Kitobni o'qish: «Тўғри нафас олиш сирлари»

ТУЗСИЗ АЧИТИЛГАН КАРАМ – СЕҲРЛИ МАҲСУЛОТ

Юқорида бир неча марта айилганидек, Поль Брэгг тузни инсон саломатлигига салбий таъсир қилувчи омил деб ҳисоблайди. У бизнинг умуртқа ва бўғимларимизни тош қотган бўлакларга айлантиради, бизнинг ҳаракатчанлигимиз ва эгилувчанлигимизни олиб қўяди.

Натрий хлорид – қон томирларнинг асосий душмани. Қон босимининг баландлиги, гипертония – бу инсоннинг ош тузини ортиқча истеъмол қилгани учун тўлови.

Аммо шу билан бирга бизнинг танамизга натрий ҳаёт учун муҳим, унинг танага давомий тушмаслиги натижасида ички муҳит мувозанати бузилади. Қон таркиби ўзгаради, ҳатто у ўзининг вазифасини бажара олмай қолади. Нима қилиш керак, қандай қилиб танага керакли натрийни зарар етказмайдиган даражада истеъмол қилиш мумкин?

Ягона усул – ош тузини истеъмол қилишни кескин камайтириш зарур. Аммо бунда мазали овқатларсиз қандай бўлади, ахир уларни тузсиз тайёрлашнинг сира иложи йўқ? Масалан, ҳаммамиз яхши кўрадиган, энг фойдали маҳсулот ҳисобланган, витаминларга бой тузланган карамсиз дастурхонимизни тасаввур қилиш қийин. Ишониш қийин, аммо Поль Брэгг бутун бошли бир китобда қандай қилиб шўр карамни тузсиз ҳам мазали қилиб тайёрлаш мумкинлигини ёзиб қолдирган! Шўр карам инсониятга қадим замонлардан бери таниш озуқа. Баъзи маълумотларга қараганда, европаликлар у ҳақида қадимги Рим даврида ҳам билишган, унинг рецепти Хитойдан келтирилган. Қадимги Рим тарихчиси Плиний шўр карамнинг тайёрланишини батафсил ёзиб қолдирган. Аммо Рим ҳокимияти қулаши билан ўарб дунёси бироз муддат бу унчалик машҳур бўлмаган таом ҳақида токи мўғуллар уни Европага олиб келгунларига қадар унутди. Шунинг учун шўр карам Шарқий Европада, славян давлатларида, Германия ва Австрияда машҳур. Карам ўз ҳолича ейилса ҳам – фойдали, аммо ачитилгандан сўнг у мўъжизакор хусусиятга эга бўлади. Ахир, ферментация жараёнида у кўп сонли микроорганизмлар таъсирига учраб, ҳар биридан ўзига хос бир нарса қабул қилади. Шўр карамнинг кимёвий таркиби таҳлил қилинганда унда инсон танаси учун муҳим саналган кўплаб моддалар мавжудлиги аниқланган – кальций, темир, А, В, С витаминлари шулар жумласидан. Шундай қимматли маҳсулотдан уни тайёрлашда туз ишлатилгани учун воз кечиш яхши бўлармикан?

Брэггнинг ёзишича, ачитилган карамни тайёрлаш учун туздан фойдаланиш шарт, деган тушунча катта хатодир! Ахир, асосий ачитиш, яъни ферментация жараёнида туз эмас, балки карамнинг ўзи, сув ва қўшилган кўкатлар (укроп, кашнич, зира) иштирок этади. Тузсиз тайёрланганда тузни кўп истеъмол қиладиган одамлар учун бироз ғалати туюлиши мумкин, аммо зираворлар миқдори бироз оширилса, бу нарса унчалик сезилмайди. Эвазига туздан воз кечиш орқали ажойиб фойдали маҳсулотга, витамин ва бирикмаларга эга бўласиз. Брэгг уни шифобахш озуқалар ичида энг ажойиби деб атаган. Ватикан аҳолисининг овқатларини кузатиб, уларнинг узоқ умр кўришига асосий сабаб овқатдаги сут кислотасининг мавжудлиги деб билган. Ачитилган карам эса унинг асосий манбаи ҳисобланади. Айнан ўша ерда, Болқонда Брэгг тузсиз ачитилган карам рецептини ёзиб, ўқувчилари билан ўртоқлашган.

Тайёрлаш: сизга майдаланган бир бош карам керак бўлади, унга тўғралган пиёз, сабзи, шолғом, бутун-бутун унчалик катта бўлмаган кўк помидор, кичкина бодринглар, кичкина қизил қалампир қаламчалари, майдаланган саримсоқ, кашнич, рангли карам қўшиш мумкин. Бу сабзавотларни таъбингизга қараб карам қаватлари ва қўшимча ингредиентларнинг орасига қўшинг. Ҳар 1 бош карамга 1,5 ошқошиқ аралашма – зира уруғи, укроп ва кашнич солиш керак бўлади. Уруғларни бутун ҳолича қўшиш мумкин бўлсада, кукун ҳолида майдалаш тавсия этилади. Бу аралашма туз эмас, шунинг учун ундан кўпроқ қўшилса ҳам, қўрқинчли жойи йўқ. Уларнинг карамдаги миқдори ферментация жараёнида иштирок этади ва сут кислотаси ҳосил бўлишига ёрдам беради. Бу зираворлардан ташқари Брэгг денгиз сувўтларини (унинг оилавий рецептида 1 бош карамга 1 ошқошиқ солиш тавсия этилади) солиш мумкинлигини айтади. Қўшимчасига у карам қаватлари орасига саримсоқ ҳам қўшади, аммо бу ҳар кимнинг таъбига қараб бўлади.

Карам тайёрлашда ҳеч қачон эмал қатламига эга бўлмаган металл идишлардан фойдаланиш мумкин эмас, чунки ажралган кислота металл билан тайёр маҳсулотга аралашиб кетадиган тузни ҳосил қилади. Айниқса, алюминий жуда хавфли саналади. Энг муносиб идишлар – сопол ёки ёғоч идиш ҳисобланади, шиша идиш ҳам тўғри келади.

Карам ва қўшимча маҳсулотларни юқоридан ачиш жараёнида ҳосил бўлган газ чиқиб кетиши учун 8-10 см баландликда жой қолдириб жойлаштириш зарур. Карам юқорисидан одатдаги "тузли" карам тайёрлашдаги каби қопқоқ бостириб қўйилади. Идишни тоза сочиқ билан ёпиб қўйиш керак ва 22-270С ҳароратдаги иссиқ хонага қўйиб қўйилади. Акс ҳолда ферментация жараёни юз бермайди ёки жуда секин содир бўлади, натижада карам юмшоқ бўлиб қолади. Агар карам бурқсиб ачий бошласа, пол ҳўл бўлмаслиги учун карам солинган идишни товоқчага ёки патнисга қўйинг. Карам ачиши даврида бир кунда бир неча марта уни текшириб туринг. Юзага чиқиб қолган кўпикларни олиб ташланг, қопқоқ карамни суюқлик ичида бостириб ушлаб туришини назорат қилинг.

Қоидага кўра ачиш жараёни бир ҳафта давом этади, аммо ҳарорат нормадан паст бўлса, 10 кунга чўзилиши ҳам мумкин. Маҳсулотнинг тайёр бўлганлигини таъмидан билса бўлади –агар у тўғри тайёрланган бўлса, худди одатдаги тузли шўр карам каби бўлади (фақат туз борлиги сезилмайди), демак, карам тайёр бўлган. Уни қулай идишга жойлаб музлатгичга қўйинг. Эсингизда бўлсин, карам сок билан қопланган бўлиши зарур. Бунинг учун ҳар бир идишга қопқоқ қўйган маъқул. Тайёр бўлган карамнинг ўзини овқат сифатида еса ҳам бўлади ёки бирор овқатга, шўрвага салат сифатида ҳам ишлатиш мумкин. Фақат шуни ёдда тутиш лозимки, ачитилган карамда тана учун зарур сут кислотаси ва ферментлар мавжуд. Шунинг учун уни иссиқлик билан ишлов бермасдан еган маъқулроқ. Иссиқ овқат билан қўшиб ейилганда уни иситмаслик зарур, чунки бунда сут кислотаси ҳам, витаминлар ҳам, фойдали ферментлар ҳам йўқолади. Брэгг ўзининг китобида ачитилган карамдан тайёрлаш мумкин бўлган ҳамда ўзининг оиласида севиб истеъмол қилинадиган бир қатор овқатларнинг мазали ва фойдали рецептини келтиради. Улардан баъзиларини келтириб ўтамиз.

