Kitobni o'qish: «Çı Robinzon Kruzo heyrətinə jimon iyən çəy macəron»

Vəsə

Çe İnqiltərə nomdarə ənıvışt Daniel Defo tobə penc sa qılə nıvıştəy muəllife. Mande 300 sor bə nav çəy bə ğələm sə ım ˝Çe Robinzon Kruzo çoçinə macəron˝ romani sıxani dırıstə mənədə dınyo ədəbiyoti tarıxədə mislış ni. Besədoynə kino vaxtonkuş qətə tobə imrujnə bə ım romani səpe Amerikə, Avropa, Asiyə keşvəronədə xəyləki bədii film kəşəşone. Əsər bə sivilə dınyo zıvonon vote bəbe ki, həmməy peqordoniyə bıə. Im tərcumə siyahi XX-nə sasori 20–30-minə soronədə çe kəmmuniston dəvuniyə ˝Lenini milliyə siyasəti˝, ˝Bə rəğ-rişə oqardemonə siyasəti˝ səkıştədə hətta tobə ə vaxti ıştən nıvıştəyış nıbıə, bə çand qılə kamkoə səvetə xəlqon zıvonon hisob həniyən qəncin be. Həmonə zıvononədə qıləyniyən tolışə zıvone. Səvetə dəvləti cəmi 10 sor dəvom kardə milliyə-mədəniyə siyasəti intibahi vaxtədə de Ə. R.Mahmudovi tərcumə,de Z.Əhmədzadə redaktorəti, iyən de İ.Abdullayevi məsuliyəti 1935-nə sori ˝Robinzon Kruzo˝ Bokuədə çapo beşe. Çə vaxtiku 85 sor dəvardə. Bəvədəən, bənəy ısətnə, tolışə zıvoni əlifba çe latınə nıvıştemoni səpe onə bıəbe. Mande ki, ısəti tolışə əlifba çı ə vaxti qıləku qədəy fərğ dodə. Im tojə nəşrədə həmonə hərfə fərğon, əlbəttə, bə nəzər sə bıən. Bə tərcuməvoni nə stili, nəən mətnədə bə çəy səçın kardə sıxanon ğələm dənoə bıəni, ğəyzi 3–4 qılə sıxani. Ki, bo ımrujnə əhandi dərəsey saxt nıbeyro, əvon de co tolışə ekvivalentə sıxanon əvəz kardə bıən. Əve, ım tojə nəşr həm yoliku bə ruk bo həmə əhandon cobeyış mumkun nıbıə qıləy hande bəbe, həmən de tolışə ədəbiyə tərcumə tarıxi, de tolışə zıvoni ıştəni ovci tarıxi ğal bıə bo otıronon qıləy molyətinə baxşəye. Dınyo ədəbiyoti lesıonədə bıə ˝Robinzon Kruzo˝ tolışiədə bo təkrar nəşri hozo kardəsə bə çəmə ğurbinə zıvonəzınə alimon-bə Allahverdi Bayrami iyən bə Rasim Heydərovi doə molyətinə məsləhətonro sepas votedəmon. Romani iminə nəşri bə ərsə beşeyədə zəhmət əkəşə Ə. R.Mahmudovi, Z.Əhmədzadə, İ.Abdullayevi şərəfinə nomon tolışə xəlqi qenə virədə heç vaxt benıbəşe.

Cabbar Əli, otırınə tarıxəvon

Diana Montqomeri, otırınə zıvonəzın.

I fəsil. Çı Robinzoni xıyzon iyən çı ıştə kəykuşon çəy tıle

Çımı dədə mıni çı məhkəmə qıləy davlətmandə koəkə karde fikədəbe. Əmo mı dıyoədə səyohət kardem ve pidə, həmişə vaxt bı barədə fik kardəbim.Çımı dədə çımı ım fiki bəsə dəqıniiyəbe. Ruyi mınış bəştə utoğ hele karde qıləy rıkinə holədəş vote:

– Mı ıştı fiko dəvardəyon zındəm. Tı ıştə kəo tıle pidə, ım qıləy be ağlə koy. Tı çı fikiku bəpe das peqətiy. Əqəm bə çımı sıxanon quş bıdoş çı kəyku bə benton benışoş, bəvədə az bıvotono qıləy çokə dədə bəbem; ne, əqəm bəmı quş nıdoş bənəy tıle bə axməğə fik dəşoş, bəştı sə veyə fəlokəton omeyo xotocəm bıbi!…

Əv dımı sıxan kardeyədə çəy sədo larze-larze hostə-hostə ım sıxanonış əlovə karde:

– Tı ımi bəsə dəqıniyəniniş ki, tı çəmə iqlə təkə avlodiş. Iştə nənə holi bənəzə buə… Əv bəştı cobe dəvom nibəne harde.

Mı, əv sıxan kardeyədə be ixtiyor çəy çəşonku dimisəş emə çəşə ason vindəbim. Əy mınış çanə bıvotoş pidəşe iyən bo cımı səadətiyo kulşiyedəbe. Biçimi qoroşən çəy votə sıxanon bəmış ve təəsir karde. İ kərən həni çı dıyo səyohəti barədə fik nıkardem bə ğəror səy.

Ğəror doe hoson be. Əncəx çə ğərori piyo mande mumkun nıbe. Çan ruji bəpeştə ım çokə ğəror ıştə navkonəni mehkəməti dəmande qin karde. Oxo çəyku hiç əsəri nımande. Dıştə dədə sohbət kardeku dı haftə bəpeştə çı kəyku tıle fik ojnən mıni norohət kardəbe. Oxo bə ğətiyə ğəror oməym. Qıləymi çokə vaxti pəydo karde ıştə nənəm bə itərəf okırniy bəyım vote:

– Çımı həydə sinnım hese, həni bo məhkəmə koəkə beyo cımı vaxt dəvardə. Bəvotemon ki, bə qıləy vəkili katib bim; nabəna zındəm ki, ve vaxt bəy ğolloğ karde nimənə, bə diyəroə məmləkəton tıləninim. Mıku bə dınyo nəve qıləy yolə həvəs hese. Im həvəsi ıştə səo bekarde nimənə. Bə har ğolloğiyən dəşim əy bə sə bekardeyo səbrım nibəbe. Xahiş kardəm çımı dədəku bomono izin bısənən, bıdə bahaştı i kərə dıyoədə səyohət karde təcrubə bıkəm. Bakam ım səyohət hiç bəçımı xoş noməy. Bəvədə bəştə kə obəqardem, çı səyohəti fiki ıştə səo bebəkardem, həni i kərən çı kəyku bə kəno şe fik dəniməşı. Çokiş ıme ki, çımı dədə bı koy rozi bıbu, joqo nıbu bo tıleyo məcbur bəbem.

