Bircə nə istədiyimi bilsəydim ona çatmaq üçün hər şeyi edərdim

Sevimli atam Sem Şerin xatirəsinə. O, həyatımızı işıqlandırırdı.

Təşəkkürlər

Mənim əlyazmamı oxumaq və tənqidi təhlil etməyə çoxlu vaxt sərf etmiş insanlara təşəkkür edirəm. Siz çoxsunuz və mən hər birinizi ayrıca qeyd edə bilmirəm, amma sizin köməyinizi nə qədər qiymətləndirdiyimi bilirsiniz və bu mətnə necə təsir etmiş olduğunuzu özünüz görəcəksiniz. Dörd nəfərə – gözəl yazıçılar Susan Brauser və Julie Schonfeld-ə (habelə yaxşı həyatın nə olduğunu Julie-yə danışmış atasına – mən girişdə ona iqtibas edirəm). Judith Riven əlyazmasının hər sətrini diqqətlə nəzərdən keçirib və mənə böyük kömək edib. Dördüncü şəxs mənim gözəl anam Nettie Sher-dir. Bu mətn onu sehrləmişdi: oxuyub qurtarandan sonra mənə baxmış və demişdi: «Çox təəssüf ki, mənim sənin kimi daha bir qızım yoxdur».

Kris Dahl və Leslie Schnur – agent və redaktor, mənim səmadan enmiş qoruyucu mələklərimdir. Onlara gözəl birgə iş təcrübəsinə görə təşəkkür edir, uzun və xoşbəxt həyat arzulayıram.

Hər şeydən artıq isə həmişə öz həyatlarına meydan oxumağa və onu istədikləri kimi etməyə cəsarət tapan müştərilərimə təşəkkür edirəm. Onlar neçə illərdir ki, məni ilhamlandırır və özləri ilə işləməyə icazə verməklə həyatımı xoşuma gələn edirlər.

B.Sher.

Jane və Elaine, eləcə də Maura Walker-ə minnətdarlıqla, Stella Smith-in xatirəsinə.

B.Smith.

Ön söz

Həyatda nə etmək istədiyini bilməmək ciddi işdir. Məqsədi olmamaq xoş deyil. «Xəyala dalmağın ziyanı yoxdur» adlı birinci kitabımda arzuladığınızı əldə etməyi qələbə adlandırır, addım-addım ona doğru gedib, ən istəkli arzularınızın gerçəkləşəcəyi həyatı qurmağınızı təsvir edirəm. Lakin artıq uzun illərdir ki, oxucular mənə «Kitabınız çox xoşuma gəlir, amma ondan istifadə edə bilmirəm, çünki məqsədim yoxdur. Mən sadəcə nə istədiyimi bilmirəm» sözləri ilə müraciət edirdilər.

Bu mənə maraqlı gəldi. Mən bu adamların probleminin nədən ibarət olduğunu aydınlaşdırmağa qərar verdim və öz istəklərini müəyyən edə bilməyənlərlə görüşməyə başladım. Onlar mənə öz tarixçələrini danışır, mən suallar verirdim və tezliklə aydın olurdu ki, müştərilərin hamısı, özlərinin də xəbərlərinin olmadığı daxili mübarizədə ilişib qalıblar.

Onların heç vaxt ağlına gəlməyib ki, ürəklərinin dərinliklərində nə istədiklərini bilirlər, sadəcə onların istəkləri daxili münaqişələri ilə pərdələnib. Onlar problemdən xəbər tutandan sonra bərk təəccüblənir və dərin rahatlıq hissi əldə edirdilər. Onlara yalnız bu münaqişələri çözmək üçün plan işləyib-hazırlamaq qalırdı ki, bunu da etmək çətin deyildi. İnsanlar sanki oyanır və bir-iki görüşdən sonra hərəkətə başlayırdılar!

Bu qəribə idi. Ona görə də bütün kəşf və strategiyalarımızı bir kitabda toplamaq qərarına gəldim ki, hamı onlardan istifadə edə bilsin. İndi həmin kitab sizin əlinizdədir.

Siz nə istədiyinizi anlamadığınız üçün sevdiyiniz işlə məşğul olmur və arzularınızın arxasınca getmirsiniz? Sizi əmin edirəm ki, tək deyilsiniz. Problem geniş yayılıb, amma onun həlli də mövcuddur. Bu səhifələrdəki təsvirlərdə özünüzü tanıyan kimi növbəti səhifələrdə dərhal sizə kömək edəcək üsulları görəcəksiniz. Sizə xas olan xüsusiyyətlərə bir deyil, bir neçə fəsildə rast gəlsəniz təəccüblənməyin. Hamısını oxuyun. Bizim əksəriyyətimiz mürəkkəb, çoxtərəfli məxluqlarıq və sizin üçün yol açacaq tapşırıq istənilən fəsildə ola bilər.

Kitab üzərində iş maraqlı və ibrətamiz, bəzən ağır təəssürat yaradan, amma əsasən əyləncəli olacaqdır. Bəzən daxilimizdə nə baş verdiyini anlamaq asan olmur, amma bu alınanda sizi böyük enerji artımı və nəhəng mükafat gözləyir.

Nə istədiyinizi bilsəniz ona çatmaq üçün hər şeyi etməyi bacararsınız.

İndi, bu istəyinizi aydınlaşdırmağa başlayırsınız.