Брэггнинг "Янги метла (попукли ёввойи ўт)" лактобактерияли саломатлик салати

Сизга 2 стакан тузсиз ачитилган карам, 1 дона апельсин шарбати, 1 дона қирғичдан ўтказилган сабзи, 1 дона қирғичдан ўтказилган лавлаги, 1 стакан майдаланган кашнич, майдаланган карам барги, майдаланган қизил бош карам, 1 дона тўғралган яшил қалампир, яримта тўғралган қизил қалампир, 1 дона тўғралган бодринг, 3 та тўғралган помидор, майда тўғралган шнитт-пиёз, хитой петрушкаси, 1 дона бўлакланган авокадо, 1 бош татука (сутчўп), 1 дона тўғралган пиёз, ярим стакан тўғралган артишок (полиз ўти), 2 ошқошиқ кедр ёнғоғи, ярим стакан йўнғичқа уруғи (уларни тўғри овқатланиш дўконларида ёки супермаркетларда топиш ёхуд уруғидан уйда ўстириш мумкин), ярим стакан янги яшил нўхат, кашнич барглари, майда тўғралган петрушка, зираворлар (гиёҳлар, укроп, зайтун ёки бошқа қадоқланмаган ёғлар, олма сиркаси, саримсоқ кукуни, денгиз сувўтларидан тайёрланган зираворлар) керак бўлади.

Лавлаги ва сабзини қирғичдан ўтказинг, бошқа масаллиқларни ҳам майдалаб тўғранг ва ҳаммасини аралаштиринг. Ҳосил бўлган аралашмага апельсин шарбатини сепинг ва яна бир бор аралаштиринг. Тайёр бўлган таомни дастурхонга тортилгунга қадар музлатгичга солиб қўйинг. Истеъмол қилишдан аввал, албатта, ачитилган карам баргини, помидор ва авокадони қўшинг. Зиравор масаллиқларини аралаштиринг ва салатга қўшинг.

Янги сабзавотдан тайёрланадиган ичимлик

Сизга қуйидагилар керак бўлади: 1 стакан ачитилган карам суви, 3 стакан томат шарбати, 1 дона тўғралган кичкина пиёз, 1 дона кичкина лавр япроғи, ярим стакан майда тўғралган сабзи, кашнич, яшил қалампир, 1 дона кашнич пояси, 2 бўлак лимон, 1 ошқошиқ денгиз сувўтларидан тайёрланган зиравор, желатин, кўкатли салат.

Томат шарбати, кашнич, пиёз, лимон, лавр япроғи, қўшимча масаллиқларни аралаштиринг. Аралашмани паст оловда қопқоғини ёпмасдан 10 дақиқа давомида қайнатинг. Сузгичдан ўтказинг. Аралашма қайнаётган вақтда ачитилган карам шарбатига уни янада юмшатиш учун желатин қўшинг: ҳосил бўлган қайноқ аралашмани желатин аралашиб кетгунича аралаштиринг. Кейин тухум оқсилига ўхшаш қуюқ моддага айлангунича совутинг. Сўнг уни тайёр бўлган сабзавотларга қўшинг. Ҳосил бўлган аралашмани алоҳида бўлаклар шаклида ёки битта тахминан 1 литрлик шаклда сузинг. Бу елимсимон моддани қотгунича совутинг. Майонез ёки қаймоқ қўшишингиз мумкин.

Помидорли ачитилган карам

Сизга қуйидагилар зарур бўлади: ярим стакан майда қилиб кесилган пиёз, 2 ошқошиқ қадоқланмаган ўсимлик мойи, 1 ошқошиқ соя ёки буғдой уни, 4 стакан тузсиз ачитилган карам, бир ярим стакан томат шарбати, 2 дона лавр япроғи, саримсоқ, таъбга кўра гиёҳлар ва зираворлар.

