тарихни сўйлатсак, еттинчи аср бошларидаёқ жанубий Франция қасабаларигача ислом лашкарлари-ла кириб борган, Испанияда Вестгот қироллигини синдириб, мусулмон давлатига тамал тошини қўйган араб саркардалари Мусо ибн Нусайра ва Тариқ ибн Зиёд хотирга тушади. Кейинчалик гоҳ уммавий халифалиги, гоҳ алморавидлар, гоҳ алмоҳадлар салтанати деб аталган Андалусия давлати 1492 йили қирол Фердинанд ва қиролича Изабелла ихтиёрига ўтди. Саккиз юз йил Оврупони ҳайратга солган давлатнинг энг сўнгги қироли Алп Абдуллоҳ Боабдилдир…
Америкадаги Эдинбург дорулфунунининг исломшунос олими У. Монтгомери Уўўт айтишича: «Араб маданияти ўзидан-да қадимийроқ, юксакроқ маданиятларнинг энг яхши фазилатларини ўзлаштириб, янги мусулмон маданиятига асос солди. Исломгача бўлган насроний маданияти Испания маданиятининг кейинги ривожига ҳеч қандай таъсир кўрсатмади. Аҳолининг кўпчилиги мусулмон динига кириб, вақт ўтиши билан араблашиб кетди». Чинданам, Андалусия ибн Рушд, иби Туфайл, ибн Халдун, ибн Хазм, Муҳйиддин ибн ал-Арабий каби не-не буюк зотларни эмизган диёрдир. Ҳозиргача Қурдоба, Ғарнота, Севилла қасабаларидаги афсонавий қасрлар, маҳобатли масжидлар, маъмурий бинолар араб маданиятидан хотирадир.
Хулосаласак, Андалусия маданияти шарқу ғарбнинг энг гўзал фазилатларини ўзлаштирган, Испаниянинг жаҳонга машҳур сиймоларини эмизиб улғайтирган бир маданиятдир. Андалусиянинг мана шундай ёруғ юзли сиймоларидан, ҳаёт ва мамот оралиғида ярадор қушдай потирлаган руҳ сувратларидан иборат асарларини бадиий ижод саҳнасига бир даста гулдай отган Федерико Гарсиа Лоркадир.
Асримизнинг йигирманчи йилларида Оврупо адабиётида, хусусан, шеъриятида турли безовта оқимлар пайдо бўлди. Бу оқимлар жадаллашиб кетган сиёсий-ижтимоий тўлқинларнинг бадиий ижоддаги кўринишларидир. Бу даврда Испаниядаги адабий давраларда Оврупонинг бошқа адабиётларида муқимлашган сюрреализм, ултраизм, креацонизм, герметизм каби ҳаёт билан адабиёт бирлигини тан олмайдиган, «Санъат санъат учун» деган ижодий субут атрофида баҳслар қизиди. Лорка мана шу йилларда фаол ижод қилдиким, буни мустаҳкам ижодий субут шарофати, деб билмоқ лозимдир: «Яхшиямки, «Санъат санъат учун» деган ғоянинг мағзи пуч, акс ҳолда бундан-да шафқатсиз ғоя бўлмасди. Бу сохта санъатнинг ўзигагина дахлдор соф санъатга бирортаям виждонли одам ишонмайди. Зиддиятли давримизда ижодкор халқ кулса-кулиб, йиғласа-йиғламоғи, ўз бинафшаларидан воз кечмоғи, белигача ботқоққа ботиб бўлсаям бинафша излаётганларга кўмаклашмоғи шарт». Бундай ижодий субут ижодкорнинг янги-янги ифода шаклларини излашига сираям монелик қилмайди, балки ҳар қандай шаклга соғлом ижтимоий руҳ бермоғи тайин.
Лорка қатнашган адабий даврада мажозийлик бирламчи унсур сифатида тан олиниб, ифода воситасигина ҳисобланиб қолмаган. Мажозийлик Лорка ва бошқа муштарийларнинг рост ва хаёлий дунё бирлигини ифодалаган дунёқарашидан, борлиққа муносабатидан келиб чиққан ижодий субутдир. Кейинчалик бу даврадан испан ва жаҳон адабиётида «27-йил авлоди» деб аталган буюк ижодкорлар – Хорхе Гильен, Педро Салинас, Гарсиа Лорка, Рафаэл Альберти, Херардо Диего, Эмилио Прадос, Луис Сернуда, Дамасо Алонсо, Мануэл Альтолагирре ва ёши улуғроқ Хуан Рамон Хименес ажралиб чиқди.
Лорка ҳам ёзма, ҳам оғзаки маданиятнинг ижобий фазилатларини ўз ижодида омухта қилган. Ёзма маданият, яъни Сервантес, Лопе де Вега, Луис де Гонгорадан жисмлар ва туйғуларнинг тартибсиз дунёсини уйғунлашган дунё сифатида тасаввур қилишни ўрганган бўлса, оғзаки маданият, яъни испан халқ қўшиқларидан табиатнинг ҳар бир унсурини жонлаштириш хусусиятини ўзлаштиргандир. Бундан ташқари испан халқ қўшиқларига хос бўлмиш яна бир хусусият – ранглар ва ўсимликлар тамсилидан жудаям унумли фойдаланган. Ранглар: халқ қўшиқларида сиёҳранг – мотам; бинафшаранг – жудолик, хотира, садоқат; кўкранг – мангулик, ҳақиқат, адолат, сабот; яшилранг – омад, ҳиссиёт; оқранг – ўлим, мангулик, эътиқод, озодлик; кулранг – қайғу; сариқранг – қуёш, буғдой, қувват, илҳом, шуҳрат; қизил – даҳр, қон ранги, изтироб, эҳтирос, ғурур рамзидир. Ўсимликлар: заранг – соф ишқ; гулхайри – алам, маҳкумлик, хиёнат; терак – мағрурлик; бодом – назокат, бевақт ўлим; сабур – оғриқ, қизғалдоқ – таскин, оний умр, бекор тўкилган қон; қушқўнмас – азоб, сарв – қабристон дарахти, қайғу, мотам рамзи; чиннигул – завқ-шавқ; ёсуман ёки суман – садоқат, назокат рамзидир. Лорка ижодида табиатнинг ҳар бир унсури ҳаёт ва мамот оралиғида титраб турган дардчил юракка ҳамдардлик қилади, руҳиятига мослашади. Инсон изтиробининг бу қадар юксалтирилиши шоир дунёқарашида одамийликнинг нечоғлилигидан далолат.
Лорканинг 1921 йили Мадридда нашр этилган биринчи «Шеърлар китоби» қурама шакллар, оҳанглар, кайфиятлардан иборатдирким, Хуан Рамон Хименес, Антонио Мачадо, Рубен Дарио каби улуғ шоирлар ижодидаги айрим фазилатлар таъсирида ёзилган шеърлар, манзумалар шоирнинг шаклланиш жараёнидан нишоналардир. Лорканинг айрича овози «Канте хондо достони», «Қўшиқлар», «Лўли романсероси» китобларидагина очилган. Сохта зиддиятли «Канте хондо достони» ва сохта эркин «Қўшиқлар», «Лўли романсероси» китобларидаги уйғунлик, бутунлик «Шоир Нью-Йўркда» китобидаги шеърларда йўқ, айниқса, «Лўли романсероси», «Шоир Нью-Йўркда» китобига бутунлай қарама-қаршидир. Агар «Лўли романсероси»да шоир тасвирланган воқеа, ҳодиса, фожеаларнинг фақат гувоҳидай намоён бўлиб, жабрланган кимсаларга ҳамдардлик билдирувчи бир муштарий сифатида лўлилар дунёсига пайванд қилинган бўлса, «Шоир Нью-Йўркда» китобидаги шеърларда шоир асосий қаҳрамон, биз унинг кўзи билан вақтнинг қулига айланиб қолган одамлар ва машиналар манзарасини кўрамиз. Нью-Йўрк шоир учун қачонлардир барча тирик мавжудот эмин-эркин нафас олган, бироқ вақт исканжасида ёмонлик, риё тимсолига айланиб қолган замин. Шоир эса бу заминда бор-йўғи дарду аламларга муносабатини билдирувчи ярадор юрак соҳибидир.
