Kitobni o'qish: «ՆՈՐ ՀԱՅԱՍՏԱՆ: Նոր մտածելակերպ, նոր մոտեցումներ»

30 տարուց ավել է ինչ մենք ապրում ենք անկախ Հայաստանում և անընդմեջ երազում ենք տեսնել մի զարգացած երկիր, որը կապահովի մեր ժողովրդին արժանապատիվ կյանք: Բայց 30 տարվա անկախության արդյունքում մենք ու՞ր հասանք:

Այն, թե որտեղ ենք մենք գտնվում, այս վերջին իրադարձությունները մեզ պարզ ցույց տվեցին և սթափեցրեցին: Եվ այժմ մենք ձերբազատվեցինք բազմաթիվ պատրանքներից, սխալ պատկերացումներից: Մենք ապրում էինք մի կտոր հողի վրա` Մեծ Հայքի մեծամտությամբ: Դրան գումարվում էր սովետական հզոր գերպետության ուժի զգացումը, որը շատերը դեռ փայփայում էին իրենց մեջ, և գումարվում էր նաև իննսունականների տարած փառապանծ հաղթանակը: Հզոր և մեծ դաշնակիցն էլ ավելացնում էր մեր ապահովության և անխոցելիության զգացումը: Մեր ազգը բացառապես մոռացել էր, որ իր կողքին է անհամեմատ մեծ, հզոր և շատ խորամանկ թշնամին, լկտի դիվանագիտության հանճարը, որը մինչ օրս, կարծես, անտեսել էր մեզ:

Կյանքը սթափեցրեծ մեզ: Կյանքը երկնքից իջեցրեց մեզ ցած: Ցավալի ու ծանր հիասթափությամբ մենք պատրանքներից վերադարձանք իրականություն: Եվ նորից ինչպես100 տարի առաջ` կանգնեցինք“լինել թե չլինել”-ու, հայրենիք ունենալու, թե չունենալու հարցի առաջ:

Այսօրվա օրոք, թե' դրսի, թե' ներսի հանգամանքները տանում են մեր երկիրը դեպի անդունդ, դեպի կործանում:

Եվ այսօր մենք նորից կանգնում ենք մեր պատմության հազարամյակների առջև: Ամեն ոք իր համար լուծում է մի հարց. ի՞նչ անել` փախնել, լքել հայրենիքը` օտարերկյա ապահով, հանգիստ կյանքի համար, թե վատնել տարիները այս անվերջ ներքին խառնակչության, գզվրտոցի, և վտանգավոր ու անհույս ապագա ունեցող վիճակի մեջ: 30 տարիների ձևակերպված մտածելակերպն էր` հնարավորինս շատ գումար, բարիք, իշխանություն և հնարավորություն զավթել: Մարդկանց ապրելու և իրենք իրենց, ինչպես նաև ուրիշներին արդարացնելու կարգախոսն էր դարձել` “Բաշարում ա, անում ա”:

Եվ այսօր, ավելի քան երբևէ, մենք ազգովի պետք է մեզ հարցնենք` ո՞վ ենք մենք, ի՞նչ ենք մենք մեզանից ներկայացնում, ո՞րն է մեր ազգի նպատակը: Դառնալ հայրենիքը կորցրած մի ա՞զգ, թե իր հայրենիքում մի կերպ ապրող, ինչպես ասում են` յոլա՞ գնացող ժողովուրդ, կյանքը քարշ տվող անվերջ վտանգների մեջ և առանց վաղվա օրվա: Ի՞նչ է մեզ մնում` ընդամենը գոյությու՞ն պահպանել, առանց ազգային երազանքների և նպատակի:

Բայց մի՞թե հայ ժողովուրդը դրան էր արժան: Մեր արյան մեջ են մեր հերոսները, ինչպես նաև բազմաթիվ անմեղ նահատակները: Այսօր մենք ինչպե՞ս կնայեինք նրանց աչքերին: Մենք մեծ առաքելություն ունենք նրանց առաջ, նրանց հիշատակի առաջ: Մեր ազգի գերագույն պարտքն է կառուցել երջանիկ և հզոր երկիր ողջ հայության համար: Չէ՞ որ մենք այսօր, ինչքան էլ անդունդի եզրին կանգնած լինենք` անհամեմատ ավելի լավ վիճակում ենք, քան նրանք էին:

Եկեք այսօր սթափվենք և այս դժվար ու դաժան, անհհույս թվացող օրերին, մեր երկրի այսօրվա նսեմության խորքից, մեր Հայաստանի, մեր առաջ դնենք մի վեհ, գրեթե անհնարին թվացող, գերհեղափոխական շնչով լեցուն խնդիր` 10-15 տարում դարձնել Հայաստանը աշխարհի զարգացած երկրներից մեկը և ապրելու համար լավագույններից մեկը:

Եկեք ձերբազատվենք նեղլիկ, պրիմիտիվ, սահմանափակ մտածելակերպից: Եկեք ձգտենք ոչ թե այս կամ այն հնարքներով ապրելու հնարավորություն ստանալ արտերկրներում, այլ անենք այնպես, որ այլերկրացիները ձգտեն գալ մեզ մոտ: Ես վստահաբար պնդում եմ` դրա համար մեզ մոտ կան բոլոր հնարավորությունները: Ամենակարևորն այն է, որ ճիշտ, շատ հստակ ու կոնկրետ նպատակ ու խնդիր դրվի:

Փոքր խնդիրները բերում են փոքր արդյունքներ: Պարադոքս է, բայց փոքր խնդիրները ավելի դժվար են իրագործվում, իսկ մեծ ու վեհ խնդիրները իրենց վեհությամբ մոբիլիզացնում են ինչպես անհատներին, այնպես էլ ողջ ժողովրդին, բացում են ժողովրդական ակտիվության, նախաձեռնության և հանճարի դռները:

Ունենալով դառը փորձ, մեզ պետք է հնարավորինս հույսը դնել մեր սեփական ուժերի վրա, ոչ թե այլ երկրների օգնության և ներդրումների: Նրանք երբեք լիովին անկեղծ չեն լինում: Այդպիսի օգնության ետևում միշտ քողարկված են սեփական հետաքրքրություններ կամ խորին և հեռահար նպատակներ: Այդ օգնությունները կախվածության մեջ են դնում թե` առանձին մարդկանց, թե` ամբողջ պետությունը, ինչպես նաև թուլացնում են մեր կամքը և պայքարելու ուժը:

Հիմա 21-րդ դարն է` ուր տիրում են բարձր տեխնոլոգիաները: Նրանք ջարդում են բոլոր տնտեսական օրենքները և թույլ են տալիս շատ կարճ ժամկետներում գրեթե զրոյից հասնել մեծ արդյունքների: Հիշենք` FACEBOOK-ը ստեղծվել է 2004 թվականին, YOUTUBE-ը` 2005 թ., TIK TOK-ը` 2016 թ.: Լինելով անհատների ստեղծած` նրանք կարճ ժամկետում իրենց ստեղծողներին բերել են այնպիսի ահռելի մեծ գումարներ, որոնք գերազանցում են շատ երկրների բյուջեները:

Այժմ, երբ անգամ բիզնես վարելու սահմաններն են ոչնչացել, երբ մտածելու, մոգոնելու անվերջ հնարավորություններ են բացվել, մեզ առնվազն ամոթ է գտնվել այս թշվառ իրավիճակում: Այսօրվա օրոք մեր հայրենակիցների40 – 60 տոկոսը(կախված շրջանից) գտնվում է աղքատության գրկում: Ինչպե՞ս է հնարավոր սա արդարացնել: Ի՞նչ տիպի ժողովուրդ ենք մենք:

Լավ ապրելը չի նշանակում միայն շատ գումար վաստակել: Անգամ շատ գումար վաստակելով` քրեականացված, կեղտոտ, թշվառ երկրում դուք միևնույն է լավ չեք ապրի: Լավ ապրելու համար պետք է.