Ярим стакан майда қилиб тўғралган пиёзни 2 ошқошиқ ёғда олтин ранг бўлгунича қовуринг. Унинг устига ун, ачитилган карам, томат шарбати, лавр япроғи, 1 ошқошиқ денгиз сувўтларидан тайёрланган зиравор қўшинг. Паст оловда 15 дақиқа давомида қайнатинг. Лавр баргини суғуриб олинг ва 1 ошқошиқ асал қўшинг.

Бигус

Сизга қуйидагилар керак бўлади: 700 г тузсиз ачитилган карам, 1 дона майда кесилган пиёз, 30 г соя уни, 30 г тузсиз ёғ, денгиз сувўтларидан тайёрланган зираворлар, 450 г қайнатилган гўшт (қўй гўшти бўлмаслиги керак ёки қуш гўшти), 600 г шўрва, янчилган қалампир, таъбга қараб ҳар хил кўкатлар.

Ачитилган карамни шўрвага солиб, паст оловда 30 дақиқа атрофида қайнатинг. Пиёзни ёғда қовуринг, унинг устига соя унини қўшинг ва яна 1 дақиқа қайнатинг. Ачитилган карамни майдалаб тўғранг ва унга пиёзли аралашмани қўшинг. Гўштни унча катта бўлмаган бўлаклар шаклида тўғранг. Шўрвали кастрюлкага гўшт ва ачитилган карамни солинг, унинг устига денгиз сувўтлари ва кўкатлардан тайёрланган зираворларни қўшинг, сўнг яхшилаб аралаштиринг, қопқоғини ёпиб, духовкада 1 соат мобайнида паст оловда қайнатинг.

Қўзиқоринли ачитилган карам

Сизга қуйидагилар зарур бўлади: 450 г тузсиз ачитилган карам, 30 г қуруқ қўзиқорин, 150 г қаймоқ.

Қўзиқоринларни озгина сувда қайнатиб олинг. Қўзиқоринларнинг сувини сиқиб олинг, 4 ошқошиқ қайнатмани қолдиринг. Қўзиқоринларни кесинг ва ачитилган карам билан аралаштиринг. Аралашмага қаймоқ ва қайнатмани қўшинг ҳамда паст оловда 20 дақиқа давомида қовуринг.

ШИФОБАХШ МЎЪЖИЗАКОР ОЛМА СИРКАСИ

Поль Брэгг олма сиркасига кўплаб касалликларга шифо бўлувчи шифобахш неъмат сифатида катта эътибор берган. Брэгг унга алоҳида битта китоб бағишлаган. Олма сиркасини мустақил тайёрласа ҳам, дўконлардан сотиб олса ҳам бўлади, фақат агар маҳсулот табиий усулда тайёрланганига амин бўлсангиз. Бошқа сиркалар олма сиркасининг ўрнини боса олмайди.

Олма сиркасини тайёрлашнинг ҳамма учун мумкин бўлган икки хил усулини келтирамиз: асосийси сизда етарли даражада олма бўлиши керак.

Биринчи усул

Олмани яхшилаб ювинг. Қуртлаган ва чириган жойларини олиб ташланг. Сўнгра шарбатсиққичдан ёки катта қирғичдан ўтказинг. Тайёр бўлган олма бўтқасини керакли катталикдаги идишга солинг ва ҳар 400 г олмага ярим литр иссиқ қайнатилган сув қўшинг. Сўнгра ҳар бир литр сувга 100 г асал ёки шакар солинг. 10 г хамиртуруш, 20 г қуруқ қора нон ҳам қўшинг.

Аралашма солинган идишни 20-300С ҳароратли хонада очиқ қолдиринг. Идиш шишадан, ёғочдан ёки сополдан ясалган бўлсин (эмалланган кастрюлка ҳам ишлатса бўлади). 10 кун давомида қоронғу хонада турсин. Ҳар куни бўтқани ёғоч қошиқ билан 2-3 марта аралаштириб туришни унутманг. 10 кундан сўнг ҳосил бўлган бўтқани дока халтачага солинг ва сиқинг. Ҳосил бўлган сокни яна бир марта докадан ўтказинг ва оғзи катта тоза идишга солинг. Сокнинг ҳар бир литрига 50-100 г асал ёки шакар қўшиб аралаштириш керак. Сўнгра идиш дока билан ёпилади, яна реакция жараёни давом этиши учун оғзи боғланади, шундан сўнг суюқлик охирги нуқтагача етиб келиб, тиниб, шаффоф ҳолга келади. Одатда бу бир ярим, икки ойлардан сўнг юз беради. Сўнгра ҳосил бўлган олма сиркасини дока билан фильтрлаб, шиша идиш (бутилка)ларга солинади. Идишлар оғзи тиқин билан маҳкам беркитилади ва совуқ жойда сақланади.

Иккинчи усул

Бунинг учун олма пўстлоғи, малина ёки смородина кунжараси, шунчаки мевасини олса ҳам бўлаверади, нокнинг кесилган майда бўлаклари олинади. Мевалар ботиб турадиган даражада сув; шакар керак бўлади.

Катта банкани ўзимизга халал бермайдиган жойга қўямиз. Унга олма пўстини, шунингдек, ўзимизда мавжуд бўлган мева ёки резавор мева чиқиндиларини соламиз. Олмани арчишдан олдин тозалаб ювиш ва артиш зарур. Банкага олма ва нокнинг кесилган бўлакларини ҳам солиш мумкин. Банкада мавжуд бўлган аралашма устига совуқ сув соламиз. Унинг миқдори меваларни кўмадиган даражада бўлиши шарт. Сўнгра банкага бироз шакар сепамиз. Унинг миқдори биз қандай ўткирликдаги сирка олишимизга қараб ҳар хил бўлиши мумкин. Қанча кўп шакар қўшсак, сирка шунча ўткир бўлади. Банкани дока ёки яхши ҳаво ўтказадиган бирор мато билан ёпамиз. Сирканинг "пишиб етилиши" бир неча ойга чўзилиши мумкин. Дастлабки уч ҳафтада банкага мева пўстлоқларини ёки бутун меваларни қўшиб туриш мумкин, фақат бир шарт билан – улар умуман айнимаган бўлиши керак.

Бундай сирка жуда арзонга тушади, чунки у деярли ташлаб юбориладиган чиқиндилардан тайёрланади, шу билан бирга ҳеч қандай зарарли қўшимчалар бўлмагани учун жуда фойдали ҳисобланади.

Энди эса олма сиркасини қандай ҳолатларда қўллаш мумкинлиги ҳақида гаплашамиз. Бир нечта олма сиркаси ёрдамида даволаш рецептларини келтириб ўтамиз.

Ангина касаллигида

Ангина касаллигида томоқ бўшлиғини олма сиркаси билан артиш фойда қилади. 1 стакан сувга 1 ошқошиқ олма сиркаси солинади. Бу аралашма билан томоқни ҳар бир соатда артиб туриш зарур. Бунинг учун сирка бутун оғизни тўлдириб олинади ва ютилади. Ютилганда сирка одатдагидек артилганда тегиб бўлмайдиган томоқнинг орқа деворини ювади. Томоқдаги оғриқнинг камайишига қараб артиш оралиғини 2 соатгача камайтириш мумкин.

Оёқ оғриганда

Оёқ оғриганда 1 дона тухум сариғига 1 ошқошиқ скипидар (ўткир ҳидли суюқлик) ва 1 ошқошиқ олма сиркаси аралаштирилади. Ҳосил бўлган аралашмани аста-секинлик билан терига суртинг. Эрталаб ва кечқурун олма сиркасини варикоз бўлган оёқнинг кенгайган вена томирларига суртинг. Сиркани оёққа суртиш даврида кунига 2 ошқошиқ олма сиркаси қўшилган 1 стакан сув ичиш керак.

Йўтални даволашда

Йўтални даволашда ишлатиладиган асосий восита қуйидагича: ярим стакан асал, 1 ошқошиқ алоэ шарбати ва 3 ошқошиқ олма сиркаси олинади. Аффирмация куни овқат ейишдан олдин 3-4 марта 2 ошқошиқдан истеъмол қилиш зарур.

* * *

Йўтални даволовчи яна бир рецепт: 5 ошқошиқ олма сиркаси 1 стакан асалга аралаштирилади. Эрталаб ва кечқурун 1 ошқошиқдан истеъмол қилинади. Иккала ҳолатда ҳам йўтал тезда бартараф бўлади.

Мигрен касаллигида

Мигрен касаллигида сувга аралаштирилган ёки асал солинган олма сиркаси яхши фойда беради.

* * *

Буғли ваннани ҳам ишлатиш мумкин. Сув ва олма сиркаси бир хил миқдорда солинган идишни олов устига қўйинг, қайнатинг, сўнгра оловни охиригача пасайтиринг. Юқоридан буғ чиқа бошлаганида бошингизни идиш устига эгинг. Буғдан чуқур нафас олинг. Одатда бундан сўнг бош оғриғи тўхтайди. Агар у яна пайдо бўлса ҳам, унчалик қаттиқ оғримайди. Бунақа ваннадан бош оғриғига қарши таблетка ўрнида фойдаланиш мумкин.

Сурункали чарчашда

Сурункали чарчашда 3 ошқошиқ олма сиркасини 1 стакан асал билан аралаштиринг. Уйқу олдидан 2 ошқошиқ аралашмани қабул қилинг. Агар бу етарли бўлмаса, икки баробар оширинг ва сиз тиниқиб, маза қилиб ухлайсиз.

Кальций етишмаганда

Кальций етишмаганда махсус "кальцийли" қўшимчани овқатга қўшиш мумкин. Унинг рецепти қуйидагича: шиша банкага тухум пўчоғи солинади ва устига олма сиркаси қуйилади, банка қопқоқ билан ёпилади. Бир ёки икки кундан сўнг пўчоқ аралашиб кетади.

Танани чиниқтириш учун

Танани касалликлардан сақлаш мақсадида чиниқтириш учун эрталаб 1 стакан сувга 1-2 ошқошиқ олма сиркаси аралаштириб ичиш тавсия этилади. Тушлик вақтида – 2 ошқошиқ олма сиркаси ва асал қўшилган 1 стакан сув ичиш керак. Кечки овқатда ҳам шунақа аралашма ичилади.

СУВ – БУ ҲАЁТ

Энг ажойиб модда

Поль Брэгг бизга берилган неъматлар ичида энг шифобахш, энг қимматли неъмат – оддий сув деб ҳисоблаган. Инсон ҳар куни 2-3 литр сувни ўз ҳолича, бошқа ичимликлар сифатида ёки овқат билан бирга истеъмол қилади. Аммо биз истеъмол қиладиган сув танамизга қай даражада фойдали? Ҳа, сув – бу ажойиб шифобахш модда, фақат ундан "тўғри" фойдаланилса, яъни тоза, табиий равишда ишлатилса. Биз ҳар куни ичадиган суюқликлар танамиз қониқадиган даражада деб бўлмайди. Кўпчилик кишилар шаҳарларда яшашади, демак, водопровод орқали келадиган сувни ичишади. Кўп ҳолатларда, аниқроғи, одатда 90 фоиз ҳолатда бу сувни тоза деб бўлмайди. Албатта, у шифокорлар томонидан қўйилган талабларга жавоб беради, аммо у инсонларнинг табиий эҳтиёжларини қондира оладими?

Ҳаттоки сувга экологик салбий омиллар таъсир кўрсатилмайдиган ҳудудларда ҳам у инсон саломатлиги учун энг биринчи навбатда ўзининг қаттиқлиги билан хавфли бўлиши мумкин. Брэгг ўзининг изланишларида сувнинг кимёвий таркиби инсон саломатлигига қай даражада зарар қилиши мумкинлигини яққол кўрсатиб берган, бундай сув қон томирлар деворларининг оҳақ билан қопланишига олиб келади. Аммо шунга қарамай, сув аввал ҳам, ҳозир ҳам, бундан кейин ҳам ер юзида ҳаётнинг асосий манбаи бўлиб қолаверади. Бу ҳақиқатдан ҳам ғаройиб модда. Унинг фойда келтириши учун эса хусусиятлари билан танишиш ва ичиш учун керакли сувни танлай билиш зарур. Моддий тузилишига кўра коинотда сувнинг бирор-бир ўхшаши йўқ. Унинг кўпгина хусусиятлари ғайритабиий ва олимлар ҳанузгача унинг ҳамма хусусиятларини ўрганиб бўлмаган. Ҳар йили бу борада янгидан-янги кашфиётлар қилинади. Сувнинг сиртида таранглик кучи; товушнинг тарқалиш тезлиги (ҳаводаги товуш тезлигидан деярли 6 баробар кўп!); буғ ҳосил қилиш иссиқлиги; қайнаш ҳамда музлаш ҳарорати ва кўплаб бошқа хусусиятлари бор.

Сув – ажойиб кимёвий реагент. Танамизда рўй берадиган деярли ҳамма кимёвий реакцияда у иштирок этади. Қоннинг асосий ташкил этувчиси сифатида сув барча тўқималарни бирлаштириб, ягона танани ташкил этиб туради. Бундан ташқари, инсон танасининг сувли структураси худди бармоқларнинг учи каби бир-бирига ўхшамайди. Сувнинг сифати қоннинг сифатини ташкил қилади, оксидланиш-қайтарилиш жараёнига таъсир кўрсатади. Инсон физиологияси тўлалигича сувга боғлиқ, шунинг учун бизнинг танамиз қандай бўлмасин, захирадаги суюқликни сақлаш ва тўғри тақсимлашга интилади. Сув етишмаганда унинг захираси фақат шу вақтда яшаш учун муҳим зарурий аъзо ва тизимларга етказиб берилади.

Танамиздаги оқсил ва ферментлар ёпишқоқлик кам бўлган муҳитда, яъни сув билан тўйинган суюқлик муҳитида самарали ишлайди. Ҳужайралар суюқлиги камайиши билан у қалинроқ, қайишқоқ бўлиб қолади ва биокимёвий жараёнлардаги асосий катализаторларнинг самарадорлиги бир неча бор камаяди. Ҳужайралар ичидаги сувнинг камайиши ҳужайра ичидаги барча бўлиниш ва синтезланиш жараёнларининг кескин асталашишига олиб келади. Сувнинг камайиши оқибатида кўплаб оқсил ва ферментларнинг тузилиши ўзгаришига, шунингдек, уларнинг иш қобилиятини йўқотишига олиб келади. Мия 85% сувдан иборат, шунинг учун у сувсизликка жуда сезгир. Бу миқдордаги сувнинг ҳатто 1 фоизи йўқотилса ҳам, унинг ҳужайралари ҳалок бўлишига олиб келади. Тана орқа мия суюқлигини ишлаб чиқариши учун мияга сув етарли даражада келиб туриши зарур. Ҳатто бутун тана сув етишмаслигини бошидан кечираётган вақтда ҳам мия бошқа тизим ва аъзоларга сув бермаслик эвазига ўзига керакли миқдордаги сувни қабул қилади. Қаттиқ сувсизланганда мия ва асаб тизими тиклаб бўлмайдиган ҳолатга тушади, тез орада нобуд бўлади.

Қариш – бу тўлиғича суюқлик йўқотиш билан боғлиқ жараён.

Буюк Британияда ўтказилган изланишлар кекса ёшли кишиларнинг ёшларга нисбатан чанқоқни камроқ ҳис қилишларини кўрсатди. Кўрсаткичлар (қон таҳлили) тананинг кучли даражадаги сувсизланишини кўрсатиб турса ҳам, тажрибада қатнашган кексалар умуман сув ичиш истагини билдиришмаган.

1985 йилда Англиянинг тиббиётга оид машҳур журнали "Bancel" кекса кишилар танасида 3,5 литрдан 6 литргача суюқлик йўқотиш бўлиши ҳақида мақола эълон қилди!

Бу тажриба Поль Брэггнинг сувнинг инсон танасидаги ўрни ҳақидаги изланишларини эълон қилдирганидан сўнг ўтказилди. У ўша вақтдаёқ сув етишмаслиги кишиларнинг эрта қариш сабабларидан бири эканлигини эътироф этганди. Шу сабабли узоқ вақт саломат ҳаёт кечириш учун етарли даражада сув ичиш зарур.