Ўттизинчи йилларда энг илғор мамлакатлар қаторида Испания ҳам ўн миллионлаб бегуноҳнинг бошига етган фашизм довулида қолди. Азалдан ҳофизлар, шоирларга суюкли махзан бўлмиш Андалусия қасабаларида шумният фитна қадамидан ўлат бошлангандай, булбулларнинг сарбаст овозларига, ошиқ ва маъшуқаларнинг хўрсиниқларига ўрганган кечаларда кун кўзини очгунга қадар ёбонлардаги қабристонларга қурбон ташиган юк машиналарининг бўғиқ овозлари… Бу Ғарнотада генерал Франко бошчилигидаги фашистлар ҳокимияти енг шимариб ишга тушганидан бир далолат. 1936 йилнинг августида Ғарнота яқинидаги Айндамар, яъни Кўзёш булоғи деб аталмиш хилват бир ёбонда, тунги ёбонда Лорка отилди.
Хуан Кобо таниқли ирланд олими, испаншунос Ян Гибсоннинг «Ғарнота, 1936 й. Федерико Гарсиа Лорканинг ўлдирилиши» деган китобига ёзган сўзбошисида Мексикада чиқадиган «Пренса» газетаси мухбирига генерал Франко айтган сўзларни келтирган: «Чет элларда ғарноталик бир шоир ҳақида шов-шув кўпайди. Нечоғлик истеъдодли экани ва тирик қолганида бу қадар овоза бўлиши ҳам номаълум бу шоир номини қизиллар мафкураси кўтариб юрибди. Бироқ Ғарнотадаги безовта кунларда қўзғолончи унсурларга қўшилиб кетган бу шоирнинг ҳалок бўлганини тан оламиз. Ҳарбий ҳаракатлар пайтида бундай ҳодисалар бўлиб туради. Ғарнота қамал қилинганида республикачиларнинг бефаросат ҳукумати шаҳар аҳолисига қурол-аслаҳа тарқатгани туфайли қуролли тўқнашувлар содир бўлганлиги маълум. Ҳалиги ғарноталик шоир ҳам шундай тўқнашувлар пайтида ҳалок бўлган. Қисқаси, бир умрга эслаб қолинг, ҳеч қандай шоирни отганимиз йўқ».
Аммо ойни этак билан ёпиб бўлармиди. Гарчи генерал Франко 1975 йилгача, яъни вафотигача Лорка тасодифан ҳалок бўлган деган гаплари билан жаҳон жамоатчилигини чалғитган бўлсаям, Ян Гибсон каби фидойи тадқиқотчиларнинг меҳнати туфайли Лорка фашистлар ҳукуматининг «қора рўйхати»га тушганлиги ошкора бўлди. Шоирнинг номи 1975 йилдан кейингина, яъни Испанияни демократик ҳукумат бошқара бошлаганидагина рўйирост тикланди.