Giriş

Bu kitabın məqsədi həyatınızı yaxşılaşdırmağa yardım etməkdir. Mən yaxşı həyatdan danışanda hovuzları, malikanələri və şəxsi təyyarələri nəzərdə tutmuram, əlbəttə, siz məhz onlar haqqında xəyala dalmırsınızsa. Amma «Bircə nə istədiyimi bilsəydim ona çatmaq üçün hər şeyi edərdim. Əslində nə istədiyini necə anlamalı və ona necə nail olmalı» adlı kitabla maraqlanan oxucunu narahat edən güman ki, hovuz deyil.

Siz öz həyatınızı həqiqi məhəbbətlə sevmək istəyirsiniz.

Rəfiqəmin atası bunun nə olduğunu çox yaxşı izah etmişdi: «Yaxşı həyat ona deyirlər ki, səhər yuxudan oyanırsan və səbirsizliklə hər şeyi yenidən başlamaq istəyirsən».

Sizin halınız məhz belədir? Yoxsa yaxşı həyat haqqında belə təsəvvürləri əlçatmaz cənnət idealı hesab edirsiniz? Səhərlər, yeni başlayan günə sevinmək üçün, çarpayınızdan sıçrayaraq qalxmırsınızsa, dəqiq deyə bilərəm ki, özünüzü rəfiqəmin atası kimi hiss etməyə imkan verə biləcək məqsədi ciddi cəhdlə axtarırsınız. Siz enerji verən və ruh yüksəkliyi yaradan işə düzəlmək üçün yanırsınız. Öz izinizi qoya biləcəyiniz yeri tapmağı ehtirasla arzulayırsınız. Albert Şveyser öz yerini tapdı. Qolda Meir və səhərdən axşama qədər gitarasını dınqıldadan qonşu oğlan da.

Belə adamlar yaşamağı bacarırlar. Onlar öz işlərinə bütün varlıqları ilə inanırlar. Onlar bilirlər ki, işləri vacibdir.

Öz təyinatlarını tapmış adamların yanında olanda onların simasında məqsədyönlülük görürsünüz.

Həyat məqsədsiz yaşamaq üçün çox qısadır.

Harvard universitetindən olan iki psixoloq 1980-ci illərin əvvəllərində özlərini xoşbəxt hesab edən insanları tədqiq edirdilər. Onlarda ümumi olan şey nə idi? Pul? Uğur? Sağlamlıq? Sevgi?

Heç biri.

Onları cəmi iki şey birləşdirirdi: onlar nə istədiklərini dəqiq bilir və hiss edirdilər ki, məqsədlərinə doğru hərəkət edirlər.

Yaxşı həyat buna deyirlər: sizin məqsədiniz var və siz birbaşa sevginizin obyektinə doğru gedirsiniz.

Bəli, mən məhz sevgidən danışıram.

Bacarıq və vərdişlərdən yox. Hansı bacarıqlarınızın olması mənim üçün mühüm deyil. Bilirsiniz mən ərsiz, iki uşaqla tək qalmış ana olanda nələri bacarırdım? Evi iblisanə bir cəldliklə yığışdırmağı; qucağımda camaşırxanadan götürdüyüm yataq ağları ilə dolu torba və körpələrim avtobusa vaxtında çatmağı; dollardan mümkün olan hər şeyi çıxarmaq üçün onu elə sıxmağı ki, Corc Vaşinqtonun portreti dil açıb aman istəsin.

Sağ olun, amma bu bacarıqların lazım ola biləcəyi karyera məni təmin etmir.

Mən inanmıram ki, yaxşı həyatı sizin etməyi bacardıqlarınız təmin edəcək. Mühüm olanı etmək istədiyinizi etməyinizdir. Üstəlik hesab edirəm ki, bacardıqlarınız sizin əsil istedadınızı əks etdirmir. Hamımız bizə məmnunluq gətirməyən şeyləri etməyi çox yaxşı bacarırıq. Hamımızın da heç istifadə etmədiyimiz bacarıqlarımız var.

Həyatınızın yönünü seçərkən öz bacarıqlarınıza arxalanmağı ağlınıza belə gətirməyin. Məhz buna görə sizə nə ilə məşğul olacağınızı müəyyən etmək üçün şəxsi keyfiyyətləriniz və bacarıqlarınızı yoxlayacaq testlər verməyəcəm.

Mən bilirəm siz nə ilə məşğul olmalısınız.

Nəyi sevirsinizsə onunla.

Siz sevdiyiniz şeydə istedadlısınız. Öz bacarıqlarınızı inkişaf etdirmək üçün hər hansı işlə lazım gələn qədər məşğul olmaq üçün güc və enerjini sizə yalnız sevgi verəcək. Görkəmli nailiyyətlər ancaq belə əldə edilir – sizin və ya mənim kimi adi adamlar nə istədiklərini bilirlər və özlərini bütünlüklə bu işə həsr edirlər.

Nə istədiyinizi bilməyəndə heç hərəkətə başlaya da bilmirsiniz, bu isə adamı kökdən salır. Amma tək siz belə deyilsiniz. Bu yaxınlarda aparılmış tədqiqatlar göstərir ki, amerikalıların 98 faizi işindən razı deyil. Lakin onları işdə saxlayan təkcə maliyyə məsələsi deyil, onlar sadəcə bu işin yerinə nə ilə məşğul olacaqlarını bilmirlər. Ola bilsin ki, siz bu halı yalnız özünüzə aid qarabasma hesab edirsiniz, amma bu, tamamilə adi bir şeydir.

İstənilən halda, sizin üçün sürprizim var.

Əslində siz nə istədiyinizi bilirsiniz.

