Kitobni o'qish: «Kırgız Çocuk Edebiyatından Seçmeler»

Sevgili kızım Aruuke ve sevgili oğlum Emir’e…

ÖN SÖZ

Çocuk edebiyatı, en az yetişkinler için üretilen edebiyat eserleri kadar önemsenmesi gereken ciddi bir alandır. Çocukların hayal güçleri, hayata ve insanlara dair bilgileri küçüklükten itibaren işittikleri masallar, okudukları hikâye, roman ve şiir gibi eserlerle şekillenir. Dolayısıyla çocuk edebiyatı, eğitimin önemli bir parçasını oluşturur. Üstelik çocuk edebiyatına dair eser kaleme alacakların iyi bir pedagojik eğitime sahip olması beklenir. Çocuk edebiyatı ürünlerinin dil ve anlatım yönünden de taşıması gereken özellikler bulunmaktadır. Bu nedenle “Kırgız Çocuk Edebiyatından Seçmeler” adlı çeviri kitabımızda Kırgız çocuk edebiyatından titizlikle seçilen eserlerin çevrilerek okurlara ulaştırılması amaçlanmıştır. Bu bağlamda 6-12 yaş grubuna hitap eden öykü, şiir ve masal türlerine dair seksen beş eser Kırgız Türkçesinden Türkiye Türkçesine çevrilmiştir. Böylece Kırgız çocuk edebiyatının en güzel seçme eserleri Türkiyeli çocukların okuma zevkine sunulmuştur. Milletler ve nesiller arasında bir kültür bağı meydana getiren edebiyat eserleri aracılığıyla iki kardeş ülkenin ortak kültürünün gelecek nesillere ulaşmasına bir nebze de olsa katkı sağlayacağına inanmak bizim için mutluluk sebebi olarak kabul edilebilir.

Kitabımızın yayımlanmasında emeği olan Bengü Yayınevi sahibi Yakup ÖMEROĞLU ve yayınevi çalışanlarına, çeviride yardımcı olan sevgili oğlum Emir CILDIZBEKOV’a teşekkürlerimi sunarım.

Cıldız İSMAİLOVA

Safranbolu, Ekim 2020

KIRGIZ ÇOCUK EDEBİYATI ÜZERİNE GENEL BİR BAKIŞ

Çocuk, üyesi olduğu toplumun geleceğinin teminatıdır ve bu nedenle onun özgüven sahibi, kendini ifade edebilen, kendisi ve çevresiyle barışık, başkalarının düşüncelerine saygı duyan, millî kültürü içselleştirmiş bir birey olarak yetişmesi ailesi ve toplumun en büyük beklentisidir. Çocuk edebiyatı kavramının ortaya çıkışı da bu beklentinin bir sonucudur. 17. yüzyılda, sosyal ve kültürel bir olgu olarak çocuk ve çocukluğun keşfedilmesi, yeni bir okur kitlesinin ortaya çıkmasına sebep olmuş ve bu kitlenin talepleri doğrultusunda eserler yazılmaya başlanmıştır. Elbette bunda sanayi devrimi ile birlikte eğitim ve psikoloji alanlarında yapılan araştırma ve incelemeler doğrultusunda çocuğun gelişim süreçlerinin bilimsel olarak incelenmeye başlanmasının rolü büyüktür. Böylece çocuklara yönelik kaleme alınan eserlerde; çocukların dil gelişimi, bilişsel gelişim, kişilik gelişimi ve toplumsal gelişim gibi gelişim evrelerinin dikkate alınması gerektiği ortaya çıkmıştır (Sağlam 2020: 10).

Kırgız çocuk edebiyatı hakkında bilgi vermeden önce çocuk edebiyatı kavramı hakkında bilgi vermenin yararlı olacağı kanaatindeyiz.

Ansiklopedik Eğitim Sözlüğü’nde çocuk edebiyatı üç maddede şöyle tanımlanmıştır: “1. Usta yazarlar tarafından özellikle çocuklar için yazılmış olan ve üstün sanat nitelikleri taşıyan eserlere verilen genel ad. 2. Türlü konular üzerinde yazılmış olup çocukların zevkle ve ilgiyle okudukları eserlerden meydana gelen edebiyat. 3. Çocukların faydalandığı her türlü yayını kapsayan edebiyat.” (Alaylı-oğlu, Oğuzkan 1976: 52-53).

Mustafa Ruhi Şirin, Çocuk edebiyatı nedir? Sorusuna verdiği cevap ise şöyledir: “Çocuk edebiyatı, çocukların büyüme ve gelişimlerine, hayal, duygu, düşünce ve duyarlılıklarına, zevklerine, eğitilirken eğlenmelerine katkıda bulunmak amacı ile gerçekleştirilen çocuksu bir edebiyattır (Şirin, 1998: 9).

Sedat Sever Çocuk ve Edebiyat (2019) isimli eserinde çocuk edebiyatını, “Erken çocukluk döneminden başlayıp ergenlik dönemini de kapsayan bir yaşam evresinde, çocukların dil gelişimi ve anlama düzeylerine uygun olarak duygu ve düşünce dünyalarını sanatsal niteliği olan dilsel ve görsel iletilerle zenginleştiren, beğeni düzeylerini yükselten ürünlerin genel adıdır.” şeklinde tanımlamıştır.

Çocuk edebiyatı her şeyden önce edebiyatın bir koludur ve edebî eserin; insanın estetik zevkini geliştirmesi, kurgusal yapı ile yaşam zevki oluşturması, bireye ve topluma ahlak eğitimi vermesi gibi temel işlevleri çocuk edebiyatı ürünleri için de söz konusudur. Ancak çocuk edebiyatını yetişkin edebiyatından ayıran kendine özgü bazı iç dinamikleri bulunmaktadır. Nitekim bu edebiyatın hedef aldığı özel bir kitle vardır. Bu nedenle bu türde eser verecek yazar, şair ve çizerlerin çocuğun gelişim dönemlerini, ilgi, istek, tutum ve beklentilerini göz önünde bulundurmaları gerekmektedir. Dolayısıyla Çocuk edebiyatı ürünleri, çocuk duyarlılığı gözetilerek “çocuğa görelik” ilkesiyle hazırlanmalıdır (Sever 2019: 17).

Çocuk edebiyatının amacı yetişme aşamasında olan nesle her açıdan terbiye vermek, yaşam nitelikleri açısından onları bilgilendirip toplumla tanıştırmaktır. Bu nedenle çocuk edebiyatının kendine has nitelikleri vardır ve bu nitelikler çocukluk çağına göre yapılandırılması ile ayırt edilir.

Çocuk edebiyatının ilk edebî ürünleri sözlü gelenekte teşekkül etmiş ve daha sonra yazılı edebiyatın içerisinde kendine yer bulmuştur. Bu bakımdan masal, ninni, tekerleme bilmece gibi sözlü edebiyat ürünleri çocuk edebiyatının temel kaynakları arasında yer alır (Sağlam 2020: 21). Kırgız Çocuk edebiyatının kökeni de, “Beşik sırrı (kırg. Beşik sırı)”, “Salbilek”, “Buzağım (kırg. Torpogum)”, “Bekbekey” , “Şırıldan (açıkl. Atçıların şarkısı)” gibi halkın sözlü eserlerine ve “Manas”, “ErTöştük”, “Kurmanbek” destanlarında, başkahramanlarını Aldar Kösöö, Döö, Peri, Ceyrençeçen, Akılkaraçaç, Tolubay vb. oluşturan masallara, atasözlerine, deyimlere, bulmacalara, tekerlemelere ve diğer oyun şarkılarına dayanır. Aslında folklor eserleri hem çocuklar hem büyüklerle ilişkilidir. Örneğin “Manas” destanı anlatıldığında, şarkılar söylendiğinde bebeği elinde olan annelerden başlayıp gençlerden ihtiyar insanlara kadar herkes gelip dinlerdi. 6-9. yüz yıllarda ruhi mirasları olan Orhon-Yenisey yazıtlarındaki Kultegin’in kahramanlıkları, 11. yüz yılda Türk dilindeki ilk yazılı eser olan, yurttaşımız Yusuf Balasagun’nun elinden çıkan “Kutadgu Bilig”deki terbiye edici anlamdaki nasihat sözleri ve ifadeleri çocukları etkilemenin yanı sıra çocuk edebiyatının gelişmesine yol açmıştır. Kırgızistan’da pek çok bölgeye ulaşıp Orta Asya’dan, Çin’e kadar var olan bütün Kırgızları gezip dolaşarak ilk defa Kırgız dilindeki kitapları yazıp dağıtan Moldo Niyaz’ın, Nur Moldo’nun, Moldo Kılıç’ın, Togolok Moldo’nun, Aldaş Moldo’nun, Şamşidin Özgön’ün, Koconazar Oşi’nin ve birçok büyük bilginin yazılı eserleri, Kırgız çocuk edebiyatının ilk basamakları olarak hizmet etmiştir.