Çımı nənə çanə bıvotoş rıknəyn be iyən:

– Dıştə dədə əbıə sohbəti bəpeştə tojədən ıştı bı fik dəşe təəccub kardəm-votışe. – Əy ki, tıku çı fikiku qarde tələbış kardəbe. Isət ki, tı ıştənı pidə tələf bıkəy,hejo, bı sahat şe bəneş. Əncəx əy bızın ki, nə mı, nəən ıştı dədə bo səyohət kardeyo ro nibədomon.

Çımı nənə çımı saxanonış bo çımı dədəş qəpyəbe. Mı ımım peşo zınəy. Çımı dədən çımı fiki dəqeş beku ve ğəmqin bəbe bəcımı nənəş votəybən ki:

– Əv ıştə məmləkətədə xoşbaxt əzıni be; əqəm bə səyohət beşo bə dınyo oməkəson sof bədbəxtonədə bənine. Ne, az bımi rozi be nimənə.

Çı əhvolotiku itkə bəpeştə bomono qıləy mınosibə fırsət eqıni Qıləymi dus hesbe. Əv ıştə dədə qəmiyədə bə London şənin iyən oqardəninbe. Dıştə bə ico bə səyohət beşeş iyən qəmiyədə çımı be pul şeş izohış karde. Mınən ıştə dədə-nənəku be izn,-qıləy bexəyrə rujədə – bəştə dusi qəmi penıştim bə London bə ro dəqınim.

II fəsil. Dıyoədə iminə ğəziyə. Bə Gvineya səyohət

Çəmə qəmi çı Ğamberğo hələ beşənıbe ki, bə qıləy şiddətinə voy, bə vahiməynə ləpon dıço be. Mı ıştə umrədə bə dıyo beşənıbim. Bəçəy qoroşən çımı hol dəmande xərob be.

Əmo vo şe-şe şiddət kardəbe har tərəfi barzə ləpon əhotə kardəbin.

Har qıləy tojə omə ləpon əməni ebardeş çəş kardə bedəbe iyən hakənəy qəmi bə dıyo bın nışte təki çiyədə joqo zındəbim ki, həni i kərən bə dim benibəşı. Əqəm səğ mandim, bəkə ıştə dədə toniku oqardəym, ıştə çəmi umrədə həni i kərən bə qəmi penışte, bə dıyo səyohət karde fik dənışeyo həzo kəronım ğəsəmım harde.

Im məəneynə həmən çokə fikon çanə ki, ləpə dəvomış karde mıkuş das nıkəşəy. Əmo vo sokit be-be, ləpon hıte-hıte mınən dəmandim bə dıyo pemujiye. Əmo cəmi ruji dorozi (çunki hələ çı sə bə qıy omeku rəxənıbim). Şanqovəsəy həvoş okarde, ləpə nışte, çı həşi ətrofədə itkən avə nıbe həşi nışte; qıləy sokitə çokə şəv eqıni. Çəy maşkinən joqo dəvarde.

Çı həşi ruşni jiyo sokitə dıyo, ıştə umrədəm nıvində mənzəron əks kardəbe.

Şəvi həmə de şinə hanim dəvordıniy. Çı dıl bəyəndı qınekum hiç əsər-əlomət nımande. Çımı kefən oməbe. Mı hələ zinə şiddətinə iyən be əmonə ləpə ofəyə çı dıyo bı rəy sokitbeş iyən bə joqo çokə mənzərə seş heyron mandəbim. Bı vaxtədə mıni dıştə bə səyohət bekardə dus çımı toniku oməy dasış çımı duşisəş yəy:

– Ha, hələ bıvot binəmom çı zinəni qədə voy bəpeştə ıştəni çoknə hiss kardəş? Mərc bəqətem ki, tı tarsəş. Bəştə qıy bıqət!-votışe.

– Qədə vo? Əcəb qədə vo be. Mı bı cur vahiməynə ləpəm bəştə yodım vardənıbe.

– Ləpə? Ay səfe, joqo zındəş ım ləpəy? Hələ ım komvırəy, ım çiçe ki! ım hiçə koy! Mehkəmə yolə qəmimon bıbu bə joqo ləpon hiç əhmiyyət nibədomon. Duze tı çı dıyo səyohətı vindəni, əmo ojnən tarse məneş ni. Çokiş ıme ki, bışəmon punş¹ hozı bıkəmon, ləpə ıştə yodo bekəmon. İ kərə hələ diyəkə bini həvo çoknə çoke.

Şimon punşımon hozı karde, mı iyən peşoməme, bə kef oməym, har şey ıştə yodom bekarde. Həvo sokit be-be dəmandim çı ləpə mıni ebardeku nıtarse. Təhlukəynə vaxtonədə hardə ğəsəmon, doə vəədonım həmə çı yodo beşe.