1. Խաղաղություն

2. Ուժեղ և մարտունակ բանակ

3. Էկոլոգիապես մաքուր միջավայր

4. Աշխատանքի ընտրության լայն հնարավորություններ

5. Արժանի աշխատավարձեր

6. Ապագայի հավատ և ձգտում ավելի լավ ապագայի

7. Համով և էկոլոգիապես մաքուր ուտելիք

8. Հասարակության հանդուրժողականություն

9. Լավ կրթություն ստանալու հնարավորություն և հասանելիություն

10. Բարենպաստ բիզնես միջավայր

11. Հանրապետության պարենային անվտանգություն

12. Ընկերական միջավայր

13. Ներգնա տուրիզմին հարմարեցված հետաքրքիր ու հարմար միջավայր

14. Անձնական անվտանգություն

15. Հարմար, որակով, հասանելի բուժօգնություն

16. Գեղեցիկ և մաքուր շրջապատող միջավայր:

Ինչպես կարող ենք տեսնել, շատ կետեր այս ցուցակից մեզ մոտ ավելի լավ վիճակում են, քան այլ երկրներում:

………………………………………….…………………

30 տարի առաջ, մեր ազգը շատ հարցերում, ոչ անհիմն, մեղադրում էր Սովետական Միությանը: Դուրս գալով Միության կազմից մենք ակնկալում էինք հսկայական զարգացում անկախության ներքո և ապրուստի մեծ բարելավում: Բայց 30 անկախ տարիներում մենք կորցրեցինք այնքան բան, որ անգամ հնարավոր չէ նկարագրել: Դա Հայաստանի հարյուր տոկոսանոց, գրեթե բացարձակ անվտանգությունն էր, իսկապես հզոր տնտեսությունը: Հայաստանի ապրանքները արտահանվում էին աշխարհի ավելի քան 80 երկիր, և դա հիմնականում բարձր տեխնոլոգիաների ապրանքներ էին` մեքենաշինական, էլեկտրատեխնիկական, քիմիական, ճշգրիտ չափման սարքերի, հաստոցաշինական, հաշվիչ մեքենաներ և այլն:

Հայաստանում 1985 թվականի գործող մոտ 2500 հսկա գործարաններից, 2006 թ. մնացել էր ընդամենը 83-ը, այսինքն` մոտ 3%:

Միայն "Նաիրիտ" գործարանը տալիս էր համաշխարհային սինթետիկ կաուչուկի 10-12% և սպասարկում էր հումքով Հայաստանի 360 գործարան ու կազմակերպություն և 1610 արտասահմանյան:

Մենք ունեինք անվճար բժշկություն, անվճար ուսում (անգամ ուսանողները ոչ ցածր թոշակ էին ստանում` 40 ռուբլի, դա ինքնաթիռով դեպի Մոսկվա մեկ տոմսի արժեքն էր), անվճար տրվող հանրակացարաններ, ցանկացած սպորտաձևով անվճար պարապմունքներ, անվճար տրվող բնակարաններ, գործազրկության լիովին բացակայություն, պետության կողմից ջեռուցվող բնակարաններ և աշխատավայրեր, մինիմալ կոմունալ ծախսեր(աշխատավարձերի մոտ 3-5%), բնակարաններում օգտագործվող` առանց հաշվիչների, անսահմանափակ գազ ու ջուր, առանց րոպեավճարի հեռախոսակապ, անվճար տրվող հողամասեր, հանգստյան տների, տուրիստական ուղեգրերի, առողջարանների արհմիության/պրոֆկոմի/ կողմից տրվող` անվճար կամ զգալիորեն զեղչված(երբեմն 70-90%) ուղեգրեր, ապահով ծերություն: Իհարկե, մարդիկ հարուստ չէին ապրում, բայց անգամ չնայաց դրան, գրեթե բոլորը ունեին ավանդներ բանկերում, ի տարբերություն այսօրվա, երբ գրեթե բոլորը ունեն վարկեր և պարտք են բանկերին:

1981թ. Երևանում բացվեց մետրոպոլիտենը: Երևանը 7-րդ քաղաքն էր Սովետական Միությունում, որտեղ կառուցվեց մետրո: Հիշենք, որ Թուրքիայում մետրոն բացվել է 2000թ.: Այժմ Երևանի մետրոպոլիտենը արդեն պետք է ունենար 36 կայան և կապեր իրար քաղաքի բոլոր շրջանները: Նաև հիշեցնենք, որ մետրոյի մեկ կիլոմետրի կառուցման առժեքը միջինը 100 մլն. դոլար է, իսկ դժվար պայմաններում, ինչպիսին Հայաստանում է` հասնում է 150 մլն. դոլարի:

1976թ. բացվեց Հայաստանի ատոմային կայանի առաջին էներգոբլոկը: Թուրքիայում առաջին ատոմակայանը դեռ կառուցման ընթացքում է:

Մագլեվ (անգլ. magnetic levitation) կամ մագնիտոպլան` գնացք մագնիսային բարձի վրա, տրանսպորտային միջոց, որը բարձրանում է իր ուղուց և շարժվում է առաջ մագնիսային դաշտի միջոցով: Չկա շփում ռելսի հետ, և գնացքը կարող է շարժվել ինքնաթիռի արագությամբ, ի դեպ համարյա անձայն: Աշխարհում մագլեվի առաջին փորձնական գծերը կառուցվել են Գերմանիայում/Էմսլանդում` 1980թ. և Բեռլինում` 1984թ./, իսկ Մեծ Բրիտանիայում 1984թ.: Բայց դրանք ցուցադրական, փորձնական նմուշներ էին: 1987թ. Հայաստանում սկսվեց Երևան-Աբովյան-Սևան մագլեվի կառուցումը, որը պետք է ավարտվեր 1991թ.: Դա լինելու էր առաջին` որպես ռեալ տրանսպորտային միջոց գործող մագլեվը աշխարհում և որը պետք է 5-7 րոպեում ուղևորներին հասցներ Երևանից Աբովյան քաղաք և 15-20 րոպեում Երևանից` Սևան: Գնացքը, որը պետք է աշխատեր հայկական ուղու վրա, մինչ այժմ գտնվում է Ռուսաստնի Ռամենսկոյե քաղաքի գործարանում: Հայաստանի համար նախատեսված մագլեվը նկարահանված է “Ռոբոտների հետ չեն կատակում” ֆանտաստիկ ֆիլմում ("С роботами не шутят"):

Այժմ մագլեվներ կան` Չինաստանում, Ճապոնիայում և Հարավային Կորեայում: Նրանցից ամենաերկար ուղին 43 կիլոմետր է: Փաստորեն այսօր էլ հայկական մագլեվի ուղու երկարությունը գերազանցելու էր բոլորին:

1987թ. Պարիս Հերունու մտահաղացումով և նախաձեռնությամբ Հայաստանում կառուցվել է աշխարհի առաջին/54մ. տրամագծով/ ռադիո-օպտիկական աստղադիտակը:

Հայաստանը 1950-1990 թթ. աշխարհի մի քանի կենտրոններից մեկն էր (Երևանի Մաթեմատիկական Մեքենաների Գիտահետազոտական Ինստիտուտում), որտեղ նախագծվում և պատրաստվում էին հաշվիչ մեքենաներ(համակարգիչներ):

Այսօր այդ ամենը անհավատալի, գրեթե ֆանտաստիկ է թվում: Իհարկե կային բազմաթիվ պրոբլեմներ, որոնք ստեղծում էր հենց ինքը` համակարգը, և մենք նայում էինք այդ չլուծված պրոբլեմներին և ձգտում անկախանալ և անկախության ներքո ինքնուրույն լուծել մեզ հուզող և մեզ համար կարևոր այդ պրոբլեմները: Բայց արդյունքում Հայաստանը հասավ այնպիսի վիճակի, որ այստեղից փախնում են: Անկախությունը դարձավ անկախություն միայն որոշ անձանց և որոշ խավերի համար: Մյուսների համար այն մնաց որչպես մի վիրտուալ արժեք` տիրող թշվառության մեջ:

Մեզ պետք է ճշմարիտ և սառը նայել իրականությանը: Մենք պետք է տեսնենք ամբողջությամբ այդ իրականությունը, որ կարողանանք ճիշտ քայլեր կատարել: Կյանքը ցույց է տալիս, որ մեր ազգի ամենամեծ թշնամին հենց մենք ենք` մեր բնավորությունով, մեր մոտեցումներով:

Այսօր մեր երկրում ամեն ինչ ոտքից գլուխ է դրված: Մենք ունենք բացառապես առժեքազրկված փիլիսոփայություն և մտածելակերպ: Մեր իշխանական համակարգը(այլ ոչ թե այս կամ այն անձը կառավարությունում) մի թուրիմացություն է, որը թույլ չի տա ոչ մի տնտեսական աճ, ոչ մի առողջ մտքի զարգացում: Նա ինքն իրենով վտանգ է ներկայացնում: Որոշ ժամանակ հետո, երբ մենք հայտնվենք մի նոր ռեժիմի լծի տակ, մենք մեզ հարց ենք տալու Իսահակյանի “Աբու-Լալա Մահարի”-ի խոսքերով`

Ապիկա°ր մարդիկ, ստրուկ ու վախկոտ,

ո՞վ տվեց սուրը նմանիդ ձեռին,

Ո՞վ տվեց նրան վրեժի իրավունք

իշխել, խողխողել իր նմաններին:

Բայց շատ բաներ ոտքից գլուխ են դրած ոչ միայն մեր երկրում, այլ նաև ամբողջ աշխարհում: Այն պետություններն որոնց մենք համարում ենք քաղաքակիրթ` փորձելով ընդօրինակել նրանց կառավարման ձևերը, նրանց կենցաղը ու բարքերը, իրենք են գտնվում խորին ճգնաժամում և շատ հարցերում արդեն գնում են մարման: Ինչի՞ մասին են խոսում տխրահռչակ Ջորջ Սորոսի անգամ գրքերի վերնագրերը` “Եվրամիության ողբերգությունը” (“The Tragedy of the European Union”) կամ “Համաշխարհային կապիտալիզմի ճգնաժամը” (“The Crisis of Global Capitalism”): Ի՞նչ են վկայում ԱՄՆ-ում, Եվրոպայի երկրներում տեղի ունեցող իրադարձությունները: Այդ ամենը խորին ճգնաժամ է: Եվ դա դեռ սկիզբն է: Իդեալ թվացող համակարգերը մեր աչքի առաջ փլուզվում են: Իսկ մենք ուզում ենք ընդօրինակվել նրանց: Նրանք չեն քանդվել մինչ այսօր միայն այն պատճառով, որ նրանց հզոր տնտեսությունները ճկռելով դեռ դիմանում են:

Մեծամասամբ, նրանց անժխտելի թվացող կառավարման համակարգերի մոդելը ստեղծվել է դեռ Հին Հունաստանում: Այն ներկայացվում է որպես դեմոկրատիայի գագաթնակետ: Եվ դա իրոք այդպես էր 2,5 հազար տարի առաջ: Դա այդպես էր նաև ԱՄՆ-ի սահմանադրությունը ընդունելիս, նաև Մեծ ֆրանսիական հեղափոխության ժամանակ: Բայց վերջին 100 տարում կյանքը լիովին փոխվել է: Ավելին, հիմա5 տարվա ընթացքում ավելի մեծ փոփոխություններ են տեղի ունենում քան Հին Հունաստանում` 200 տարում: Այն ժամանակ կյանքի և տնտեսության զարգացումը շատ միապաղաղ էր և տնտեսության երկարաժամկետ պլանավորման անհրաժեշտություն չկար մեջ: Ամեն ինչ շատ պարզ էր: Ընտրությունները կատարվում էին քաղաքներում, որտեղ բոլորը իրար ճանաչում էին: Ընտրությունները անցնում էին հրապարակում(ագորայում) այնպիսի ձևով, որ կեղծել գրեթե հնարավոր չէր: Չկար ինֆորմացիայի դիկտատ, որով ազդում են մարդկանց ուղեղների վրա: