Сармоядор

14

Заём билан бўлган операциядан сўнг “Каупервуд энд Компани” фирмасининг раҳбари бўлган Фрэнк Каупервуднинг мартабаси ошиши охир-оқибат маънавий, молиявий ва бошқа кўп масалаларда унга катта таъсир қилган одам билан учрашувига олиб келди. Бу бошқа бировларнинг қўлида ўйинчоқ бўлган, айнан ўз иродасизлиги сабаб муҳим шахсга айланган, шаҳарнинг янги ғазначиси Жорж Стинер эди. Бу ўринга ўтгунига қадар жаноб Стинер кўчмас мулклар сотиш бўйича комиссионер ва майда суғурта агенти бўлиб ишларди. Бу турдаги ҳеч узоқни кўра билмайдиган, ақли ҳам жуда кучли эмас, ташаббускор бўлмаган, ҳеч қандай иқтидори ҳам йўқ бундай кимсалар ҳар қадамда минглаб учрайди. Бутун ҳаёти давомида у бирорта ҳам янги фикр айтмаган. Тўғри, ҳеч ким уни ёмон одам деб айтолмасди. Ташқи кўринишидан у қандайдир зерикарли, тунд кўринар, бироқ бунинг сабаби фақат сирти эмас, ички дунёси ҳам эди. Ҳаворанг-кулранг, доим сувланиб турадиган кўзлар, сийрак сариқ сочи, юпқа, ҳиссиз лаблар.

Стинернинг бўйи баландгина бўлиб, деярли олти фут чиқар, елкадор, бироқ қандайдир қўполроқ эди. Унинг бироз букчайиб юриш одати бўлиб, салгина қорин ҳам қўйганди. Унинг нутқи одатда газеталардаги ва калтабин гаплардан, тижоратдаги ғийбатлардан иборат эди. Танишлари ва қўни-қўшнилари унга ёмон муносабатда эмасди. Уни виждонли ва кўнгилчан деб ҳисоблашарди, аслида ўзи шундай ҳам эди. Унинг хотини ва тўртта боласи ҳам одатда шундай одамларнинг хотини ва болалари каби эди.

Бироқ шуларнинг барига қарамай – сиёсий нуқтаи назардан, айнан шу, ярим асрдан бери Филадельфияда тажриба қилиниб келинаётган маълум сиёсий усуллар сабаб Жорж Стинер вақтинча халқнинг диққат марказида бўлиб қолганди. Биринчидан, Жорж Стинернинг қарашлари ҳукмрон партия қарашлари билан бир хил эди; шаҳар кенгаши аъзолари ва Стинернинг округидаги корчалонлар уни вафодор, бунинг устига, сайловолди кампанияси пайтида овоз йиғишда жуда фойдали бўлган одам сифатида билишарди. Иккинчидан, у нотиқ сифатида ҳеч нарсага арзимаса-да – чунки у ўзича бирорта ҳам фикр айта олмасди, уни баққоллар, темирчи ёки қассобларнинг кайфиятларини билиш учун юбориш мумкин эди: у ҳамма билан дўстлашиб кета олар ва натижада сайлов натижалари ҳақида аниқ бир хулосани айтиши мумкин эди. Бундан ташқари, унга бир нечта сийқаси чиққан “Республика партияси (эндигина ташкил топган, бироқ аллақачон Филадельфия ҳукумати тепасида турган партия) сизнинг овозингизга муҳтож, штатга бу муттаҳамдемократлар раҳбарлик қилишига йўл қўйиб бўлмайди” каби иборани “ўргатиб қўйиш” мумкин эди, у ҳар куни мана шу жумлалардан фойдаланарди. Нега йўл қўйиб бўлмаслигини Стинернинг ўзи ҳам тушунтириб бера олмасди. Улар қулчиликни ҳимоя қилишади. Улар савдосотиқ озодлиги учун курашишади. Бунинг эса Филадельфия шаҳри ижро ва молия органларига ҳеч қандай алоқаси йўқлиги ҳеч қачон унинг хаёлига ҳам келмасди. Бу ишларда демократлар айбдорми, айбдор эмасми – бундан нима ўзгарарди?