Çəmə səfə şəşminə ruji bə Yarmuti liman oməymon. Həvo çokbe. Əncəx çı fırtınə bəpeştə əbıə vo bə çəmə dimi tərəf qıneku de suruəti bə roy dəvom karde mane bedəbe. Çı Yarmuti limanədə lobərımon eğande tosə həvo okarde haft-həşt ruj çəş kardeyo məcbur bimon. Bı mıddətədə bə liman veyə qəmiyon oməyn. Əmo anə bə di dənıqıneyo ov ros beyədə (məddə rəmonədə) bə ru əzınimon dəşe. Əncəx vo hələ zusə be. Penc ruj dəvardə nıbe hənişən bərk karde; lobər iyən çı lobəri jiyonımon mehkəm beku matroson bo qıləy təhlukə sə nıdoeyo əmin bin. Əmo çəy maşkinə maştə rəbədəku voy həniyən bərkış karde iyən itkə dənıvarde ki, qıləy vohiməynə tufoni səş doy. Isət vohimə iyən həyəcon çı matroson dimədə hande əbiy. Mı, bə kapitani kəyut çan kərə dəşim-beşim, bə koəkon qıneyo şeyədə çımı toniku dəvardeyədə, de nimə sədo: «tələf bimon, tələf bimon!» voteş məsəme. Çı peyoən çəmə matrosonədə qıləy, navədə bəçəmə nezi əbıə çı qəmi eşe xəbəş doy. Dıqlə co qəmiyonən ıştə lobərışon sındıniyəbe bə dıyo şəbin. Əvoni çiy çəş kardəbe. Ləpə çəvon doronış arıştəbe.

Şəvi nimoni bəjiye, bə jinə ambon diyəkardeyo eşə qıləy matros de qıləy fəlokətinə xəbə bəpe peşe. Dəmande zikkə ye, çı ambo de ovi purbe xəbəş doy. Çı hodisə duz be xəbə zıneyo vığandə qıləy coqılə votışe ki, çı qəmi dılədə tosə ço anqışt ov hese.

Bəvədə kapitan:

– Həmə bə tulunba! Ov bə daşt bəpe şodoə bıbu!-votışe, hıkmış karde.

Tosə ım sıxanon məse çımı dıl bənəy biyə bıriyəbe. Bəmı joqo omedəbe ki, mardəm; berdəm bəpeşto qınim. Matroson mınışon ros karde bə koy koməq kardeşon tələb karde. Co çorəş ni, mınən dəvon bə i co, bə çı tulumba peş beşim dıştə zu dəmandim ovi bekırne. Bı vaxtədə çı vo nadə mande nızıneşon zınə kali qədə boə qəmiyon ıştə lobəronışon peqəte bə dıyo dəro dəqınin. Çəmə toniku dəvardeyədə əvoni xəbədo kardeyo bo top ğande kapitani əmrış doy. Obə topon qullə sədon məsəy çı hiç şeku bə sə dənıqınem qoroş joğom zınəy ki, qəmi vılo be. Bəvay tarsi ıştəku şim. Hiç kəsi bəmış fik nıbe. Bə cımı sə çiç ome bə hiç kəsi nəzə nıbe. Çımı mardeşon qımon karde çəvonədə i kəsi çımı lınqonkuş qəte bə i tərəfış okırniy çımı əvəzədə bə tulumba sə beşe.

Tosə dəlarze nubəsətin bo ovi bekırneyo dəmandim koməq karde. Əmo ov ha dəğəsə ziyod ojnən ziyod bedəbe. Əqəm ləpə bıhıtoən çəmə qəmi eşe oşkore. Bo çəmə xılos beyo hiç itkən umi nıbe. Çı limano bə hiç vırə şe nəzınimon. Kapitani topış doy ğande bə koməq hele kardeədəş dəvom harde.

Oxo, nezədə əbıə qıləy qəmi ıştə lotkəş bə ov eğande, bəçəmə koməq vığandeş curuət karde. Çı lotkə dəqarde yaən ləponədə eşeş diyənıkardəy, əv dıştə zu bəçəmə fərəf omedəbe. Iştə yimoni çı co kəson roxne roədə bə təhlukə şoədə bı odəmon oxonə dərəcədə kulşiyeşon diyənıkardəy, təəssuf ki, bə lodkə penışte zındənıbimon. Çunki əv, bəçəmə qəmi nezi ome zındənıbe. Oxoədə çəmə matroson bəvonkuşon jiyə şodoy; kədəri kulşiyə bəpeştə çı jiyə tıkşon qəte zınəy. Əmə əvonəmon okırniy bəştə qəmi nezimon varde, əmə həmə bəçəy dılə dəşimon. Ponzə dəğə nəbiy ki, çı qəmiyo beşimon, əv de ovi purbe. Çəmə çəşi vədə bə dıyo eşe.

Avər əkəşon dıştə zu lotkə bə kəno rosneyo kulşiyedəbin. Əmə kənoədə qıləy yolə odəmə dası vinde zındəbimon. Həmə tıledəbin, ğıvrəğ bedəbin, əmə bə kəno nez omə vaxtədə bo koməq kardeyo hozı bedəbin.

Əmo əmə bo kənoyo çanə bıvotoş qon omedəbimon. Kali qonə zəhməton bəpeştə bə hışk beşimon, piyodə bə Yarmut şimon. Əyo əmənışon çok ğəbul karde. Çı şəhri əhli əmənışon bəştə kəon dəəvət karde. Taciron iyən çı qəmi soybon əməni tosə London barde bekarde ğədərədə bəmənışon pul qırdə karde bəməşon doy.

III fəsil. Çı Robinzoni əsirəti. Tıleş. Bə Brəzilya səyohət

Mı Londonədə hejo çı sıftə rujiku bə qıləy çokə cəmiyyət eqıne səadəti nayil bim. Bə vaxtonədə ım hol bənəy mı ıştə roy dəqijovniyə cıvonon kam ğısmət əbiy.

Az, nezə vaxtədə çı Afrika sahiliku dəvardə, ısətən əyo bo şeyo hozı əbıə de qıləy qəmiçi oşno bim. Əy çımış xoşış oməbe. Çımı bə səyohət əbıə oruzuş zınə bəpeştə dıştə bardeyo təklifış karde, joğoş vote:

– Im boşməno de hiçi duzbəbe. Şımə dımı bənəy qıləy dusi bə ico bahardeyon. Əqəm dıştə bo mol peqəte imkonon hese, bo ticorətiyo bəvəc omə cəmi mənfəətinə molonədə dıştə peğətən… Gıləy təcrubə bıkən, bakam şımə bəxti varde.