Bunu hər bir adam bilir. Ona görə də yolunuzu tapana qədər rahat ola bilmirsiniz. Siz hansısa konkret iş üçün nəzərdə tutulduğunuzu hiss edirsiniz. Siz haqlısınız. Eynşteynə fiziki nəzəriyyələr yaratmaq zəruri idi, Harriet Tabmen insanları azadlığa aparmalı idi, siz isə özünüzün unikal məqsədinizə doğru getməlisiniz. Vartan Qriqoryanın dediyi kimi: «Kainatda, bəşəriyyətin bütün tarixi boyu, heç vaxt ikinci sizin kimisi olmayacaq». Hər birimiz unikalıq. Hər bir inşanın dünyaya təkraredilməz baxışı var və bu orijinallıq həmişə özünü ifadə etmək istəyir.

Lakin çoxlarını nəsə dayandırır. Həyatımızı dəyişmək, estafet çubuğunu götürüb yarışa qoşulmaq istəyəndə həmişə nəsə baş verir. Hansısa anlaşılmaz səbəb üzündən bizim qətiyyətimiz əriyib gedir. Biz estafet çubuğuna baxır və düşünürük: «Yox, bu mənimki deyil». Vaxtın keçdiyindən narahat olaraq və «özümüzünkünü» heç vaxt tapa bilməyəcəyimizdən həyəcanlanaraq onu kənara qoyuruq.

Bunun iki səbəbi var.

Birincisi nə istədiyimizi anlamaq çox çətindir, çünki seçim üçün variantlar çoxdur. Bu, həmişə belə olmayıb. Bizim valideynlərin və onların valideynlərinin imkanları daha məhdud, məqsədləri daha aydın olub. Həyatımızın işini axtarmaqda malik olduğumuz buğunkü sərbəstliyimizə görə mədəniyyətimizin uğurlarına borcluyuq.

Azadlıq gözəldir. Lakin həm də əziyyətlidir, çünki bizdən qarşımıza öz məqsədlərimizi qoymağı tələb edir.

Müharibə zamanı daha az adamın depressiyadan əziyyət çəkdiyini bilirsiniz? Belə dövrlərdə hər şey əhəmiyyətlidir. Siz hər gün nə edəcəyinizi dəqiq bilirsiniz. Sağ qalmaq uğrunda mübarizə, təhlükəyə baxmayaraq, sizə istiqamət və enerji verir. Siz dəyərinizin nə olduğu və ya həyatda nə ilə məşğul olmağa dəyəcəyini fikirləşməyə vaxt sərf etmirsiniz. Siz sadəcə sağ qalmağa, evinizi qorumağa, qonşulara kömək etməyə çalışırsınız. Ölüm təhlükəsiylə üzləşmiş adamlar haqqında filmlər xoşumuza gəlir, çünki qəhrəmanın hər bir addımı mənaya malikdir.

Məqsədləri diqtə edən fövqəladə vəziyyət olmadıqda isə, mühüm məqsədləri yaratmaq lazım gəlir. Arzun varsa bunu etmək mümkündür, lakin bu yöndə təcrübəmiz azdır.

İkincisi, daxilimizdə nəsə istəyimizi dərk etməyə mane olur. Hansısa daxili münaqişə onları görməyə imkan vermir. Onun məğzini müəyyən etmək o qədər də asan məsələ deyil. Çox vaxt o özümüzü qınamaq pərdəsi altında gizlənir: «Bəlkə mənim heç bir istedadım yoxdur. Bəlkə mən sadəcə tənbələm. Ağıllı olsaydım həyatda daha çox şeyə nail olardım».

Bu qınaqlardan heç biri doğru deyil.

Bu kitabın birinci məqsədi daxili münaqişənizə işıq salmaqdır ki, onun konturlarını aydın görəsiniz. Sizə nəyin mane olduğunu müəyyən edən kimi, niyə həyatınızı istədiyiniz kimi qura bilmədiyinizi anlayacaqsınız. Özünüzü qınamağı buraxacaqsınız. Fəaliyyətsizliyinizin səbəbi olduğunu dərk edəcəksiniz.

Bizim düşüncəmizdə bir yığın ibtidai ittiham xurafatları mövcuddur: «Əgər nəyisə doğrudan da çox istəyirsənsə ona nail olacaqsan». Və ya «Əgər özün-özünə hərəkət etməyə mane olursansa, deməli xarakterin zəifdir». Heç kim göz qabağında olan sualı vermir: «İnsan özü özünə niyə mane olmalıdır ki?» Bu suala cavab tapmaq üçün öyrənməyə həvəs lazımdır, başqalarını mühakimə etməyə meylli olan adamlarda isə bu, heç vaxt çatışmır.

Biz növbəti fəsillərdə bu günahkarlıq hissinin qarşısını almağı, onu vicdanlı və qərəzsiz maraqla əvəz etməyi öyrənəcəyik. Mən səmimi marağa dərin hörmət bəsləyir, insanın haqlı olduğuna özündənrazı inam hissinə isə hörmət etmirəm. Siz «hər şeyin bir səbəbi var» prinsipini tətbiq edəcəksinizsə faydalı, bizə kömək edəcək cavablar alacaqsınız. Təbii ki, hara getməyin lazım olduğunu bilməməyinizin də bir səbəbi var. Bu kitab onu tapmağa yardım edəcəkdir.

İndilik isə sadəcə yadınızda saxlayın ki, bu kitabı açana qədər etdikləriniz nə tənbəlliklə, nə səfehliklə, nə də qorxaqlıqla izah edilə bilməz. Öz üzərinizdə işləmək barədə proqramların əksəriyyəti, hətta kifayət qədər faydalıları belə, çox vaxt belə bir fərziyyə üzərində qurulur ki, arzu etdiyinizə nail ola bilməməyinizin səbəbi düzgün təfəkkür tərzi işləyib-hazırlamamağınızdır. Onlar sizi ittiham edir və əvvəlcə bunu düzəltməyi nəzərdə tuturlar.