Бундан ўн йил аввал1 дастлабки таржималарим «Сайланма» номи билан нашр этилгани мен учун нечоғли қувончли бўлганини айтмай қўяқолай. Аммо бу қувончнинг умри қисқа экан. Тез орада, ўйлаб қарасам, Лорканимас, Лорканинг таржимонларини таржима қилганим аёнлашди. Рус мутаржимлари, шубҳасиз, энг сўнгги имкониятларини ишлатиб меҳнат қилган бўлсаларам, Лорка шеърларининг асл қиёфасини кўриш иштиёқида ёнавердим. Кейинчалик етти-саккиз ой испан тилидан дарс олдим, анча пайт мустақил шуғулландим, испан тилининг табиатига бироз кўникканимдан кейингина луғат ёрдамида таржима қила бошладим. Бир неча йилга чўзилган бу иш давомида Лорканинг москвалик таржимонларидан Анатолий Гелескул, Павел Грушко, Наталья Малиновская, испаншунослардан Людмила Синянская, Юрий Грейдинглар билан дўстлашдимки, бу хайрихоҳ кишиларнинг кўмаклари бир умр ёдимда. 1986 йил май ойида москвалик испаншунос олим Николай Томашевский ва санкт-петербурглик испаншунос Александра Косс билан бирга Испанияга бориб, буюк испан ёзувчиси Вальо Инклан ижодига бағишланган конгрессда қатнашдим. Мадридда рус адабиётининг таржимони Хосе Фернандес, кейинроқ барселоналик русшунос Элена Видал ва бошқа бир қанча қаламкашлар билан танишдим. Бу мулоқотлар Лорка ижоди, умуман, испан адабиётига мени янаям боғлаб қўйди. Бу боғлиқлик нечоғлик жиддийлигини ҳали йиллар кўрсатар.
“ШЕЪРЛАР КИТОБИ”ДАН
(1921)
БИР ЎЗБОШИМЧА ШИЛЛИҚҚУРТНИНГ САЁҲАТИ
Тонг ҳавоси чақалоқ
нафасидай майиндир.
Дарахтлар қўлларини
чўза бошлар заминга.
Босиб келар далани
ҳарир туман тўлқини.
Ўргимчаклар ҳавода
ипак тўрлар тўқийди.
Тиниқ, мовий кўзгуда
ялтиллайди сўқмоқлар.
Теракзор бир сайҳонда
ариқ куйлар ўйноқлаб.
Тор сўқмоқлик анойи,
фаросатсиз, ғирт оми,
мўмингина шиллиққурт
кузатади дунёни.
Атроф жимжит,
хўрсиниб,
бир қарар-да кулбага,
сўқмоқнинг охирини
кўрайин деб, судралар.
Йўл юрару мўл юрар,
охир етар бир жойга –
чирмоблар газандани
ўраб ўсган маконга.
Ўтирарди серрайиб
икки бақа бир тошда,
буришган таналарин
тоблаб тонгги қуёшга.
«Янгича бу нағмалар –
валдирайди бир бақа –
арзимас ҳеч нарсага».
«Эгачи, – дер бақрайиб,
вужудини росаям
яра босган кўр бақа. –
Қизлигимда биз айтган
қўшиқларни худойим
бир кун охир эшитиб,
ёрлақар деб юрардим.
Умрим битди. Англадим
ғўр ёшликнинг хатосин –
худодан қайтдим, қўшиқ
айтмай қўйдим ҳаттоки…»
Тинмай сакраб майсада
сурбетларча масхара
қилган бир ёш бақадан
икки бақа мўлтираб
сўрар эди садақа.
Шиллиққурт қоп-қоронғи
ўрмонда тўхтаб қолар.
Бақирай дер. Бўғилган.
Бақалар ўраб олар.
«Капалакми, нима у ?»,
деб сўрайди кўр бақа,
«Мугузи бор. Капалак
бўлмас ҳечам мундақа.
Мана, қара, мугузли,
бу шиллиқдир, қаердан
келаяпсан, айт, ўзинг?»
«Кулбам унча узоқмас,
қайтай десам қўрқаман».
«Шиллиқ зоти азалдан
юраксиз», дер кўр бақа.
«Нағма-пағма қиларсан»,
деб бақалар чувиллар.
«Йўқ, йўқ, – дейди бечора, –
айтмаганман умримда».
«Ибодат қиласанми?»
«Ўргатмаган ҳеч кимса»
«Мангу ҳаёт борми, айт?»
«Мангу ҳаёт… бу нима?»
«Буми,
икки ёни гул,
турли нозу неъматли,
суви тиниқ дарёда
мангу яшаш демакдир».