Kırgız edebiyatında yer alan Moldo Kılıç’ın “Deprem (kırg. Zilzala)” (1911), Osmonalı Sıdıkoğlunun “Muhtasar Tarih Kırgızistan’ı (kırg. Muktasar tarih Kırgıziyası)” (1913) ile “Tarih kırgız Şamdaniyası” (1914) eserlerinde açıklanan tarihi olgular, didaktik ifadeler de çocuk edebiyatının ilk yazılı örneklerindendir. Çocuk edebiyatı, Sovyet dönemindeki yayınevlerinde, okullarda yayınlanan İ. Arabaev’in “Alfabe (kırg. Alippe)” (1924), Kasım Tınıstanov’un ilkokullar için yayınladığı “Okul kitabı (kırg. Okul kitebi)” (1924), “Özgür dağ (kırg. Erkin Too)” (1924), “Leninsel Yaş (kırg. Leninçil caş)” (1926) gazetelerindeki yazılar aracılığıyla yeni bir şekilde ortaya çıkmıştır. Bunları “Yazma yolundaki yenilik (kırg. Cazma yolunda saamalık)” (1925), “Okuma-yazma bil (kırg. Okuu-cazuu bil)” (1927), “Haber (kırg. Canılık)” (1928), “Yeniköy (kırg. Canı Ayıl)” (1929), Togolok Moldo’nun “Nasihat (kırg. Nasıyat)” (1925), K. Bayalinov’un “Acar (kırg. isim Acar)” (1928), “Tilki İle Dağ Sıçanı (kırg. Tülkü menen suur)”, “Kırlangıç ile Yılan (kırg. Çabalekey menen cılan)” (1927), A. Tokombaev’in “Lenin Hakkında (kırg. Lenin tuuraluu)” (1927) ve diğer kitaplar tamamlamaktadır.

Bilim adamı, dilbilimci, şair, yazar ve oyun yazarı olan Kasım Tınıstanov’un çocuk edebiyatında yeni bir temelin oluşturulmasında emeği büyüktür. “K. Tınıstanov’un şiir derlemesi (kırg. K.Tınıstanov dunırlarının cıynagı)” (1925) adlı kitabındaki şiirleri ile birlikte 1924 yılında yayınlanan ve “Okul kitabı”na ait olan “Çocuk ile kuş (kırg. Bala menen çımçık)”, “Bebek sallarken (kırg. Böbök termetkende)”, “Masal (kırg. Comok)”, “Oysul- baba (kırg. Oysul ata)”, “ Kambar- baba (kırg. Kambar ata)”, “Zangi- Baba”, “Çolpon Baba (kırg. Çolpon ata)” ,“Çıçan- Baba (kırg. Çıçan- Ata)”, “Toktosun’un taya söyledikleri (kırg. Toktosundun tayga aytkanı”, “Kış”, “Bahar (kırg. Caz)”, “Yayla (kırg. Cayloo)”, “Bu ne için yaratılmıştır? (kırg. Bulem ne üçün caralgan?)”, “Bu ne zaman olurdu? (Bulkay kezde bolduele?)” adlı şiirleri, “Enternasyonal ( yazarı Ecen Potye)”, “Kız böceği ile karınca (yazarı İ.A. Krılov)” gibi çevirileri çocuk edebiyatının asıl eserleridir. Bu şiirler çocukların yaş seviyelerine uygun yazılıp küçük okurlara armağan edilmiştir. K. Tınıstanov’un Kırgız çocuk edebiyatının şekillenmesinde örnek olacak eserlerine “Okuma-Yazma Bil (kırg. Okuu-cazuu bil)”(1927), “Yeniköy”, “Anadil (kırg. Enetil)” (1.bölüm, 1929), “Anadilimiz (kırg. Enetilibiz)” ve diğer kitapları gösterilebilir. Onun düzenlediği kitaplarda “Tahkikat (kırg. Tergöö)”, “Arpa ile Buğday (kırg. Arpa menen buday)”, “Hayvanların Tartışması (kırg. Maldardın talaşı)”, “Okulda Çocukların Disiplini (kırg. Mektepte baldar tartibi)”, “Küçük Âlim (kırg. Kiçineke yakılman)”, “Bozkırda Taylar Çoğalmış (kırg. Talaagata yönüptür)”, “Bilim Tükenmez Zenginlik (kırg. Bilim- tügönbös baylık)”, “Albarstı”, “Mangal Tavası (kırg. Kömöç)”, “Doğruluk ile Yalan (kırg. Durustuk menen buruştuk)”, “Küçük Kahraman (kırg. Kiçine baatır)” gibi hikayeleri, masalları, bulmacaları ve şiirleri görmek mümkündür.