Daha bunları yaddan çıxarın.

Həyatınızın həqiqətən xoşunuza gəlməsi üçün daha yaxşı olmaq və ya şəraitə münasibətinizi dəyişmək lazım deyil. Siz artıq kifayət qədər yaxşısınız. Ən ağıllısı isə istədiyinizi öz üzərinizdə çalışmağa başlamazdan qabaq almaqdır. Düzgün yola çıxanda «yanlış» təfəkkür tərzinin ecazkar surətdə necə dəyişdiyini görəcəksiniz.

Mən sizi başqa adama çevrilməyinizi tələb edən proqrama cəlb etmək fikrində deyiləm. Həyat o qədər də sadə deyil və biz arzularımızı gerçəklik kimi qələmə verməklə heç nəyə nail ola bilməyəcəyik. Eləcə də hesab edirəm ki, problemi pozitiv təfəkkür tərzi ilə həll etmək mümkün deyil. Fikirlərinizi süni surətdə dəyişməyi və özünüzü olmayan hissləri keçirən kimi göstərməyi tələb edən sistem uzunmüddətli perspektivdə kifayət qədər dayanıqlı deyildir. Vizuallaşdırmanın (təsəvvür etmənin) da öz hüdudları var. Mən vizullaşdırmanı bacarmayan və hətta sevdikləri şeyi təsəvvürlərində canlandırandan sonra da güclü daxili münaqişə yaşayan çoxlu adamlar tanıyıram. Bəli, «öz gerçəkliyini yaratmaq» təklifi çox şey vəd edən kimi görünür, lakin medalın əks üzü də var: işlər gözlədiyiniz kimi getməsə bu özünüzü ittiham etmək üçün bəhanə olacaq. Bu düzgün deyil. Siz taleyinizə görə təklikdə məsuliyyət daşıya biləcək qədər qüdrət sahibi deyilsiniz – buna ehtiyac da yoxdur.

Lakin nə istədiyinizi niyə bilmədiyinizi anlamaq zəruridir. Tam dürüst izah tapılan kimi, nəhayət buna bir əncam çəkmək olacaq.

Kitabın ikinci məqsədi bunu necə etməyi göstərməkdir. Hər bir fəsildə hər dəfə tələb olunanda, istər indi, istər gələcəkdə, daxili mübarizəni kəsməyə yardım edəcək alətlər və strategiyalar var.

Birinci üç fəsil bütün oxucular üçün nəzərdə tutulub. Onlar sizin daxili münaqişənizə işıq salacaq və siz onun konturlarını görəcəksiniz. Problemin ümumi görünüşü aydın olan kimi, siz məhz sizə uyğun gələn fəaliyyət strategiyasının təklif edildiyi fəsilə keçə biləcəksiniz.

Daxili münaqişənin nədən ibarət olduğunu anlamaq o qədər də çətin deyil, çünki qulaq asmağı öyrəndikdən sonra hiss edəcəksiniz ki, o kifayət qədər hay-küylə gəlir. Bir tərəf istədiyini almağa çalışır, digər tərəf isə sizi dayandırmaq qərarında qətidir. Daha güclü səsə diqqətlə qulaq asmaq qalır: bu sizi kömək ola biləcək strategiyalara gətirəcək.

Sizin səsiniz «Sevdiyin işlə məşğul olmaq üçün indiki iş yerindən çıxmaq lazımdır, mən isə bunu edə bilmərəm, çünki ac qalaram» deyirsə, macəralardan qaçmağın çox riskli olduğunu öyrənəcəyiniz 4-cü fəsli oxumaq lazımdır.

Səs «Hər dəfə arzuladığımı almağa çalışanda bilmirəm nəyə görəsə onu atıram» deyirsə, uğur qazanmaq qorxusundan bəhs edən 5-ci fəsli nəzərdən keçirin.

Ola bilər ki, siz «O qədər çox şey istəyirəm ki, heç vaxt seçim edə bilməyəcəm» sözlərini eşidirsiniz. 6-cı fəsildə istədiyiniz hər şeyə necə nail olmaqdan bəhs edilir. (Bu fəsil həm də diqqətinizi bir məsələ üzərində cəmləməyi öyrədəcək, əlbəttə ürəyinizdə bu bacarığa yiyələnməyi istəyirsinizsə).

Sizi uğurlu hesab edirlər, siz sürətli karyera edirsiniz, amma yenə narazısınızsa, daxili səs də «Uğurdan necə imtina etmək olar? Belə etsəm nəyin hesabına yaşayacağam?» soruşursa 7-ci fəslə müraciət edərək öz imkan-larınızı yenidən nəzərdən keçirin.

Sanki nə istədiyinizi bilirsinizsə, amma daxili səs «Belə mənasız şeyi istəmək olmaz» fikrində təkid edirsə sizə 8-ci fəsil uyğun gələcək. Ola bilsin ki, problemin mənbəyi «sizin tayfanızda» – ailənizdə, dostlarınızda, adətlərinizdə gizlənib, istədiyiniz şey sizə öyrədilənlərlə ziddiyətə girir.

Məktəbi, universiteti və ya tədris proqramını təzəcə bitirmisinizsə və səs «Mən seçməyə qorxuram – birdən tələyə düşərəm!» deyirsə 9-cu fəslə müraciət edin. O sizə uyğun olmayan yerdə necə ilişib qalmamağı və yaşamağa başlamağı göstərəcək.