«Йўғ-э, энам бир маҳал,
агар ўлсанг, энг баланд
дарахтларнинг баргида
ўрмалайсан деганди».
«Энангам даҳрий экан,
айтдик сенга ростини.
Ишонмасанг, зўрлаймиз,
кессак билан бостириб».
«Вой, негаям кулбамдан
чиқдим, – деб йиғлар шиллиқ, –
мангу ҳаёт бор, тўғри,
хато қилдим мен, шўрлик».
Мамнун бўлиб бақалар
ўйчан тарқар ҳар ёнга.
Қўрқиб кетган шиллиққурт
яширинар ўрмонда.
Тиланчи бақалар ҳам
Сфинкс каби қотар.
«Эгачи, – деб қурбақа,
оҳиста бир уф тортар –
мангу ҳаёт бор гапми?»
«Бе, ёлғон», – дер кўр бақа.
«Нега энди бор дея
айтдик анов аҳмоққа?»
«Чунки… ўзим ҳайронман, –
кўр бақа дер хўрсиниб. –
Агар айтсам тўғрисин,
ғалати бўп кетаман
зовурдан ёш бақалар
эрта-кечин худога
нола қилса вақиллаб».
Шиллиқ эса бу маҳал
қайтар эди сўқмоқдан.
Терак авжида мавжли
сукунат оларди дам.
Ногоҳ йўлда чумоли
гуруҳига келар дуч.
У ён-бу ён суриниб,
уймалашиб, бўлиб ғуж,
судрашарди чалажон,
боши қуйи солиниб,
мўйловлари шалпайиб
қолган бир чумолини.
«Тўхтайлар, – дейди шиллиқ –
бўлманг бунча бераҳм.
Нега бу бечорани
қийнаб азоб берасиз?
Чинданам айби бўлса,
бирон гап айтай холис.
Нима гуноҳ қилувдинг,
ўзинг айтгин, чумоли?!»
Жон берётган чумоли
шивирланди қийналиб –
«Юлдузларни кўргандим».
«Юлдузлар? Бу нимадир?» –
Вожиллаб чумолилар,
жимликни тағин бузар.
Шиллиқ бир зум довдираб,
қайта сўрар: «Юлдузлар?»
«Ишонийлар, – дер чумоли, –
юлдузларни кўрдим чин.
Чиқдим баланд-баландга,
теракнинг қир учига.
Кўриб минглаб шуълани,
айтган сўзим оҳ бўлди,
очилди кўр кўзларим,
қаро бағрим оқ бўлди».
Шиллиқ сўрар анқайиб,
«Юлдузлар нима ўзи?»
«Юлдузлар бошимизда
ёғду сочган шуъладир»,
Чумолилар қутурар:
«Нега бизлар кўрмаймиз?»
Тан олади шиллиқ ҳам:
«Кўзларим азал ожиз.
Зўрға-зўрға кўраман
майсаларни, қуртларни».
Чумолилар дўқ урар,
айлантириб муртларин:
«Ўлдирамиз. Ялқовсан.
Ғаламис, ярамассан.
Меҳнат қилишинг керак
осмонга қарамасдан».
«Юлдузларни кўрдим, рост», –
дер чалажон чумоли.
«Қўйилар, – дейди шиллиқ, –
шундоғам танг аҳволи
Жон беряпти шекилли,
сўйлашга йўқ мажоли».
Ари ўтар ҳавони
кесганча қанотида.
Нафас олар чумоли
чексиз шом ҳавосидан.
Шивирлайди: «Арижон,
келдингми мени излаб?
Юлдузларга жисмимни
олиб кетгин. Юлдузлар».
Жон берар. Чумолилар
қочиб кетар ўликдан.
Шиллиқ оғир хўрсиниб,
ўрмалар ўз йўлида.
Кўз ўнгида мангулик
очилгандай шу лаҳза.