“Hicivler (kırg. Tamsilder) (1925)” adlı kitaba giren Moldo Kılıç’ın “Kanatlılar (kırg. Kanattuular)”, “Kartalın Düğünü (kırg. Bürküttün toyu)” gazelleri, “Buudayık (efsanevi kuş)” adlı halk şiiri çocukları kanatlı hayvanlar ile tanıştıran ilk şiirsel eserlerdir. Bunlar doğa ile insan arasında olan ayrılmaz bağı görkemli bir şekilde açıklayıp, tabiat kanunlarını bozmadan herkesi doğaya özen göstermeye çağırmıştır. 1920’li yılların mevsimsel yayın sayfalarında yayımlanan şiirsel eserlerin arasında M.Elebaev’in “Gereksinirim” adlı şiiri (Özgürdağ (kırg. Erkinn Too)”, 1925, 16.02) bilim öğrenmeyi arzulayan Kırgız gençleri tarafından ilahi olarak kabul edilmiştir. Gitgide buna benzer eserler çoğalıp, gençlerin toplandığı yerlerde koro şeklinde söylenmiştir.

O yıllarda Kırgız şairler ve yazarlar yetimler konusuna daha çok odaklanıp geçmiş yaşam ile şimdiki sosyalist yaşam tarzını karşılaştırarak bir sürü eserler ortaya koymuşlardır (K. Bayalinov “Yetimin Ölümü (kırg. Cetimdin ölümü)”, “Murat”, A. Tokombaev “Eşim Yetim (kırg. Eşim cetim)”, R. Şükürbekov “Carkınay” vesaire). 1930’lu yıllarda yeni edebi türün ortaya çıkması ile birlikte çocuk edebiyatının konusu da genişlemiştir. M.Elebaev’in “Yoksunluk (kırg. Zarlık)” hikayesi, “Büyük Çukur (kırg. Kıyın kezen)” romanı “Gereksinirim (kırg. Zarıgam)” şiiri vb. gibi eserler çocukların bilime olan arzusunu, yetimlerin yaşamını yansıttığı gibi; S.Sasıkbaev’in “Küçük Çalışan (kırg. Kiçinekey cumuşçu)” (1932), K.Malikov’un “Sarışın Kuzu (kırg. Sarala kozu)“ (1935), “Mutlu Kız (kırg. Baktıluu kız)“ (1936) hikâyeleri ile bebeklerin ilk kitabı sayılan A.Tokombaev’in “Bizim kitap (Bizdin kitep)” (1934) adlı şiir derlemesi çocukları emeğe, ahlaka, eğitim almaya güdülemiştir.

Şiir sanatında M.Alıbaev’in “Mutlu Gençlik (kırg. Baktıluu caştık)” (1937), C.Bökönbaev’in “Çocuklar İçin Şiirler (kırg. Baldar üçün ırlar)” (1939), T.Ümötaliev’in “Güç Birlikte (kırg. Güç birdikte)” (1939), “Alp Karakuş” (1932), K. Esenkocoev’in “Kanatlıların Sırrı (kırg. Kanattuulardın sırı)“ (1939) şiir derlemeleri yayınlanmıştır. Toktogul, Eşmambet, Ceni cokadlı doğaçlama şiirler söyleyen şairlerin başlattığı ve halkın sevdiği eserler büyükler ve çocuklara aynı şekilde ulaşıp küçüklerin görkemli dünyası için bir kaynak olmuştur. Togolok Moldo’nun “Yer ve Onun Çocukları (kırg. Cer cana anın baldarı)” (1939), “Çocuk Masalları (kırg. Baldar comoktoru)” gibi halk eserlerinin temelinde yaratılan kitapları çocuklar için görkem ve büyük bir hazine olmuştur. O “Turna ile Tilki (kırg. Turna menen tülkü)”, “Kurt ile Tilki (kırg. Börü menen tülkü)”, “Bıldırcının Tilkiyi Kandırması (kırg. Bödönönün mülkünü aldaganı)” vb. masalların etrafında gerçekçi eserler yazmıştır. Hiciv konusunda “Doolday Diktireceğin Diyen Köpek (kırg. Dooldoy tiktirem denen it)”, “İnek ile Buzağı (kırg. Uy menen muzoosu)”, “Telibay Yaramaz (kırg. Telibay tentek)”, “Keç Montoy”, “Koco’nun Hikâyesi (kırg. Koconunan gemesi)”, şiir olarak “Takım Takım Yıldızlar (kırg. Ürkör ürker top cıldız)”, “Buzağım (kırg. Torpogum)”, “Turumtay” adlı eserlerin üzerinde çalışıp bunları gün yüzüne çıkarmıştır. Şairin bu gayreti kırgız çocuk edebiyatında seçkin açılış olarak kitaplarla birlikte okul programlarına da konu edilmiştir. A. Toktomuşev’in “Deliden Mektup (kırg. Kakşaaldan kat)” (1937) şiiri ayrı yayınlanmış, “Gencin Dileği (kırg. Caştın tilegi)” adlı şiiri ise mevsimsel yayın sayfasında yayınlanıp iyi bir değerlendirme elde etmiştir. 1930’lu yıların Kırgız çocuk edebiyatında bilim kurgu konusu ortaya çıkar ve bu türü yaşı yirmiye ulaşmamış K.Esenkocoev başlatmıştır. Yazarın “Gezici Çocuk (kırg. Sayakatçı bala)” (1937), “Vatanın Oğlu (kırg. Rodinanın uulu)” (1939) adlı bilim kurgu kitapları birbiri ardına yayınlanıp okuyucuların beğenisini kazanmıştır. O, ayrıca “Şarşe” (1939) gibi gerçek yaşamı yansıtan hikâyenin ve şiirlerin yazarıdır.

Doğu cephesi zamanında T.Sıdıkbekov’un “Özledim ki (kırg. Sagınbadım bı)” hikayesini, “Vatanseverler (kırg. Patriottor)”, A. Toktomuşev’in “Oğlan (kırg. Bala)”, C. Bökönbaev’in “Hisardan Erin Gücü Sağlamdır (kırg. Cepten erdin güçü bek)” şiirlerini, S.Sasıkbaev’in bazı denemelerini saymazsak çocuk edebiyatı çok da gelişmemiştir. Savaş bitimi ile birlikte A. Osmonov’un “Çocuklar İçin (kırg. Baldarüçün)” (1947), A. Toktomuşev’in “Gencin Dileği” (1948), T.Ümötaliev’in “Bizim Yer” (1948), T. Şamşiev’in “Şarkı Söyle, Arkadaşlar (kırg. Irda, dostor)” (1949) şiir derlemeleri yayına çıkıp, A. Tokombaev’in “Bizim Kitap” (1949) 2 defa yayınlanmıştır. A. Osmonov’un “Tilki ile Kazlar (kırg. Tülkü menen kazdar)”, “Çocuklar ile Turnalar (kırg. Baldar menen turnalar)”, “İki ile Emil-bek (kırg. Eki menen Emilbek)” vb. çalışmaları çocukların sevdiği eserler olmuştur. Onun “İki Metrelik Esengul (kırg. Eki metr Esengul)” adlı şiiri çocuk edebiyatında ilk mizahi anlama sahip şiirdir.

1950’li yıllarda çocuk edebiyatına daha çok odaklanılmıştır. Ünlü oyun yazarı olan T.Abdumomunov “Çocuk Edebiyatı Neden Geride Kalır? (kırg. Baldar gaarnalgan adabiyat em ne sebepten artta kalat?)”( 1948), “Çocuklar Edebiyatına Gösterilen Büyük Özen (kırg. Baldar gaarnalgan adabiyat cönündö çonkam korduk)” (1950), “Çocuk Edebiyatının Gelişmesi İçin ( kırg. Bal-dar gaarnalgan adabiyattın önügüşü üçün)” (1950) vb. makalelerinden sonra, bir sene içerisinde üç kitap yayınlanmıştır (“Çocukluk (kırg. Balalık)”, “Mutluluk Çiçekleri (kırg. Bakıt güldörü)”, “Yıldızlar (kırg. Cıldızdar)”, M.Cangaziev gibi şairler, Ş.Beyşenaliev gibi yazarlar çocuk edebiyatının gerçek yükünü üstlenecek insanlar olarak edebiyata girmişlerdir. 1952 yılında “Genç Leninçi (kırg. Caş Leninçi)” dergisi çıkmaya başlamıştır. 1953 yılında “Okul” yayın evi oluşmuştur. Kırgızistan yazarlar birliği sürekli en iyi eser yarışmalarını yapmıştır. Kırgız çocuk edebiyatında T. Sıdıkbekov’un “Dağ Çocukları (kırg. Too baldarı)” (1953) adlı romanı çıkıp, okul hayatı geniş bir şekilde açıklanıp, baba-oğlan konusu her açıdan ele alınmıştır. N.Baytemirov’un “Genç Nesiller (kırg. Caş muundar)” (1951), “Sağlam Arkadaşlık (kırg. Bekem dostuk)” (1952), Ş. Beyşenaliev’in “Beyaz Taslak (kırg. Ak taylak)” (1955), “Kıçan” (1956), T.Kasımbekov’un “Atçının Oğlu (kırg. Cılkıçının uulu)” (1956), “Doğum Yeri (kırg. Tuulgan cer)” (1958), M. Cangaziev’in, C.Taştemirov’un, K.Bektenov’un, D. Sulaymanov’un vb. kitapları çıkmıştır.

R. Şükürbekov’un mizahi konuda yazılan “İki Tavşan yavrusu (kırg. İki böcögü)” kitabı okuyucuların sevgisini kazanmıştır. A.Kadırov “Hediye (kırg. Belek)” (1958) adlı kitabı ile çocuk edebiyatına büyük bir adım atıp bebekler ile gençlerin gerçekçi imajını yaratmış, onların psikolojisini, çocuksal düşünme tarzını, hareketlerini açıklamıştır. Onun mizahi satırları küçükleri sevindirebilmiştir. T.Ümötaliev’in “Küçüklere Şiir (kırg. Kiçinekeylerge ır)” (1956), İ. İsakov’un “Oroz ile Horoz (kırg. Oroz menen koroz)” (1959), Barpı adlı doğaçlama şiirler söyleyen şairimizin “Okul Hakkında Şiir (kırg. Mektep cönündö ır)” (1957) kitapları da okuyucular tarafından beğenilmiştir. M.Cangaziev’in hayatın farklı yönlerini içeren birçok şiirl ve diğer kitapları çocukların eline değmiştir.

1960’lı yılların çocuk edebiyatı yeni bir basamağa çıkıp, çocuklar ve gençler için kaleme alınan kitaplar binlerce nüshada yayımlanmıştır. Zamanın büyük yazarı olan Cengiz Aytmatov’un edebiyata girmesi çocuk edebiyatının kanatlarının büyük bir hızla açılmasına ve gelişmesine yol açmıştır. İlköğretmenim (kırg. Birinci mugalim)” (1963) romanı, “Beyaz Gemi (kırg. Ak keme)” romanından “Bugu ene”, “Gün Olur Asra Bedel (kırg. Kılım karı taar bir gün)” romanından “Dönönbay Adlı Kuş Hakkında Efsane” gibi efsane ve masallarının da ayrı bir yere sahip olması çocuklar arasında hızlıca yayılmasının sebebidir. Ş.Beyşenaliev’in “Boynuzlu Kuzu (kırg. Müyüzdüü kozu)” (1965), M. Cangaziev’in “Mavimsi Isık-Gölde (kırg. Kögültür Isık-Köldö)” (1969), N. Baytemirov’un “Akbaş” (1969), M.Gaparov’un “Misafir (kırg. Meyman)” (1963), A. Cakıpbekov’un “Yaralı Güvercin (kırg. Caraluu kögüçkön)” (1961) adlı roman ve hikaye derlemeleri de çocuk edebiyatını zenginleştirmiştir. Bu dönemde yaratılan manzum ve mensur eserler, imajlarındaki ayrıntılar ve berraklıklar ile farklıdır. Şiir sanatına A. Kadırov’un “Kahraman Oğlan Karabay (kırg. Baatır bala Karabay)” (1961), “Kadıbay ile Adıbay” (1962), “Kahramanın Şapkası (kırg. Baatırdın şapkesi)” (1964) kitaplarının ardından küçüklerin edebiyatına T. Kocomberdiev, T.Adaşbaev, K.Cunuşev gibi şairler gelmiştir. T.Kocomberdiev’in “Gölcükteki Ay (kırg. Kölçüktögü ay)” (1961), “Bizim Yerimiz- Yüksek Dağ (kırg. Bizturan cer- bıyık too)“ (1965) derlemeleri şairin araştırmalarını ve buluntularını açık bir şekilde göstermiştir. Serbestçe Kırgız ve Özbek dilinde yazan T.Adaşbaev “Ala Dağlıyım (kırg. Ala-Tooluk bolomun)”, “Arstanbap masalı (kırg. Arstanbap comogu)” ve diğer derlemelerini, K.Cunuşev “Boyacı (kırg. Boekçu)” (1964), “Pancarın Yavrusu (kırg. Kızılçanın balası)” (1966), “Salatalık Nasıl Üşümüştü? (kırg. Badıran katip üşügön?” (1968) vb. şiirlerini çocuklara hediye etmiştir. İ.İsakov’un “Arkadaşlık (kırg. Dostuk)” (1963) adlı eserinde Rus-Kazak halkları arasındaki ilişki açıklanmıştır.

M. Cangaziev, S.Eraliev, A.Aytbaeva, K.Bektenov’un eserlerinde Ekim zaferlerinden söz edilip, aynı konuda S.Cusuev, C. Sadıkov, M.Tursunaliev, C.Abdıkalıkov, R.Rıskulov, B.Karagulov, T.Moldobaev vb. şiirsel kitaplar yayınlamıştır. Kırgızistanlı Rus şairi Ya.B.Zemlyak da çocuklar için çok sayıda kitap yazmıştır: “Çocuk ile Top (kırg. Bala menen top)” (1963), “Güneş Bulağı (kırg. Kün bulak)” (1967) vb. kitapları mevcuttur. Bu on yıl içerisinde “Okul” yayınevinden 500’e yakın kitap yayımlanmıştır. 1970-80’li yıllarda yazılan A.Aytbaeva’nın “Babanın Emaneti (kırg. Atanın amanatı)” (1971), M.Cangaziev’in “Menin Beşim Kıpkızıl” (1970), “Çocuk Benim Ömrüm (kırg. Bala menin ömürüm)” (1971), Ş.Beyşenaliev’in “At-calında Sekelek” (1971), “Emanet (kırg. Amanat)”(1975), T. Kocomberdiev’in “Dere ile karınca (kırg. Tööcanak umurska)” (1978), “Beke ve Meke” (1978), A. Kadırov’un “İnanç (kırg. İşenim)” (1972), İ.İsakov’un “Her Şeyi Bilmek İsteyen Oğlan (kırg. Bardıgın bilgisi kelgen bala” (1971), “Genç Ömürler (kırg. Caş ömürlör)” (1973), K.Malikov’un “Kartalın Hikayesi (kırg. Bürküt bayanı)” (1978) vb. eserler şimdi de çocukların aklındadır. Yukarıda adı geçen zamanda C.Aytmatov’un “İlk Turnalar (kırg. Ertek elgen turnalar)“, “Beyaz Gemi” kitabından “Bugu ene” (1982) vb. gibi eserlerin yazılıp çıkması ile birlikte çocuk edebiyatının yeni seviyesi belirlenmiş, genç nesile aktarılan eserlerin felsefi, estetik niteliği yenilenmiştir. Ş.Abdramanov’un “ Yeşil dünya (kırg. Caşıl aalam)” (1982), N.Baytemirov’un “Adiku” (1984), E.İbraev’in “Macilis” (1984), A. Kıdırov’un “Doğum gün” (1985) ve başka manzum ve mensur eserler başarılı bulunmuştur. 1987 yılında yayınlanan “Kırgız Çocuk Şiir Sanatının Antolojisi” adlı eser genç çocuklar için büyük bir hediye olmuştur. “Bayçeçekey” dergisinin (1977) yayına çıkması çocuk edebiyatının nitelik açısından gelişmesine yol açmıştır. Çoğu yazar ve şair bu yaşta olan çocuklar için yazılan eserleri derginin taleplerine göre yenilemişlerdir. Bebekler ile gençlerin ruhi dünyasını iyi bilen ve iyi bir şekilde açıklayabilen şair ve yazarlar ortaya çıkmıştır. Böyle eserlerin arasına C.Bekniyazov’un “Alatop” (1978), “Ilık Taş (kırg. Cıluu taş)” (1986) vb. gibi mensur ve manzum kitapları, C.Mamıtov’un Kırgızistan Lenin Komsomol ödülüne layık görülen “Sönük Sabahın Masalı (kırg. Buurul tandın comogu)” (1980), “Ata Keçe Koyun (kırg. Arka tokum salgıla)” (1986), T.Samudinov’un “Saklambaç (kırg. Caşınmak)” (1984), “Tozolmasın Sözlerde (kırg. Çanbaspasın sözdördü)” (1991) şiir derlemeleri girer.

“Bayçeçekey” dergisi yayına çıkmasından itibaren yazı işler müdürü olarak çalışan T.Samidinov’un çocuk edebiyatının gelişmesinde, yeni eserleri yazıp eski edebiyat türlerini yenileyip yabancı edebiyatlara ait eserlerin Kırgız topraklarında da yayılıp okunmasındaki rolü büyüktür. Bu dergide K.Malikov’un yayınlamış olduğu “Manastan”ı çocuklara özel olarak yazması büyük destanın küçükler tarafından öğrenilmesini sağlamıştır. K.Cusupov’un “Manas” (1995) romanı bunun devamı olmuş, Ziyaş Bektenov’un 30.yıllardan beri öğrencilere yazdığı eserlerini “ Anadilden Çiçek Demeti (kırg. Enetilden gül destesi)” (1990) eseri tamamlamıştır. Çocuk edebiyatının ideolojik, anlamsal açıdan gelişmesine K.Eşmambetov’un, C.Sadıkov’un, Ş.Beyşenaliev’in, B.Ömüraliev’in tiyatro oyunlarında koyulan eserleri, oyuncak bebek tiyatrosunun oyunları, C.Mamıtov, C.Medetov vb. çizgi filmleri katkı sağlamıştır.

Kırgız çocuk edebiyatı yabancı eserlerin Kırgızca’ya çevrilmesi ile de zenginleşmiştir. 20.yıllarda Z.Lilina’nın “Bizim ustamız Lenin (kırg. Bizdin ustatıbız Lenin)” (1925), V.Kataev’in “Siyahın çocuğu Nusurat (kırg. Negrdin balası Nusurat)“ (1927), M.Auezov’un “Kökcal” (1928) adlı kitapları; 30.yıllarda da A.Barto’nun “Şiirler (kırg. Irlar)” (1937), “Şapşalkız (kırg. Çambılkız)” (1937), S.Marşak’ın “Akılsız farenin yavrusu hakkında (kırg. Akılsız çıkandın balası tuuraluu)” (1937), “İşte böyle unutkan (kırg. Mına usunda unutçaak)” (1937), L.Tolstoy’un “Bulka” (1937), “Küçük çocuklara (kırg. Kiçine baldarga)“ (1939), M.Gorkiy’in “Büyük dede Arhip ile Lenka (kırg. Çon atar Ahip menen Lenka)” (1935), K. Çukovskiy’in “Telefon ” (1935), “Lavabo (kırg. Cuunguç)” (1936), A.S.Puşkin’in “Balık ve balıkçı hakkında masal (kırg. Balık menen balıkçı cönündö comok)” (1936), “Pop ve onun kulu Balda hakkında masal (kırg. Pop cana anın malayı cönündö comok)” (1938), İ.A.Krılov’un “Hicivler” (1937), E.Raspenin “Münhauzen’in yaşadıkları (kırg. Münhauzendin başınan ötkörgöndörü)” (1936, 1939), V.Gügo’nun “Gavroş” (1939), G.H. Andersen’in “Çirkin yavru (kırg. Türüsuuk balapan)” (1938) vb. eserleri Kırgız dilinde yayınlanmıştır. Daha sonraki on sene içerisinde çevirilen kitapların sayıları daha çok artmıştır. Adı geçen yazarlardan başka D.Defo, D.Swift, M.Twain, V.Gogol, N.Nekrasov, A. Çehov, S.Ayni, A. Tolstoy, V.Mayakovskiy, V.Biyanki, N.Nosov vb. gibi birçok yazarın kitapları Kırgız çocuklarının istifadesine sunulmuştur.

Altmışlı yıllardan itibaren Kırgız çocuk edebiyatı üzerine bilimsel çalışmalar da yapılmaya başlanmıştır. Kırgız çocuk edebiyatını araştıran M.Tügölbaev’in “Kırgız Çocuk Edebiyatı” (1963), V.A. Vakulenko’nun “Kırgızistan’ın çocuk edebiyatı” (1976), M.Sulaymanov’un “Çocuk Hikayeleri Hakkında” (1977), İ.Motyaşov’un “Dağdan Görünen Dünya” (1978) vb. kitapları yayınlanmıştır. K.Abakirov’un “Kırgız-Sovyet Çocuk Edebiyatının Konu Özellikleri ve Kahramanlarının Şekillenme Sorunları” adıyla bu alanda önemli bir akdemik çalışma olan lisansüstü tezini savunmuştur. K.Ukaev’in, K.Matiev’in, T.Çotbaev’in, T.Kozubekov’un vb. eleştirisel makaleleri yayınlanmıştır. Kırgız çocuk edebiyatının gelişmesinde küçüklerin yaşamını gerçekçi ve açık bir şekilde açıklayıp, bütün dünyaya tanıttıkları için Ş.Beyşenaliev G.H.Andersen adındaki onur belgesine (1978), A.Kıdırov, K.Cunuşev Togolok Moldo adındaki, T.Samudinov A.Osmonov adındaki ödüllere laik görülmüşlerdir.

Kırgız Çocuk Folkloru

Çocuk eserlerinin repertuarı çok zengin, çok çeşitlidir. Çocuk folkloruna geleneksel folklordan ayrı bakmak zordur. Her bir edebî tür çocukların tabiatına göre değişmiştir. Büyüklerin eserleri çocuklar tarafından da söylenip bazı türlerin üzerinden tekrar geçirilip, çocuk repertuarına geçmiş ve böylece “çocuk folkloru” kavramının, terimin veya sorunun ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bu, uzun zamanı, zor dialektiği, tekrardan özen göstermeyi, üzerinde düşünülmeyi talep eden bir süreçtir. Örneğin, destanlarda rastlanan sihirli bir şekilde hamile olma, çocuksuz babanın çocuklu olması üzerindeki konu veya motif çocuk masallarında da ayrı bir yere sahiptir. Konusal türev, yetişkinler folklorunun çocuklar tarafından özümlenme sorunu, çocuk folklorunun kendine has kanunlarının oluşmasına sebep olmuştur. Bunun temelinde çocuk folklorunun tarihi, genetik yaş özellikleri ve ettiği hizmet açısından genel ölçütleri belirlenmiştir. Kırgız çocuk folkloru ürünlerini tür özelliklerini, kökenini, gelişme şartlarını araştırmak amacıyla çocuk folklorunu tasnif etme çalışmaları yapılmıştır. Bu konuya eğilen M.Tügölbaev, M.Sulaymanov, G.Orozova, A.Sattarova kendi tasnif denemelerini ortaya koymuşlardır.