İndicə böyük dəyişikliklər yaşamışsınızsa, məsələn təqaüdə çıxmışsınız, övladlarınızı müstəqil həyata buraxmısınızsa, sizə 10-cu fəsil kömək edəcək. Ola bilsin ki, bu halda sizin səsiniz «Mənim gələcək üçün baş planım yoxdur» deyir.

«Hərəkət etməyin nə mənası var? Mən onsuz da məyus olacağam. Heç nə keçmişdə malik olduğum və indi itirdiyimlə müqayisəyə gələ bilməz» sözlərini eşidirsinizsə, ən qiymətli arzuların itirilməsi nəzərdən keçirilən 11-ci fəslə baxın. Həyatın hələ də mənalı olduğunu görəcəksiniz.

Səs deyirsə ki, «Mən demək olar hər şeyi sınaqdan keçirmişəm, heç biri mənə uyğun gəlmir», onda 12-ci fəsli oxuyun. Bəlkə sizin istəmək qabiliyyətiniz sadəcə «sınıb».

Səs «Mən istədiyimi etmədiyim üçün günahkar deyiləm, çünki bir dəqiqə də boş vaxtım olmur» deyirsə, 13-cü fəsildən mühafizəkarlığa qarşı edilən qiyam barəsində öyrənməniz lazımdır.

Daxilinizdə «Mən nəyəsə nail olmağa çalışıram, amma düzünü desəm nəyə görəsə bu iş ürəyimə yatmır» səslənirsə, düşdüyünüz vəziyyət göründüyü qədər də sirli deyil. 14-cü fəslə baxın, bəlkə də ciddi-cəhdlə imtina etməyə çalışdığınız şeyi etmək istədiyinizi görəcəksiniz.

Daxili səsinizin nə dediyini hələlik tuta bilmirsinizsə, narahat olmayın. 3-cü fəslin sonuna siz onu eşidəcəksiniz. Buna təminat verirəm.

Öz yolunuzu tapmağa başlayan kimi geniş miqyaslı tarixi dəyişikliklərin ön cəbhəsinə çıxacaqsınız. Müasir sənaye cəmiyyətində, xoşuna gəlsə də, gəlməsə də, demək olar ki, hamı hansı işi və həyatı istədiyini aydınlaşdırmalı olur. Tez və ya gec bütün adamlar (yaşından asılı olmayaraq) özlərindən soruşurlar: «Mən nə etmək istəyirəm?»

Tələbələrin ən az müqavimət yolu ilə getdikləri, deyək ki, bankda karyera etdikləri və ya təhsillərini hüquq fakültəsində davam etdirdikləri və bununla da bütün həyatı üçün karyerasını planlaşdırdıqlarını hesab etdikləri zamanlar tarixdə qalıb. Tədqiqat şirkətlərindən birinin məlumatlarına görə ali təhsil müəssisələrinin keçənilki məzunları özünün peşə həyatı ərzində beş müxtəlif sahədə ondan onikiyə qədər iş yeri dəyişə bilərlər. Xoşunuza gəlsə də, gəlməsə də hamının ikinci karyerası olacağı gözlənilir. Bəlkə üçüncüsü də. Bəlkə də daha çox.

Korporasiyalar əməkdaşlarının sayını ixtisar etməyi davam etdirirlər, özü də təkcə bu yaxınlarda olmuş böhranlar səbəbindən yox: biz iqtisadiyyat tarixinin yeni mərhələsinə qədəm qoyuruq. Qlobal rəqabət şirkətləri daha kompakt və səmərəli qurumlara çevrilməyə məcbur edir. onlar ölçülərinin üçdə ikisi qədər kiçilirlər və güman ki, artıq heç vaxt böyüməyəcəklər. Orta qovşağın rəhbərləri lazımsız olurlar. katibləri texnologiyalar əvəz edir. hər bir kollec və ya biznes məktəbin ən yaxşı iyirmi tələbəsi hələ iş sahiblərindən yaxşı təkliflər ala bilirlər, qalanları isə özü öz hayına qalmalıdır.

İşin gedişi aydındır: biz ekspert-məsləhətçilər və sahibkarlar millətinə çevriləcəyik. Çoxları evdə işləyəcək və konkret layihələrə görə qabiliyyətlərinə uyğun zəhmət haqqı alacaqlar.

Bəs bu dəyişikliklər dövründə kim özünü əla göstərəcəkdir? Sevdiyi işi öz taxçasına, öz firavan yaşamaq taxçasına çevirməyə hazır olanlar. Öz istedadlarımızı müəyyən etmək zərurəti indiyə qədər heç vaxt bu qədər böyük olmamışdı.

Beləliklə, yolunuz açıq olsun! Gəlin nə istədiyinizi niyə bilmədiyinizi müəyyən edək. Sonra isə buna bir əncam çəkməyə çalışaq.

Fəsil 1. Sizdən nə gözləyirdilər?

Siz öz həyatınızla nə etməlisiniz? Maraqlı sualdır, elə deyil? Axı nə etmək istədiyini anlamayanda belə, çox vaxt, səndən nə gözlədiklərini bilirsən.

Məndən ərə gedəcəyimi, valideynlərimlə qonşuluqda olan bir evdə məskunlaşacağımı, uşaqlarıma tərbiyə verəcəyimi və təsərrüfatımı aparacağımı gözləyirdilər.