«Сўқмоқ чексиз, эҳтимол,
юлдузларга туташган. –
Сўйлайди, – юлдузларга
етмак маҳол, бесамар,
қўполман, яшайин соз,
юлдузларни эсламай».
Борлиқда ҳарир туман,
кун нури ҳам ҳориган.
Қўнғироқлар черковга
чорлаб қолди олисдан.
Боқибеғам шиллиққурт,
енгилтак ҳам анойи,
бир тупкадан анқайиб
кузатади атрофни.
САНТ ЯГО
(Содда манзума)
Бугун тунда ўтди Сант Яго
осмоннинг шан йўлкаларидан.
Айтиб берди буни болалар
сойнинг ипак оқимларига.
Қай манзилга боради чексиз
сўқмоқлардан осмон сайёҳи?
Гижинглаган оппоқ тулпорда
борар тонгни кутиб олгани.
Яйраб-яйраб ўйнанг, болалар,
кулгингизни сочинг шамолга!
Пориллаган либосларига
юлдузларни гулдай қадаган
икки юз дов жўмарди билан
Сант Ягони кўрибди кампир;
чиройлимиш Сант Яго оти,
икки шохли ойнинг ўзимиш!
Уйқусида ногоҳ сукунат
тўлқинлари аро ғарқ бўлган
қанотларнинг ёруғ шитирин
эшитганин сўйлади кампир.
Нима учун жим бўлди дарё?
Елиб борар жўмард малаклар.
Яйраб-яйраб ўйнанг, болалар,
кулгингизни сочинг шамолга!
Ой озади бугун кечаси.
Қулоқ солинг, қандай сас келар?
Саратонлар чириллар нега,
нега итлар ҳура бошлади?
– Эна, кўрсат, қани ўша йўл?
Кўрмаяпман уни, энажон!
– Сен яхшироқ қара, тасмадай
ялтираган шуъла биланглар,
ана, оппоқ доғ юмалади.
Кўряпсанми?
– Кўрдим, энажон.
– Эна, қани ўзи Сант Яго?
– Ана, борар мулозимлар-ла,
қўшпари бор дубулғасида,
сипарида ёнарёқутлар,
қуёш унинг кифтига қўнди,
ой ётибди оёқларида.
Туни билан водийда эсар
туманлардан тўқилган эртак.
Яйраб-яйраб ўйнанг, болалар,
Кулгингизни сочинг шамолга!
II
Қишлоқнинг бир четида ғариб
кулбасида қийшиқ урчуғи,
икки қора мушуги билан
яшайдиган кампиршо илиқ
оқшомлари остонасида
пайпоқ тўқиб ўтирар экан,
узуқ-юлуқ, титроқ овозда
қоп-қорайган барглар сасига
жўр бўлганча, қўшни хотинлар
ҳам мишиқи болакайларга
қачонлардир бошидан ўтган
воқеани ҳикоя қилар.
Бир кун, худди шундай оқшомда,
шундай сокин, бир дим оқшомда
Сант Ягони кўрганмиш кампир –
борармиш у осмон йўлида.
– Эна, қандай кийинганди у? –
Икки бола сўрайди бирдан.
– Барқут кўйлак кийганди, яна
қўлда зумрад ҳасса-таёғи.
Остонамга яқинлашган чоқ
қанотларин ёзиб юборди
ухлаётган кабутарларим,
оёқларин ялади итим,
қишдаги ой сингари бирам
дилкаш эди осмон сайёҳи.
– Нима деди сизга у, эна? –
Икки овоз сўрайди бирдан.
– Ўта туриб жилмайди менга,
юрагимга қадади юлдуз.
– Қайга қўйдинг ўша юлдузни? –
деб сўрайди бошқа шум бола.
– Балки сўниб қолгандир юлдуз,
бу эртак-ку, – дейди бошқалар.
– Болаларим, юлдуз сўнмаган,
юрагимда асрадим уни.
– Юракдаги юлдуз қанақа бўлар?
– Қандай бўлар, осмондагидай.