Im qəmiçi qıləy nomusinə duzə odəm beyo çəy təklifım ğəbul karde. Bə ro beşeyədə dıştə bo hıre-həvateyo qıləy sıvıkə boymi peqəte. Vəhşiyə vıronədə bə çokə pul əşı çıl funt sterlinği curə-bə-curə quşovon iyən co çiyonım səy. Im çıl funt sterlinğım bəştə kə məktub nıvışteyədə dıştə ğomon vositə qırdəmkardəbe.Joqo məhlum, əvon çımı dədə iyən çımı nənəşon bı səftənəni təşəbbusiyom bəmı de kamə puli bo koməq kardeyo rozişon kardəbe.

Çımı ım dıminə səfəm vote bəbe ki, cımı cəmi macəronsə lap mıvəffəğiyyətin be. Im mıvəffəğiyyət iyən çı səfə zəmonədə mıni de qəmi koon oşno əkə çımı dus bə kapitani ğarzıxo bim. Bəy, ıştə zınəy bəmı omute, bəmınən bəy quş eğande ləzət dodəbe. Oxonə sıxan ım kərəni səyohət mınış fəğət qəmiçi ne, tacirişən karde. Dıştə peğətə molonım de penc qirvankə ğızılə xokəm dəqeş karde. Bə London oqardeyədə çimi kaməymi bə se sa funt sterlinğim həvate.

De joğoən ıştəni çimi bəpeştə qıləy tacir hisob karde əzınim. Əmo çımı bəxtiku çımı dus kapitan veş dənıkəşəy ki, noxəş qıni marde. Həni dıminə səyohəti dıştə ğıvvə kardənin bim.

Çı Inqiltərəo de həmonə qəmi bə ro beşim. Im səyohət bə qıləy insoni sə ome zınə de qıləy yolə fəlokəti təmom be.

Gıləy çokə maştəyədə həvo hostə-hostə ruşin bedəbe. Bə Kanarya cəzirə tərəf bə ro dəqıniyə çəmə qəmi berdəm de Mavritani (Fas) dıyo ğuldurə qəmi poyəbe (təəğib kardəbe). Əy ıştə qəmi vokıronış okardəbe, bəçəmə dum omedəbe. Çəyku diyərobe umi əmənən ıştə çəmi vokıronımon okarde. Əmo ğulduron əmənışon peştbır karde iyən be şək-şubhə bə çan sahat bəçəmə qəmi rəseş vindeyədə əmənən bə dave dəmandimon hozı be. Bəməku donzə qılə, əmo deşmenonku həjdə qılə top hesbe. Se sahat dəvardənıbe bə çoştə kam mandəbe ki, əvon oməyn bəmə rəsəyn. Əmo bə qəmi bəpe çı peştiku nez bəvoyn səhvışon karde çı çəpə qəmi tərəfo nez oməyn. Əmo çı fırsətikumon isifodə karde, bəvonımon çı həşt topi otəşimon okarde. Çimi nəticəku əvon itkə bəpeş mandin. Əmo bəçəmə okar- də otəşi nav navko top, peşoən tosə dı sa tifanqə otəşışon okarde. Dımiyən çəvon tosə dı sa kəs beşon məhlum be. Çəməniyon çı qəmi kəmiku niyonbe qoroş çı deşmeni otəşiku zərərışon sənıbe.

De joğoən ğulduron nubəsətin bə hıcum, əmənən nubəsətin bo mıdofiə kardeyo hozıbimon. Əmo bı səfnəni hıcumədə de xısusiyə ğırməğon bə çı qəmi kəmi nezi oməyn, tosə şest kəs ğuldur bə dılə purbin. Imon çəmə i sorəynə azuğə dəmandin vılo karde. Əmənən de otəşi, de nizə iyən de dasə bombə çəvon nadə mandimon dı kərə əvonımon bəbiye bekarde. Əmo çəmə qəmi həni bo sinov kardeyo bəvəc nomeş, çəmə se kəs həmronədə marde iyən haft kəsən bə yarə qıne əmənışon bo təslim beyo məcbur karde.

Ğulduron əmənışon bə çı Fasi limanonədə qıləy əsirışon barde. Çımı fəlokəti, dəhşəti çımı fik kardəysə kam be. Çımı cəmi həmronışon bə çı məmləkəti dılə bə mustəbidə sultani sərayışon barde. Əmo mı cıvon, həmonə vaxtədə cald ıştənən məhorətin beykum çı ğulduron qəmi kapitani ıştə tonikuş bənəy ğuliş oqəte. Çımı dədə:-«Ruyi bəbe, tıni kəsi ıştı eqıniyə bəloku roxniyə dılsandi nibədo»,-votə sıxanonış hərf-bə-hərf bə çımı yod dəqıneku tel-teli dəmandim bəme. Fəğət heyhat! Im çımı dəvordıneyədə əbıə əzobon ranqış pərə qıləy soğnəşbe.

Çə dıyo ğulduron qəmiyədə əbıə çımı tojə əğə çı cənob kapitani toniku mandekum ıştə bı səfədə mıni dıştə bə ico bardeş umi kardəbim. Az çəy rə-di Ispanya yaən çı Porteqizi daveyə qəmiyon qıləy tərəfo qətə beyoş iyən bəvədə boştə ozod beyo əmin bim. Əmo cəmi umiyonım bə təy beşe. Çunki çımı əğə ıştə iminə səfədə mınış kəyku noy çı kəy kon vindeş dasparde. Çı səfəo oqardə bəpeştən mınış bə qəmi keşiq əkəş vığande.

Çı rujiku bə yali tıle fik dəqınim. Ğəyzi bımi hiç fikimi nıbe. Əmo tıle ve çətin be. Çımı əsir eqıniyə həmron dılədə i kəsən bıbu inqilis nıbe ki, ıştə ım sırri bəyo okarde ehtibor bıkəm, əyən dıştə bo tıleyo rozi bıkəm. De joqo dı sor dasım çı tıleku siyəy.

Əncəx dı sor dəvardə bəpeştə bomono tıle imkon ofəyəbe. Im joğobe. Çımı əğə həmişə haftədə i yaən dı kərə de qəmi lotkon dıyo kənonədə bo moy qəteyo şedəbe. Həmişə dıştə bə ico mıni iyən çı Ksuri nomədə əbıə ışiə qıləy hırdəni bardəbe. Əmə avər kəşedəbimon çanə zumon hesbe kulşiyedəbimon. Mıni moy qəteyədə mahir vindeku, əv kali kərə əməni hay çəy nomusinə piyəmerdə ğomi nəzarəti yiyo bo moy qəteyo əvğandiy.

I kərə çımı əğə dı kəsış de lotkə nəveyo ğonəğış hele kardəbe. Əv bo həmonə nəveyo hozı kardə veyə azuğəş i ruj navko bə lotkəş doy qırdə karde.

Mı har şem çoknə daspardəşbe, yəqom duz karde. Çəy maşkinə maştə rəbədə bə qıləy təmiz şıştə barkəz dəşim dəmandim ğonəğon çəş karde. Berdəm çımı əğə yali oməy, əy ğonəğon koşon be qoroş ım ruj nomeşon xəbəş doy. Peşoən bəçəmə se kəsi-bəmı, bə Ksuri, bə ərəbi-bo moy qəte şeyo əmrış karde.

– Çımı duson,-votışe-bo şanqonə hardeyo çəmə kəykun, bəçəy qoroşən tosə moy qəte duz bə kə bəvardeyon.

Hoqo həmin iyo çımı tıle həxədə əbıə fikon tojədən dəmande rosbe. Isət əsli qəmi mıku be. Tosə çımı əğə şe bo hozı beyo dəqınim,-əlbətdə ım hozıəti bo moy qəteyo nıbe, bo tıleyobe. Rose bə kom tərəf şe zındənıbim, əmo çı əsirətiku rəxeyo bə har tərəfi bedə bıbu şəninbim.

Çı har şeysə bə nav de ərzoği ehtiyotin be qoroş ərəbi bə sə dəğandeyo:

– Çı əğəku be izn çəy nuni hardeyo ixtiyorımon ni,-votıme.

– Ha, rose,-votışe iyən bə barkəz qıləy yolə şəvədə suxari iyən se qulə ovış varde.

Mı çı əğə çəxırə yeşiqon bəke beş zındəbim. Ərəb bo azuğəyo şeyədə bərəy cəmi şişonım varde, navko bo əğəyo bə işğaf noy təki duzım kardəbe. Ğəyzi bımon qıləy penco həşt qirvankəynə de qıləy mumə poə toğə kələf, təvə, mişor, çəkuşımən peqəte. Sıftədə ımon həmə, xısusən peşoən şəm tumo kardə mum, çanə bıvotoş bəçəmə koyış koməq karde. Bə ərəbi iqlən kələk oməym. Soyə dılə odəm çımı ım hiləşən bovə karde. Çəy nom İsmail be. Əncəx həmə əy Mevla hele əkəyn.

– Mevla, barkəzədə çı əğə silohış hese. Itkə borut, seçmə pəydo bıkoş bevəc nibəbe. Bakam bo pateyo i-dı qılə kiyəmon yəy. Çı əğə qəmiyədə seçmə iyən borut beş zındəm,-votıme.

– Çok bəvardem,-votışe iyən dıləş de seçmə, boruti pur əbıə dıqlə yolə sumkəş varde. Borut həşt qirvankə nim əbiy. Seçmən şəş qirvankə əbiy. Əy qulləşən vardəbe. Imonımon həmə barkəzədə vırəbəvırə karde.

Ğəyzi bimi çı əğə kəyutədə əbıə yeşiqon qıləyədə vaxtədə ziyodə mandə çəxıri təyli kardeyədə qıləy yolə şişədən itkə borut pəydobe.

De joqo bo royo lozim əbıə cəmi ehtiyoton hozı kardə bəpeştə, de moy şiko karde bəhonə çı limano beşimon.

Tilovımon şodoy çanəmon çəşkarde hiçimi qəte nızınəy (çunki moy bə tilov omeyədən zıne-zıne okırnedənıbim). Bə ərəbi:

– Çəmə ko xərobe! Əqəm joqo təylə das bə kə oqardəmon çiçon nibəvoten. Boy itkən bə nığıli bışəmon,-votıme.

Ərəb çımı hiyləku hiç şubhəyşi nıkardəy rozi be iyən vakıronış okarde. Mınən sukani idorə kardeyo beşim. Barkəz i mil şə bəpeştə, mı joqo bızın bo moy qəteyo dorozbəm çəy kəmiku doroz bim, peşoən sukanım bə Ksurim doy bə barkəzi tıki tərəf şim. Bə ərəbi nez oməym çəy duşi piyo bə nav bə şey diyəkarde təki qıləymi hol səy. Çəy miyonom qəte rosım karde bə dıyom şodoy. Çəy bə ov eşe bə dim beşeş i be, çunki bənəy pu be. Əy tosə dınyo bə sə dımı şeş bəştə sıxan doy, əy bə barkəz bekırneyoş lovə karde.Joqoən rə-rə sinov hardəbe ki, çəmə arədə əbıə məsafə bə çəş qıniyə dərəcədə bə kam bedəbe. Vo nıbeku barkazən hostə-hostə şedəbe. Çəy bərəy bəmə rəseş hissım karde, bo kəyut tıləym, tifanqım peqəte bəyım nişon doy:

– Bətı bevəci kardem pidəni, tınən mıni rohət vadə, çok sinov hardəş, dıyoən çoke. Tosə kəno bıvotono sinov harde çiy ni, çokiş ıme ki, bəpeş oqard; bəvədə mı bətı niməqıniyə; əks-təğdirədə i kərəm bə barkzi tərəf sinov bəhoş; qullə duz bəştı sə bəjem. Çunki harçi bedə bıbu mı ozod bem ğət kardə,-votıme.

Əv, bə hışki tərəf peqardəy. Əminim ki, əv çokə sinov əhə be qoroş əziyyət nibəkəşe bə sahil bebəşe.

Həlbəttə mı piyə ərəbi dıştə peqəte cıvoni bə dıyo əzınim şodoy. Əmo bə piy ehtibor karde nəbiy. Əv xəyli diyəro bəbe, ıştə dimım bə Ksuri tərəf qəte, votıme:

– Əqəm dımı duz bıvotoş, tıni qıləy çokə odəm bəkardem; boştə duziyətiyoən bə Məhəmməd peğəmbəri bəpe ğəsəm bəhəy. Əqəm joqo nıbu tıniyən bə dıyo şobədom. Əv sof bə çımı çəşi dılə dəmande diyəkarde sırəy iyən bəmı xain nıbeyo, bə har vırəy dımı şeyoş ğəsəm harde.

– Tosə ərəb çı çəşo qin be vokıronım okarde bə dıyo dıləm ro karde. Əmo toyki darşiye vaxtədə barkəzım bə ğıblə tərəf qordıniy çı sahiliku veyən diyəro nıbe qoroş çı həşi-pemə cihətım qəte. Bə sərinə vo qıne diyə nıkardəy ləpə hiç nıbe. Çanə bıvotoş de qıləy çokə suruəti şeykumon maşkinə ruji sahat seədə, sıftə kərə bıbu sahil çiyəy sadı penco mil bə ğiblə tərəf şimon, Fas iyən çı Mərakəşi hukuməti zəmino çı Afrika davlətmandon vıronku diyəro bemon hisım karde.

Əmo bə nez omə sahilədəmon təmomən odəmon yidəbin. Əmo çı ərəbonku joqo tarsəbim ki, nubəsətin bə çəvon das dənıqıneyo qıləy musaidə voykum istıfodə karde, penc ruj nımandim lobərım şonodoy, bə kəno benışim bə ro dəqınim. Penc ruji bəpeştə çı ğiblə vo dəmande qıne. Mı həni çəmə dumoysə omeku tarsedənıbim, bə kəno nez oməym, çı ru qəvədə əbıə qıləy qədə limanədə bo lobər şodoym ğəror doy. Im ru kom ru beş, çı kom vıro iyən kom tərəfo, çı kom xəlği zəmino omeş dair hiç məhlumatimi bə das nıznəy varde. Sahildə inson vindənıbim. Vindeyən oruzu kardənıbim. Əncəx çımı piyə şe şinə ov be.

Şanqovəsəyni bə ru dəşimon; həvo toyki beyədə bə kəno bebəşemon əvrə bənəvemon çəvrə koy omutemon bə ğəror səy. Həvo toyki bə-nıbəy, çı sahilo joqo dəhşətinə sədon, joqo dəhşətinə zikkon, vəhşiyə həyvonon zuzemon məsəy ki, kam mande ki, çı fəğırə hırdəni dıl bıtəkı. Əy bəmı tosə maştə obe bə kəno benışeyo dəmande lovə karde. Mınən:

Çok, Ksuri çəş bəkamon. Əmo bə rujən əyo çı şir iyən əslanisə həniyən tarsış əbıə bə insonon ros ome ehtımolən hesey,-votıme. Əv sırəy:

– Əmə de tifanqi hıcum bəkamon, əvoni bətılvonemon,-votışe.

Mı çəy ım dıl şoətim vinde, nıpiyəme əv çı kefo bı qıno çı əğəku mandə çəxırədəm bımi i ğədəhım doy. Bə əsliş diyə bıkoş çəy məsləhət beməne nıbe qoroş mı bəçəy votəyım quş eğande. Şanqomon lobər ğande niyo bimon. Niyobe votdəm, çunki i dəğiğən bıbu joqo nıhıtimon. Çı lobər ğandeku dı-se sahat bəpeştə sahilədə muxtəlifə cinsədə əbıə, çanə bıvotoş yolə həyvonımon vinde (bə yoli həyvon mı hiç vırəydəm vindənıbe). Əvon bə sahili nez oməyn bəru dəşin dəmandin de iyəndı ovədə hənək karde.Joqo çidə ki, de joqo ıştə bədənişon piyəbe sərin bıkən. Bı vaxtədə əvon joqo zik-zik kardəbin ki, mı hiç ıştə umrədəm joqo sədonım məsənıbe.

Ksuri çanə bıvotoş tarsəbe. Əqəm rosiş bıvotım azən bə dardədəbim. Çı vahiməynə həyvonon qıləy bəçəmə barkəzi tərəf sinov hardeş vindeyədə həniyən ve tarsəymon. Əmə əy vinde nəznimon, əmo ovədə vıniyə fışşəş doy qur-qur kardekuş çanə bıvotoş vahiməynə yolə həyvon beyş təxminimon kardəbe. Bəbolə Ksuri əvış qıləy yolə əslan zınəbe (bakamənhejo əslanbu) bəmış vote:

– Lobəri peğətəmon çığıno bışəmon!

– Ne Ksuri,-votıme,-lobəri peməğətəmon kəşon təmomən okəmon həniyən bə dıyo bışəmon, bəvədə əyo ome nibənen.

Im sıxanonım hələ oroxniyə nıbe ki, noməhlumə həyvoni bə bərkəz rəse i hiyə dorozi mandeş vindıme. Bəştə qıy qətdəm ki, ıştənım itkə qin kardəbe. Əncəx ha çoko bıbu ojnən bə kəyut dəşim çoknə ki, tifanqım peqəte otəşım doy. Həyvon bəpeş oqardəy bə sahili tərəf sinovış harde. Çı tifanqi sədoku sahilədə ros əbıə vəhşiyə sədon bə sə dəğande mumkun ni. Joqo çidə ki, çımrəy həyvonon ıştə umrədə tifanqə sədoşon məsəni. Iyo şanqone bə hışk beşeyo fik kardeyən joqo lozim ni. Bə ruj beşe curuət karde mumkun bəbebu? Imi əmə ıştənən zındənıbimon. Bə vəhşiyə insonon das dəqıne, pələnq iyən bə şiri pəncə dəşe kamə tars nıbe.

Əmo çoknə bedə-bıbu iyo yaən co vırədə çəmə bə sahil beşemon lozime, çunki i tılə şinə ovımon mandənıbe. Ksuri, əqəm əy va bıdom çı tənıskə tərəfo sinov bakarde bə kəno bebəşe ov pəydo bəkarde, votışe. Mı ojnən əncəx əy şe piyeş xəbə seyədə, bəçımı qoroş ıştə əbədiyə sədağəti nişoədə qıləy cəvobış doy:

– Əqəm əyo vəhşiyə inson bıbu mıni baharden, əmo tı səlomət bəmandeş.

– Isət ki joğoy, Ksuri,-votıme,-bəvədə dıkəsən bışəmon, əqəm bə vəhşiyə insonon ros boəmon əvoni bəkıştemon, bəvədə nə tıni baharden, nəən mıni!

Mı bəyım suxari de çəxrim doy. Peşoən ıştə barkəzım çı fəhləkə jiyo nımandə qıləy dərəcədə bə sahili nezım barde, dıştənımon dıqlə tifanq iyən dıqlə ovə quləmon peqəte ıştənımon bə ov şodoy. Bə sahil bə tənıskə tərəf dəmandimon sinov harde.

Mı çı ru jinə tərəfo çı vəhşiyon de lotkon hıcum kardekuşon tarsəym, çı sahiliku diyəro be, ıştə barkəzi çı çəşo qin nıkardem pidəbe. Əmo Ksuri qıləy nezə vırədə çı sahiliku i mili məsafədə ovə vırəş pəydo kardeku ovə qulonış peqəte əyo şe berdəm çəy dasədə ovə ğabon bəçımı tərəf tıleş vindıme. Çəy vəhşiyon səmandəbun? Çı vəhşiyə həyvononku tarsəbu? Bo mudafiə kardeyo tıləym. Nez omeyədə, çəy duşiku çı şey ehaştə bem vinde. Məhlum be ki, bəçəmə həvuşon əmandə qıləy həyvonış kıştəbe. Əncəx ım çəmə həvuşon ranqədə nıbe, lınqonışən ve dıroz be. Çı joqo qıləy mıvəffəğiyyətku əmə ha dıkəsonən şo bimon. Çı jə həyvoni qujdən çanə bıvotoş ləzətin beşe. Əmo sof bəçəmə ve şo be səbəb çı Ksuri şinə ov pəydo kardeş be.

Gulonımon pur karde, çı həvuşi qujdədən qıləymoni ğonəğlığ duz karde. Peşoən iyo çı hiç qılə insoni əsər-əloməti nıvindımone bo şeyo hozıbimon.

Çı ru qəviku beşə bəpeştən, çan kərəyi bo şinə oviyo bə hışk beşimon. İ kərə maştə rəbədə çı qıləy yolə barzə vıni navədə ıştəni muhafizə kardeyo lobərımon eğande, çı ovi rosbe çəş kardəbimon. Berdəm çəşonış çımısə fiz əvində Ksuri dəmande hosə-hosə joqo vote:

Diyəbıkən, bı təpədə qıləy çoknə yolə həyvone hıtə. Əv, ısət, bərk hıtə. Çanə ki, əv pebəni çığıno şe lozime.

Mı bəçəy nişon doə tərəf diyəkardeyədə həğiğətdən qıləymi dəhşətinə həyvon vinde. Əv, çanə bıvotoş qıləy yolə sırribe. Iştənən bə sahili nezi əbıə çı qıləy təpə soğonədə hıtəbe.

– Guş eğand Ksuri,-votıme, bə kəno beşi iyən əy şiko bıkə.

Əv tarsəy:

– Mı əy bıkıştım? Əv ki mıni bəjiye-bəjiye ebəbarde.

Mı həni hiç sıxani nıvotəy bəy sədo nıkardem dasparde; peşoən ıştə tifanqonımon həməm peqəte (se qıləy tifanqımon hesbe). Lap bə yolə qıləy lulə çı qullə əvəzədə dı poə sılf lozim əbıə ğədərədə seçmə iyən borutım ekarde. Əmo bə dıminə yolə qullə, bə seminən penc qılə qədə qullonım noy. De iminə vəhşiyə həyvonım bə nişon qəte ğandıme. Mı çəy səm bə nışon qətəbe, əmo əv, dıştə pencəş ıştə çonəş edoəbe, joqo qıləy holədə hıtəbe ki, qullə çəy zınosə bəpe qıne çəy astəş arışte. Dıştə sədoyi bə sahat pebe, ojnən bəzəmin qıni; peşo ojnən pebe dəmande tıle.

Əv, ıştə umrədəm nıməsə de qıləy sədo dəmande burrə doy bə sahili dorozi tıle. Bəçəy sə jem nızneyku itkə bevəc bim. I dəğə dənıvarde de dıminə tifanqi bə tılə həyvonim otəş doy. Bı səfə ıştə piyə vırəkum jəbe. Əy, hiç sədoy nıkardəy bə zəmin qıni dəmande con doy. Bımədə Ksuri bə curuət oməy, bə sahil beşeyo iznış piyəy.

– Çok, bışi,-votıme. Bə ov eqıni; i dasədəş tifanq qətəbe, de i dasi bə sahili tərəf sinovış harde. Bə zəmin doroz əbıə həyvoni rəsəy tifanqi luləş bə çəy quşış dəğande iyən ğandışe çəy nəfəsış bıriy.

Bə joqo qıləy həyvoni ğələbə karde həlbəttə qıləy çokə ko be. Əmo çəy qujd hardənin nıbe qoroş çı se atım boruti bə hədər şeyo həyf-doğ kəşedəbimon. Əmo Ksuri çoknə bedə-bıbu çəyku istifodə kardeş pidəbe. Bə barkəz oqardə bəpeştə mıkuş təvə piyəy.

– Bo çiçiyoy?-xəbəm səy.

– Çı həyvoni səy obıriyəninim,-votışe. Əmo çəy səş bıre nızınəy çəy pəncəş varde. Im çı qıləy yolə şiri lınq be. Pəncəm vindeyədə, çəy pus bakam bəvəc ome fikım karde. Mı əy çı kom tərəfo pus kardeş, zındənıbim. Ksuri çımısə zirək beşe. Əmo az bəy har curi koməq əti kardəbim. I ruj bədırısi kulşiyəymon. Oxoədə pusımon karde vardımone çı kəyuti bonisəmon peğande. Əv, dı ruj çı həşi yiyo mande təmiz hışk bə bəpeştə vardıme çı noli əvəzədə ıştə hıtəvırədəm oğande.

Çı anə mandə bəpeştə, əmə da-donzə ruj bə cənubi tərəf şimon. Çəmə azuğə ruj-bə-ruj oşkorə bəkam beyo dəmandimon ğənoət karde. Əmo bə kəno əncəx çəmə şinə ov orəxeyədə beşedəbimon. Mı bə Avropa qəmiyon de ros ome umi Ğambii, Seneğal, Havzə vıni yaən çı har qıləy co ru ətrofədə əbıə bə qıləy mandə vırə şe cəzirə pəydo karde, yaən zənciyon (siyo ğulon) dasədə tələf bəninbim. Co çorəş ni. Mı zındəbim ki, cəmi Avropa qəmiyon bə har tərəfi bışunən, bə Gviney sahilon, bə Brazilya yaən bə Miyonə Hindiston ojnən çı Havzə vıni toniku dəvardəninin. Iqlə sıxan-ya bo Avropa qəmiyon pəydo karde, yaən bo tələf beyom sıxan doəbe.

Bəpe votəy təki da rujən bə sahili dorozi bəştə romon dəvom karde. Oxoədə mı bo insonon nıjiyə vıron de inson jiyə vıron əvəz beş hissım karde. Dı-se vırədə sahilədə odəmımon vinde. Əvon həmə siyo bədəninə quciliyə odəmon bin. I kərə bə hışk beşe çəvon toniku şem piyəy. Əmo çımı ağılmandə məsləhət əkəm Ksuri bimi rozi nıbe.

– Niyəpiyəşe,-votışe.

Əmo mı ha çoknə bedə-bıbu de vəhşiyon bo sıxan kardeyo qəmim bə kəno nez barde. Əvon çımı fiki bə sə dəqınin. Əvon be siloh bin. Əmo çı qıləy dasədə doroz, nozıkə ləvoy hesbe; Ksuri çı ləvo (mizrağ) nizə beş iyən çı siyo ğulon dəy çanə diyəro bıbu çok yeşon qəpış yəy. Bəçəy qoroşən mı qəmim bəpeş roməy əncəx de işoron dəmandim qəp je, sıftə kərədə çəmə vəşyən beku əvonım bə sə dəğande. Əvon bə sə dəqınin. Bəmə cəvob doe işorədə bəməno xorək vardeyo çəmə qəmi oqəteyo məhlumatışon doy. Tosə çımı vokıri nışande çəvonədə dı kəs bə vırəy tıləyn. Nim sahaf dəvardənıbe ki, çı qıləy duşisə dı yolə poə hışk kardə qujd, çə qılə kulisə qıləy quşə oqardəyn. Im yəğin ki, təxıl bənine. Peşo məhlum be ki, bəvıronədə bə təxıli əmandə qıləy şey. Əmə ımoni de qıləy yolə roziyəti bo ğəbul kardeyo hozı bimon.

Əmo doə baxşişi çoknə bəbe se? Çı vəhşiyonku tarse qoroş bə sahil beşeyo curuət kardənıbimon. Əvonən çəməku kam tarsedənıbin. Oxo, əvon çı çətinətiku bo har dı tərəfiyo qıləy nıtarsə beşə roşon pəydə karde. Dılədəş qujd iyən hardınə şe əbıə quşəşon sahilədəşon noy, diyəro okıriyəyn. De joqo bəmə qujdə poon de quşon bə barkəz vardeyo imkonışon doy. Peşo ojnən bəştə navkonəni vırə oməyn.

Əmə de işorə çəvonkumon roziyəti karde. Tojədən bə ro dəqıneyo hozı beyədə, bəvon qıləy yolə çoki karde fırsətımon pəydo karde. Hələ çı sahiliku co bənıbimon ki, berdəm çı bando çanə bıvotoş dıqlə yolə vəhşiyə həyvon duz bə dıyo tərəf tıleşon vindımone. Çəvonədə qıləy bə iqlə tərəf tıledəbe. Sahilədə əbıə odəmonən bənəy tarsi iyəndı eqəte-eqəte tıledəbin; jenon həniyən ve tarsəyn. Əncəx nizəynə odəm ıştə vıro lıvedənıbe. Əmo həyvonon bə hiç kəsi diyənıkardəy duz oməyn ıştənışon bə dıyo şodoy. Joqo bızın ki, çəvon cəmi məğsədışon dənışteybən. Berdəm çəvonədə qıləy lozimbə dərəcədə bə barkəzi nez oməy. Mı qıləy joqo hol hiç çəş kardənıbim. Bə sahat çı tifanqi qıləymi pur karde, ə dıqlon pur kardeyən bə Ksurim dasparde dəmandim deşmeni çəş karde. Tosə çəy bə tifanqə mənzıl rəse mı çəxməxım dəkırniy, qullə sof bə çəy sə qıni. Əv bə sahat bə ov eşe, tojədən bə ovi dim beşe tase-tase bə sahili tərəf dəmande sinov harde. Məhlum be qoroş əv de maqi bə canq be. Çəy yarəo şə xun iyən ha bə ov eşeyədə bə çəy ləvə şə oviku nəfəsış bıriyəbe, tosə kənoş nızınəy sinov harde tasəy.