Deyəsən soruşduğum adamların hamısının bu suala cavabı var:

«Mətbəədə atamla birlikdə işləyəcəyimi gözləyirdilər».

«Mən ata-babadan maliyyəçi olan adama ərə getməli və dənizin sahilindəki malikanəmizdə beş vunderkind uşağı böyütməli idim».

«Atam istəyirdi ki, ya Uoll-stritdəki vəkil şirkətinin şəriki, ya bank prezidenti, ya da korporasiya rəhbəri, yəni böyük bir vəzifə sahibi olum».

«Qardaşlarımdan daha uğurlu olmayacağım nəzərdə tutulurdu».

«Məndən indiyə qədər də nə olduğunu başa düşmədiyim xüsusi bir şey edəcəyimi gözləyirdilər».

Hər birimizin daxilində lal göstərişlər – başqalarının gözləntiləri yaşayır. Onlar haqqında ucadan danışmamaq, onlara qarşı qiyam qaldırmaq, onlara riayət etməmək olar. Lakin onlar həmişə xatirimizdədir. Bu gözləntilər həyatımıza güclü təsir göstərir.

Bəs sizdə vəziyyət necədir? Sizin təyinatınız nə olub? Bəlkə siz əvvəlcədən rəssam olacağını bilən Pikasso kimi xoşbəxtlərdənsiniz. Lal gözləntilər qiymətli məsləhət də ola bilər, sınıq kompas da.

Bu, doğrudan da sınıq kompasdırsa və siz öz təyinatınızdan uzaqlarda dolaşırsınızsa, bu dünyanın Pikassolarının xoşbəxt və məşğul həyatını müşahidə etmək bəzən çox ağır olur. Mənim bəxtim niyə belə gətirməyib? – fikirləşirsiniz.

Bizim hamımızın tərbiyə aldığımız ailə, cəmiyyət, hətta bütöv mədəniyyətlər öz gözləntilərini sel kimi üstümüzə tökürlər. Bəzən bu gözləntilər reklam lövhəsi kimi bağırır: «Evlən. Pul qazan. Ev al». Bəzən isə üstüörtülü, gizli-gizli içərimizə girir və orada qalırlar. Heç vaxt gün işığına çıxmırlar ki, onları yaxşı-yaxşı nəzərdən keçirə, ya ata, ya da açıq-aşkar qəbul edə bilək.

Biz həyatımızla nə etməli olduğumuz haqqında göstərişləri nə vaxt və necə aldığımızı çox vaxt unuduruq, çəngəllə yeməyi və ya yatağa çiş etməməyi nə vaxt öyrəndiyimizi unutduğumuz kimi. Amma bunun nə vaxt baş verməsindən asılı olmayaraq, onlar bizimlə qalır və biz, adətən, fikirləşmədən onlara reaksiya veririk. Bəziləri göstərişlərə qulaq asır, bəziləri etiraz edirlər, amma hamı reaksiya verir.

Bir anlıq öz həyatınız və məqsədləriniz barədə duşunün. Sizdən gözlənildiyi kimi yaşayırsınız?

Məndən istəyirdilər ki, valideynlərimlə qonşuluqda yaşayım və eyni zamanda da günlərini dəbdəbəli səyahət və təhlükəli intriqalara sərf edən beynəlxalq casus-jurnalist olum. Asan plan deyil. Birincisi, onu yerinə yetirmək mümkün deyil. İkincisi, bunu heç istəmirdim də. Mən macəraları evdən çıxmaq istəməyən qadınla müqayisədə qat-qat çox, casusla müqayisədə isə qat-qat az sevirəm.

Mən də, sizin kimi, doğru və doğru olmayan haqqındakı təsəvvürlərlə əhatə olunduğum dünyada anadan olmuşdum və düzgün hərəkət etməyi istəyirdim. Məndən gözlənənləri həyata keçirmək qeyri-mümkün olsa da, illər boyu onları bir-bir beynimdən keçirir, onlara uyğun olmaq üçün üsullar axtarırdım.

Bəzən bizim mənimsədiyimiz təsəvvürlər bir-birinə zidd olur və bizə uyğun gəlmir. Lakin onlar bizim doğulduğumuz dünyanın bir hissəsidir. Onlar dərinə nüfuz edir. Onlar bizə təsir göstərir. Valideynlər övladlarına təzyiq etməməyi ürəkdən istəsələr də, bu baş verir. Uşaqlar təsir altına düşməyə meylidirlər. Onlar tez, bəzən isə möcüzəli şəkildə öyrənirlər. Biz, uşaq olanda, deyilməyənləri belə duyuruq.

Hər bir belə xəbər, istər açıq, istər pərdələnmiş olsun, beynimizə düşür. O, bütün ömrümüz boyu orada qalıb xoşbəxtliyimizə mane ola bilər. Məsələn, siz sanki nə istədiyinizi bilirsiniz, işiniz sizin üçün maraqlıdır, bu işdə uğur qazanırsınız, amma hansısa hiss israr edir ki, başqa şeylə məşğul olmalısınız.

Aparteidə qarşı mübarizənin qızğın çağlarında Cənubi Afrikanın qaynar yerlərindən reportajlar aparan və öz işinə pərəstiş edən 29 yaşlı jurnalist Cek M. mənə deyirdi: «Mən həkim olmalıydım. Jurnalistlik, nəyə görəsə, mənə layiq peşə hesab edilmirdi».

Uoll-stritdə əla pul qazanan, subay, 36 yaşlı Benita B. danışırdı ki, «uğur qazanmış bir adama ərə gedəcəyim, amma onlardan biri olmayacağım nəzərdə tutulurdu».

Bu isə məşhur romanın müəllifi, 47 yaşlı Syuzən K.nın sözləridir: «Fikirləşirəm ki, mən intellektual qadın yox, gözqamaşdıran gözəlçə olmalıydım. Mən isə yaxşı görünməyə çalışmıram da, belə ki, qarşınızda uğursuzun birini görürsünüz».

Bu gözləntilərin Cek, Benita və Syuzənə necə ziyan vurduqları açıq-aşkardır. Təəssüf ki, bu növ gözləntilərin sizə verdiyi ziyanı görmək o qədər də asan deyil.

Vəziyyətinizi təhlil etməyə yardım göstərəcək üsul təklif edirəm. Özünüzə sadə bir sual verməyə çalışın:

Bunu kim demişdi?

Km demişdi ki, siz etdiyiniz işi etməməlisiniz? Bir halda ki, başlamışıq, məhz bunu etməli olduğunuzu kim demişdi?

Sizi konkret cavab verməyə çağırıram. Başqalarının gözləntilərinin qoyduğu məhdudiyyətdən azad olmaq və istədiyinizlə məşğul olmağa başlamaq istəyirsinizsə, bu gözləntilərin sizə necə gəlib çatdığını və onları kimlərin qoyduğunu maksimal dəqiq müəyyən etməlisiniz.

Bizim sinif yoldaşlarımız, qonşularımız, ola bilsin müəllim və ya məşqçimiz – bütün bu adamlar daxilimizə hansısa ideyalar qoyublar. Lakin ən erkən və sarsılmaz gözləntiləri biz əsasən ailədən götürürük. Siz insanların əksəriyyəti kimisinizsə, qohumlarınızın istəkləri bu gün də şüurunuzun dərinliklərində o qədər təkidlə səslənir ki, onlara cavab verərək kəsilməz daxili monoloq aparırsınız. Belə düşünürsünüz: «Sizə belə də lazımdır! Aldınız?!» Yaxud: «Bu onları sevindirəcək». Və ya: «Ax yəqin ki, etdiklərim onların heç xoşuna gəlmir. Zəng vurub danışmaq lazımdır». Ailənin istəkləri bizim, pis və ya yaxşı olsun, bütün məşğuliyyətimizə məna verir. Bu istəklərin vecimizə olmadığını düşünsək belə.

Beləliklə, sizin ailədə vəziyyət necə idi? Qohumlarınızın gözləntilərini hansı yolla öyrənirdiniz?

Bəlkə sizdən nə istədiklərini birbaşa deyirdilər?

«Sən həkim olacaqsan. Ailəmizdə hamı həkimdir».

«Sən mühasib təhsili almalı və ailə şirkətinə gəlməlisən. Biz sənin kollecdə təhsil almaq pulunu qazanana qədər belimiz əyilib, belə ki, indi sən bizə borclusan».

Ola bilsin gözləntilər bu qədər birbaşa olmayıb. Bəlkə sizə gələcəkdə nəyi etməli olmadığınızı tam konkret danışıblar?

Con L. siyasətçi karyerasını arzulayırdı, amma dövlətin biznesə müdaxiləsindən daim şikayətlənən atası siyasətçilərə nifrət edirdi. «Konqresmenlər – Conun atası deyirdi, – sizi, içalatınızla birlikdə, qəpik-quruşa satarlar».

Kerol C. aktrisa olmaq istəyirdi. Ondörd yaşını qeyd etdikləri şam yeməyi zamanı öz arzusu barəsində danışanda ailənin yekdil cavabı belə olmuşdu: «Bu işdə sən uğur qazana bilməyəcəksən. Bu, heç kimdə alınmır. Bunu yadından çıxart».

Bəlkə evdəkilər heç nəyi birbaşa demir, amma gözləntilərini başqa adamları müzakirə edəndə dəqiq müəyyən edirdilər:

«Billin arvadı ondan çox maaş alır – rüsvayçılıqdır.» (Oğlansınızsa, deməli gələcəkdə yaxşı qazanmalısınız, qızsınızsa bunu etməsəniz yaxşıdır.)

«Smitlərin oğlu o qədər böyük ümidlər verirdi ki, amma indi… xırda işlərlə məşğuldur. Consların oğlu isə qoçaqdır, daşınmaz əmlak alveri edir, «mersedesdə» gəzir. Özü də vur-tut iyirmi yeddi yaşı var!» (Necə oğul olmalı olduğunuz tamamilə aydındır.)

Ya da sizin ailə ümumiyyətlə heç nə demirdi. Siz müzakirəyə çıxarılmayan səssiz gözləntilər alırdınız.

Sadəcə «nəticə çıxarırdınız».

Valideynlərin çoxu «Nəylə istəyirsən məşğul ol, təki xoşbəxt ol» deyir. Onlar doğrudan da bunu nəzərdə tuturlarsa, deməli sizin ailəniz ailələrin mindən biridir və mən sizə qibtə edirəm. Başqalarından fərqli olaraq siz həyatınızın işini axtara bilər və daxili münaqişələrdən əzab çəkmədən ondan ləzzət ala bilərsiniz. (Əgər ailənizin min ailədən biri olduğuna əmin deyilsinizsə, onlara xoşbəxt striptizçi olduğunuzu və ya tibb institutunu sevinclə atdığınızı deməyə çalışın. O dəqiqə hər şeyi anlayacaqsınız.)

Yaxşı, ailənin gözləntiləri ilə bağlı küləyin hansı tərəfdən əsdiyini aydınlaşdırdıqdan sonra, gəlin qohum-larınıza bir daha diqqətlə baxaq, amma başqa nəzər nöqtəsindən. Onlar sizdən nə istəyirdilər?

Çalışma 1. Məndən istəyirdilər ki…

Ağ vərəq götürün, ailənizin bütün üzvlərinin və sizə yaxın olan adamların adlarını yazın. Yəni uşaqlıqda və yeniyetməlikdə sizin üçün mühüm olmuş adamların – müəllimlərin, məşqçilərin, qonşuların, əmi-, dayıuşaqlarının, özünüzdən böyük dostlarınızın adlarını sadalayın.

Hər bir adın altından bu adamın sizin üçün hansı həyatı arzuladığını yazın. Öz ailəniz varsa, məzə üçün indiki ailə üzvlərinin də arzu və istəklərini siyahıya əlavə etmək olar.

Bu adamlar sizdən nə istəyirlər və ya nə istəyirdilər?

Çox fikirləşmək lazım deyil. Başınıza birinci gələn cavabı yazın. Onların rəylərini tam dəqiq bildiyinizə əmin deyilsinizsə, onların rəyi hesab etdiklərinizi qeyd edin, çünki sizin daxili səsinizə məhz bunlar təsir edir. Düzgün anlamadığınız gözləntilər sizə düz başa düşdüklərinizdən az təsir etməyib.

Bu adamların sizdən nə istədiyi haqqında düşünün.

Yaxşı, indi isə cavablara baxın.

Güman ki, sizin siyahınız belə olacaq:

YAXINLARIM İSTƏYİRDİLƏR Kİ, MƏN…

ANAM: qayğıkeş və nüfuzlu insan, həm də vəkil olum.

ATAM: cəsur olum, qalib gəlməyə can atım və investisiya bankiri olum.

BENNİ: əsil qəhrəman olum.

KAREN: gözəgörünməz olum və özümə xüsusi diqqət cəlb etməyim.

NƏNƏM: daim onun yanında olum.

Bəzən bu siyahı, C.Corcla olduğu kimi, çox müxtəlif şeyləri anlamağa kömək edir. Onun siyahısı belə idi:

ATAM: demək olar ki, mənimlə söhbət etmirdi, amma operanı sevirdi. Ona görə də, belə nəticəyə gəldim ki, özümü hansısa yolla opera ilə bağlamağım lazımdır. Opera müğənnisi ilə evləndim və nəhayət o məni qəbul etdi. Arvadımla bir-birimizə uyğun gəlmirdik və ikimiz də bədbəxt idik. O məndən ayrılmaq istəyirdi, amma mən onu buraxmaqdan möhkəm qorxurdum. Əvvəllər bu şeylər arasında heç bir əlaqə görmürdüm.

ANAM: həmişə evdə sülh şəraitini saxlamağa çalışırdı. Atam hirslənir və susurdu, anam isə istəyirdi ki, hər şey sakit və yaxşı təəssüratı bağışlasın. Yəqin mən də həyatımın dinc və yaxşı təəssürat bağışlamalı olduğu nəticəsinə buradan gəlmişdim. Ona görə də mən, xoşuma gəlməsə də, «normal» işə – korporasiyaya düzəldim. Nəticədə mənim dinc həyatım var. Əsl bataqlıq kimi.

Siyahınızı yaxşıca öyrənsəniz maraqlı şeylərə rast gələcəksiniz. İnsanların əksəriyyətinə oxşayırsınızsa, bu gözləntilərin necə müəmmalı dönüş etdiyini, onların çox olduğu və bəzilərinin bir-biri ilə tam ziddiyyət təşkil etdiyini görəcəksiniz. Məndən evdə oturacağımı, eyni zamanda da casus olub bütün dünyanı təyyarə ilə gəzəcəyimi gözlədikləri yadınızdıdır? Bəlkə də ailə üzvlərinin hər biri sizdən fərqli şeylər gözləyirmiş. Bəzilərinin istədiyi şeylərin bir-biri ilə heç cür uyğun gəlmədiyi, sizin də bunlara necə nail olmağı heç vaxt anlaya bilmədiyiniz də istisna deyil.

Lyuis M.-in anası deyirdi ki, qızının populyar və məşhur olmasını arzu edir, amma qızı yeniyetmə olanda ona yalvarırdı ki, ətrafdakıların diqqətini cəlb etməkdən çəkinsin. İnsan diqqəti cəlb etmədən necə məşhur ola bilər?

Billi R.-də bir-birinə zidd göstərişlər alırdı: «Mən öz ailəmi qurmalı, eyni zamanda da bütün ömrüm boyu öz valideynlərimlə qalmalı idim». Maraqlıdır, görəsən Billi öz ailə yuvasını harada qurmalı idi? Valideynlərinin qonaq otağında?

Bu gözləntilər bizi yerinə yetirilməsi əvvəlcədən mümkün olmayan vəziyyətə qoyur, əl-qolumuzu bağlayır. Bizə qadağan edilmiş, edilməsi mümkün olmayan və ya qabiliyyətimiz çatmayan bütün işləri eyni zamanda görməyi təklif edirlər. Nəticədə bizim şüurumuz əsas məsələdən – unikal istedadlarımızı inkişaf etdirməkdən yayındırılır. Uşaqlıqda bizim qarşımızda iki ciddi məsələ dayanır. Biz başqalarının bizdən nə istədiyini və özümüzün nə istədiyimizi aydınlaşdırmalıyıq. Birinci məsələ ikincini yerinə yetirməyə imkan verməyəndə biz özümüzü itiririk.