– Кейин, эна! Кейин не бўлди?
Ўша сайёҳ кетди қаёққа?
– Кейин кетди олис тоғларга,
обкетди ит, каптарларимни
лек боғимни тўлдирди суман
ҳам очилган атиргулларга,
ҳали яшил, мўрт новдаларда
узум пишди, саҳарда эса
омборимдан олтин дон топдим.
Жуда сахий эди бу сайёҳ!
– Эна, келган экан омадинг! –
Икки бола хулоса қилар.
Мудраб қолди ҳорғин болалар,
далаларга чўкар сукунат.
Тушингизга туманли роҳдан
Сант Яго кирсин, болалар?
Ёз кечаси, ёп-ёруғ кеча!
Елиб борар кўкда Сант Яго!
Юракдаги бор-йўқ дардимни
сочвораман ойдин йўлларга,
токим тиниқ дарё сувига
чўктирворсин уни болалар,
токим шамол узоқ-узоққа
юлдузли тун оралаб ёйсин.
ИЮЛЬ КУНИ МАНЗУМАСИ
Фавраларнинг бўйнида
ялтирар қўнғироқлар.
– Йўл бўлсин, қор – қуёшдан
тўралган қизалоқ, айт?
– Дасторгуллар тергани
боргум яшил сайҳонга.
– Ҳадемай шом бўлади,
йўл хатарли, осонмас.
– Ишқим шунча кучаюр,
қанча оғир бўлса йўл.
– Қор – қуёш қизалоғи,
қуёшдан эҳтиёт бўл!
– Сочларимнинг тарҳига
жойлаб қўйдим қуёшни.
– Кимсан ўзинг, оппоқ қиз,
келарсан қай ошёндан?
– Ошёним бўлур меҳр
ҳам марварид булоқлар…
Фавраларнинг бўйнида
ялтирар қўнғироқлар.
– Ёришибди дудоғинг
илоҳий бир зиёдан.
– Ўлганида ҳам тирик
севгим ёққан ситора.
– Бир кўрай-чи, қўйнингда
нимани сен яширдинг?
– Ўлганида ҳам тирик
севгим берган шамширдир.
– Недир қора кўзингда
ёниб турган улуғвор?
– Бир умрга ўртаган
ғам-ҳасрат суврати бор.
– Нега энди рўмолинг
ўлимдан-да қорароқ?
– Оҳ, беваман, мендан-да
бахтсиз, ёлғиз одам йўқ.
Эртакдаги Дафнанинг
бевасиман, билмайсан.
– Излаганинг йўқ бўлса,
яна нени излайсан?
– Ўша Граф Дафнанинг
вужудини излайман.
– Ишқ излаб юрибсанми
сарсон бўлиб ҳар қайдан?
Ишқ излаб юрибсанми,
дуч келарсан, албатта!
– Нигоҳларим ҳамиша
юлдузли осмонларда.
Қайдайкин ўшал ёрим –
тирикдай ўлганда ҳам.
– Топармисан ёрингни,
чиннигул, оқ гул аро
ётар ғам гирдобига
тикилиб мотамсаро.
– Ай, сарвларга ўхшаган,
жувонмардим, сувори.
Ойдин тунда дилимни
сенга бергум инониб.
– Ў, хомхаёл Изида,
болсиз, тоза қизалоқ,
оғзинг пистадаккина,
аммо бирам тилинг бор.
Совға қилай қалбимни.
Жувонларнинг кўзидан
ярадор бўлган, нафис
қалбим берай ўзингга.
– Назокатли жувонмард,
худо сенга бўлсин ёр!
Излаб Граф Дафнани
кезаман энди бедор.
– Алвидо, қизалоғим,
уйқудаги атиргул,
ишқинг учун борарсан,
мен эса ўлим учун.
Фавраларнинг бўйнида
ялтирар қўнғироқлар,
Юрагимдан қон оқар
гўёки бир булоқдай.
ОЛМОС
Олмос битта юлдуздай
чақнаб осмон тубидан,
нур қушидай самодан
бўшалмоққа уринар.
Коинотга кишанбанд
эканин билмай асло,
баҳайбат уясидан
потирлайди доимо.
Коинотлик овчилар
сукунат сувларида
юлдузларни овлайди
кумушранг оққушларда.
Ёш тераклар баралла
алифбо ўқир пастда.
Устоз терак қуриган
шохини силкир аста.
Шу пайт олис адирда
мурдалар солиб сурон,
ошиқ ўйнар, жудаям
зерикарли қабристон.
Куйлаворгин, қурвақа,
чирилдоқ, чиқ ковакдан,
қўшиғингиз ўрмонда
янграб кетсин, мен эса
ўз уйимга бораман.
Икки ёбон каптари
миямда потирлайди.
Олис уфқда ваҳмали
вақт чархпалагида
пастлар кундуз пақири.
УЙҚУ
Муздай булоқ бўйида юрагим яйрар.
(Ришта-ла боғла сувни,
фаромуш анкабути.)
Булоқ суви қўшиғин чулдираб айтар.
(Ришта-ла боғла сувни,
фаромуш анкабути.)
Уйғониб кетган юрак сўйлар ишқидан.
(Сирингни тўқи энди,
сукунат анкабути.)
Булоқ суви юракни оғриниб тинглар.
(Сирингни тўқи энди,
сукунат анкабути.)
Юрак булоқ сувига йиқилиб тушди.
(Олисдаги оқ қўллар,
тўсингиз сув йўлини.)
Ўйнаб булоқ сувиям қуйига учди.
(Олисдаги оқ қўллар,
бари оқди сув билан.)
СОКИН ХИЁБОН МАНЗУМАСИ
Сокин оқшом, болалар
бир қўшиқни айтар шод.
Қўнғироқдай овозли,
яхдай суви соз анҳор.
Б о л а л а р
Қувонч тўла бағрингда
оқар қандай садолар?
Мен
Қўнғироқдай туманда
оқаётган наволар.
Болалар
Бу сокин хиёбондан
кетарсан энди наҳот?!
Қўнғироқдай овозли,
яхдан суви соз анҳор.
Баҳорий қўлларингда
нималар бор пинҳоний?..
Мен
Наврўзгуллар шодалари,
атиргулнинг ол қони.
Б о л а л а р
Уларни қўшиғимиз
Сувларида бир чайвол.
Қўнғироқдек овозли,
Яхдай суви соз анҳор!
Пистадай лабларингда
Ниманинг тоти қолди?
М е н
Сўнгакларнинг таъмию
ўлимимнинг бор тоти.
Б о л а л а р
Ич кўҳна қўшиғимиз
сувларидан сўнгги бор.
Қўнғироқдек овозли,
яхдай суви соз анҳор.
Қайга бу хиёбондан
оқаяпсан шарқираб?
М е н
Сеҳргару маликалар
мени тинмай чақирар.
Б о л а л а р
Ким кўрсатди, анҳоржон,
шоирларнинг йўлини?
М е н
Қадимий қўшиқдаги
ойдин булоқ кўрсатди.
Б о л а л а р
Наҳот ер ва денгиздан
воз кечарсан оқибат?
М е н
Қўнғироқнинг қадимий
оҳанглари, боларилар
олтинрангу орзуга
тўлди шойи юрагим.
Йўлим узоқ-узоқдир.
Тоғлар сари кетурман,
ўтурман денгизлардан,
юлдузларга етурман.
Яратгандан тиларман
бер деб, ёғоч яроқли,
бўркига пар чандилган
болажоннинг асотир
эмган қадим қалбини.
Б о л а л а р
Кетарсан хиёбондан,
биз қолурмиз зору зор.
Қўнғироқдек овозли,
яхдай суви соз анҳор.
Чўллаб, оғир нолиган
оғочларнинг шамоллар
чавақлаган кўзларидан
томар жонсиз япроқлар.