У пайтларда шаҳарнинг сиёсий тақдирини Қўшма Штатлар сенатори Марк Симпсон деган одам, Қўшма Штатлар сенатори Эдвард Мэлия Батлер ва кўмир сотувчи бой савдогар ҳамда молия дунёсидаги корчалонлардан бири Ҳенри Молленхауэрлар бошқарарди. Уларнинг бутун бир айғоқчилар штати, югурдаклари, гап ташувчилари ва ўзи қўйган “қўғирчоқ”лари бор эди. Стинер ҳам шу одамлар сирасидан бўлиб, сиёсий фитналарнинг овозсиз ишлайдиган машиналаридаги кичкинагина ғилдирак эди, холос.

Бу каби одам бошқа шаҳарда ғазначи бўла олиши амри маҳол эди, бироқ Филадельфия аҳолиси ўзларининг кундалик ишларидан бошқа ҳамма нарсага бепарво қараши билан ажралиб турарди. Аҳолининг катта қисмида, баъзи истисноларни олмаганда, сиёсий қараш деган нарсанинг ўзи йўқ эди. Сиёсат бутунлай нияти бузуқ ишбилармонлар қўлига бериб қўйилганди. Мансаблар кўрсатган хизматлари учун у ёки бу шахслар, у ёки бу гуруҳлар ўртасида тақсимланарди. Бундай “сиёсат” қандай тугашини ким биларди дейсиз!

Хуллас, вақт ўтиши билан аввалига муниципалитет аъзоси, кейин ўз округининг корчалонларидан бири ва ниҳоят, муниципалитет раиси, шахсий ҳаётда эса тош кони ва ғишт заводининг эгаси бўлган Эдвард Стробикнинг кўзи олдида Жорж Стинер муҳим шахсга айлана борди. Стробикнинг ўзи эса бу сиёсий раҳнамоларнинг энг ашаддий ва кучлиси бўлган Ҳенри Молленхауэрнинг югурдаги эди. Молленхауэр муниципалитетдан ўзи учун нимадир ундирмоқчи бўлса, Стробик унинг учун ишончли қурол бўлиб хизмат қиларди. Молленхауэрнинг кўрсатмасига биноан Стинер муниципалитетга сайланган, кимга овоз бериш буюрилса, сўзсиз ўшанга овоз берадиган бўлгани учун уни йўллар бошқармасига бошлиқ ёрдамчиси этиб қўйишганди. Бу ерда у Эдвард Мэлия Батлернинг назарига тушди ва унга майда-чуйдаларда ёрдам бериб юрди. Бироз вақт ўтиб эса Батлер бошчилигидаги республика партияси сиёсий қўмитаси шаҳар ғазначиси ўрнига юмшоқ табиатли, гапга қулоқ тутадиган ва айни пайтда содиқ одам керак, деб топди ва шундай қилиб Стинернинг номи сайлов бюллетени рўйхатига тушиб қолди.

Жорж Стинер ҳисобчи сифатида кучли бўлса-да, молия масалаларида анча оқсарди; бироқ ҳамма нарсага қодир бўлган триумвират қўлидаги қурол бўлган юрисконсульт Риган истаган пайтда унга фойдали маслаҳат бера олмайдими? Албатта, беради.

Шундай қилиб, Стинернинг номзодини ўтказиш қийин кечмади. Номзодлар рўйхатига тушишнинг ўзиёқ сайланиш билан тенг эди. Ва Филадельфияга авваламбор ҳаққоний бошқарув кераклиги ҳақида бир неча ҳафта давомида саёз гаплар билан чиқиш қилганидан сўнг Стинерни расмий равишда юқоридаги лавозимга тасдиқлашди. Шу билан иш битди.

Агар Филадельфия, ўша пайтда бошқа бирор шаҳарда бўлгани каби молия тизими ёки тўғрироғи, бундай тизимнинг ўзи йўқлигидан азоб чекмаётган бўлганида, Жорж Стинернинг бошқарувчилик ва молия масалаларидаги қобилияти бу ўринга қанчалик мос келиш-келмаслигида аҳамиятсиз бўларди. Гап шундаки, солиқ бошқармаси ва ғазначисига шаҳарга тегишли бўлган мулкни шаҳардан ташқаридаги сейфларда сақлаш ҳуқуқи бериларди, айни пайтда эса бу пуллар шаҳарга фойда олиб келиши кераклигини улардан ҳеч ким талаб ҳам қилмасди. Айтиб ўтилган юқоридаги шахсларга улар бу жойдан кетган тақдирларида, фақат асосий капитални қайтариш мажбурияти юкланарди. Шу йўл билан тўпланган ёки бошқа бир манбадан олинган маблағлар шаҳар ғазначилигида сақланиши кераклиги ҳеч қаерда қайд этилмаганди. Бу пулларни кўпайтиришга сарф қилиш, банкларга депозитга қўйиш ёки шахсий корхоналарни таъминлаш учун ишлатиш мумкин бўлиб, фақат асосий капитал қайтарилса кифоя эди. Албатта, бундай молиявий сиёсат расман тасдиқланмаган, бироқ бу ҳақда ҳамма сиёсий гуруҳлар, матбуот ва йирик финансистлар ҳам билишарди. Бунга нуқта қўйишга қандай эришиш мумкин эди?

Эдвард Мэлия Батлер билан иш борасида ҳамкорлик қила бошлаган Каупервуд беихтиёр ва ўзи англамаган ҳолда ножўя, тубан ишларга аралашиб қолганди. Етти йил бурун “Тай энд Компани” идорасидан кета туриб, у ўзига ортиқ биржа ўйинларида қатнашмасликка сўз берганди. Эндиликда эса у яна шу ишга – фақат олдингидан ҳам қизғинроқ берилган, чунки у энди ўзи учун эмас, “Каупервуд энд Компани” учун ишлар ва ўзининг янги мижозлари – хизматига борган сари кўпроқ мурожаат қилаётганларнинг талабларини қондириш истагида ёнарди. Бу одамларнинг ҳаммасида, оз бўлса-да, пуллари бор эди. Уларнинг бари пинҳона ахборотларга эга бўлиб, улар Каупервуднинг номи кўплаб сиёсат арбобларига маълумлиги ва ишонса бўладиган одам бўлгани учун унга гаровга у ёки бу акцияларни сотиб олишни топширишарди. Ҳа, у чиндан ҳам шундай эди. Шу пайтга қадар у биржада чайқовчилик қилмаган ва ўз ҳисобига ўйнамаганди. У ҳатто кўп ҳолларда шу йиллар давомида ўз олдига қўйган қоида – бировларнинг вазифаларинигина бажариш билан қатъий чекланиб, бирор марта ҳам биржада ўз номидан чиқмагани учун ўзини овутиб келарди. Мана энди, унинг олдига аслида биржа ўйинидан ҳеч фарқи бўлмаса-да, бироқ бир хил бўлмаган таклиф билан Жорж Стинернинг ўзи келибди.

Шу ерда изоҳлаб кетиш лозимки, Фуқаролар урушидан анча бурун ва уруш даврида Филадельфия ғазнасида нақд маблағ бўлмаган пайтда шаҳар мажбуриятлари деб аталадиган, бошқачасига йилига олти фоиз ҳисобидан, муддати баъзан бир ойда, баъзан уч, баъзан олти ойда тугайдиган векселларни чиқариш йўлга қўйилганди. Векселларнинг муддати маблағнинг миқдори ва ғазначининг фикрича, шаҳар мажбуриятларни қачон сотиб олиб, уларни ёпишига боғлиқ бўлиб, бу майда савдогарлар ва йирик пудратчилар билан ҳисоб-китоб қилишнинг одатдаги усули эди. Бироқ шаҳар идораларини таъминловчиларга нақд пул керак бўлиб қолган тақдирда йирик пудратчилар кутиш ва белгиланган муддат ўтгунига қадар ушлаб туриш имкониятлари бўлган ҳолда одатда бу векселларни юзига тўқсондан ҳисоблашни кўзда тутишлари керак бўларди. Албатта, бу турдаги тизим майда савдогарлар учун зиён келтирса-да, йирик пудратчилар ва банкир идоралари учун фойдали эди, чунки шаҳар бу мажбуриятлар бўйича ўз вақтида тўлашига шубҳа бўлиши мумкин эмасди, уларнинг мутлақ ишончли тарзда йилига олти фоизи энг яхши таклиф эди. Банклар ва даллоллар агар кутиб туришга имкониятлари бўлса, майда савдогарлардан бир долларга тўқсон цент ҳисобида мажбуриятларни сотиб олиб, охир-оқибат катта фойда қилар эдилар.

Шаҳар ғазначиси аввалига ўз ватандошларидан кимнидир зиёнга киритгиси келмади – эҳтимол, ўша пайтда ғазначиликда чиндан ҳам тўлаш учун нақд пул бўлмаган. Бироқ кейин бу мажбуриятларнинг чиқарилиши ўзини оқламади, чунки шаҳар хўжалигини тежамлироқ олиб бориш мумкин эди. Бироқ бу пайтга келиб мажбуриятлар – буни бемалол тасаввур қилиш мумкин – маклерлик идоралари, банкирлар ва йирик чайқовчилар учун катта фойда олиш манбаига айланиб қолганди ва шунинг учун шаҳар молия сиёсати уларнинг чиқарилишини албатта кўзда тутарди. Бироқ бу нарсанинг орқа томони ҳам бор эди. Вужудга келган шароитдан фойдаланиш учун қўлида мажбурият бўлган йирик банкирннг “ўз одами” ҳам бўлиши керак эди, яъни у шаҳарнинг сиёсатдон корчалонлари билан яхши муносабатда бўлиши талаб қилинарди. Акс ҳолда, у нақд пулга муҳтож бўлиб, ўз мажбуриятлари билан шаҳар ғазначисининг олдига келганида, ҳисоб-китоб қилишнинг имкони бўлмай қоларди. Бироқ у мажбуриятларни ҳукмронлик қилаётган нияти бузуқ бирор банкир ёки маклерга берса, унда бошқа гап! Шаҳар ғазначилиги уларни тўлаш учун дарров маблағ топа оларди. Ёки агар, албатта, “ўзига тегишли” маклер ёки банкир бунга рози бўлса, уч ойга берилган ва сотиб олиниши керак бўлган векселларнинг муддати яна кўп йилларга чўзилар ва улар бўйича илгаригидек йилига олти фоиз тўланарди.

Шаҳар кассасининг сирли ва жиноий равишда талон-торож қилиниши шундай давом этарди. “Пул йўқ!” – бу формула ҳамма фирибгарликларни яшириб турарди. Кенг омма ҳеч нарса билмасди. Қаердан ҳам билсин? Газеталарнинг кўплари ҳукмронлик қилаётган корчалонлар қўлида бўлгани учун етарлича зийракликни намоён қилишмасди. Қай даражада бўлса ҳам сиёсий нуфузи бор одамлар орасида бу суиистеъмол қилишларга қарши курашувчилар чиқмаётганди. Уруш даврида шаҳар мажбуриятларининг йилига олти фоизли қопланмаган умумий қиймати икки миллиондан ошиб кетиб, жанжал чиқиши эҳтимоли юзага келди. Бундан ташқари, омонатчилардан баъзилари пулларини қайтаришларини талаб қила бошлашди. Ва ана шу муддати ўтган қарздорликни қоплаш ҳамда “ёпиқ қозон ёпиқлигича қолиши” учун шаҳар маъмурияти номинали юз доллар бўлган фоизли сертификатлар кўринишидаги қарийб икки миллионлик (маблағнинг аниқ суммаси талаб қилинмасди) заём чиқаришга қарор қилди, бу сертификатларни қисмларга бўлиб, олти ойдан кейин, ўн икки ва ўн саккиз ойдан кейин сотиб олиш мумкин бўларди. Сотиб олиш учун амортизация фонди ажратилган сертификатлар очиқ савдога қўйган, улардан тушган пулларга эса муддати аллақачон ўтиб кетган ва сўнгги пайтларда ҳар хил ғийбатларга сабаб бўлган мажбуриятларни сотиб олиш кўзда тутилганди.

Бу комбинациядан мақсад биридан олиб иккинчисига тўлаш экани очиқ-ойдин кўриниб турарди. Аслида эса муддати ўтган мажбуриятларни пул тўлаб қайтариб олиш тўғрисида гап бўлиши ҳам мумкин эмасди. Асосий режа ўша гуруҳдаги финансистларнинг ўзлари шаҳар ғаз насини талон-торож қила олишларига қаратилганди: сертификатлар “керак одамларга” шаҳарнинг қарзини тўлашга лаёқати пастлигидан улар очиқ бозорда кетмаслигини рўкач қилиб, юзи тўқсон доллардан ва ҳатто ундан арзонроққа сотилаётганди. Қисман шундай ҳам эди. Уруш эндигина тугаган, пулнинг қадри баланд эди. Капиталистлар, агар уларга шаҳар заёми сертификатлари тўқсон доллардан берилмаса, қаердан бўлса ҳам юқори фоиз олишлари мумкин эди. Бироқ шаҳар маъмурияти билан боғлиқ бўлмаган ва унинг фаолиятига эҳтиёткорлик билан муносабатда бўладиган бир гуруҳ сиёсатдонлар ва бир қатор газета ва сиёсатдан йироқ турадиган баъзи финансистлар мамлакатдаги ватанпарварлик туйғулари таъсири остида заёмни ўз номиал қийматида тарқатишни талаб қилишаётганди. Шунинг учун ҳам уни чиқариш тўғрисидаги қарорга керакли пункт қўшишга тўғри келди.

Ўз-ўзидан кўриниб турибдики, бу ҳолат сиёсатчилар ва молия вакилларининг заём облигацияларини тўқсон доллардан олишга умид қилиб тузган махфий келишувларини йўққа чиқарарди. Энди улар қандай қилиб бўлса ҳам шаҳарнинг муддати ўтиб кетган мажбуриятларида ушланиб қолган ўз пулларини чиқариб олишлари керак эди. Биргина йўл – биржанинг ҳамма сир-асрорини тушунадиган маклер топиш лозим бўларди. Бу маклер янги шаҳар заёмини тарқатишда уни фойдали пул тикиш йўли деб кўрсатиб, ташқарида шу йўл билан сертификатларнинг донасини юз доллардан сотган бўларди. Келажакда заёмнинг нархи тушиб кетган тақдирда – шундай бўлиши турган гап эди – улар хоҳлаганларича сертификат сотиб олишлари ва қулай шароит туғилиши билан уларни шаҳарга ўз номинал нархида тўлашлари мумкин бўларди.

Айни шу пайтда шаҳар ғазначиси ўрнига ўтирган ва бундай мураккаб муаммони ечиш учун етарли қобилиятга эга бўлмаган Жорж Стинер жуда қаттиқ хавотирга тушиб қолди. Эски шаҳар сертификатларининг кўпи қўлида бўлган ва энди уларни кўп нарсалар ваъда қилаётган Ғарб корхоналарига тикиш учун ўз пулларини олмоқчи бўлаётган Ҳенри Молленхауэр Стинер ва шаҳар мэрининг олдига келиб кетди. Симпсон ва Батлер билан бирга у ҳам “катта учлик” гуруҳи ичида эди.

– Мен бу муддати ўтган мажбуриятлар билан тўлган вазиятдан чиқиб кетиш вақти келди деб ҳисоблайман, – деди Молленхауэр. – Менда уларнинг жуда катта нарх турадиган сони тўпланиб қолган, бошқаларда ҳам шундай. Биз қачондан бери индамай шаҳарга ёрдам бериб келдик, бироқ энди ҳаракат қилиш керак. Жаноб Батлер ва жаноб Симпсонлар ҳам шу фикрда. Янги заёмнинг сертификатларини фонд биржасида айлантиришга қўйиб, шу йўл билан пулларни реализация қилса бўлмайдими? Уста маклер бўлса, уларни паритет бараваригача кўтара олган бўларди.

Жорж Стинер Молленхауэрнинг бу ташрифидан жуда хурсанд бўлиб кетганди. Молленхауэр одамлар орасида кўп кўринавермас ва агар шундай қиладиган бўлса, ўзини шунга яраша тутарди. У энди шаҳар мэриникида ҳам, шаҳар кенгаши раисиникида ҳам бўлиб, улар билан суҳбатда худди Стинер билан бўлгандек, ўзини жуда баланд тутарди. Ахир улар Молленхауэр учун шунчаки югурдак боладек эди-да!

Молленхауэрнинг нега Стинерга қизиқиб қолгани ва уникига ташрифи, ғазначининг бундан кейинги ҳаракатлари қандай катта аҳамиятга эгалигини тушуниб олиш учун озгина олдинги сиёсий шароитга назар солиш керак бўлади. Жорж Стинер қай бир даражада ўзининг малайи, ҳомийлиги остидаги одам бўлса-да, Молленхауэр уни яқиндан билмасди. Тўғри, у Стинерни илгари бир неча марта кўрган ва у ҳақида эшитган, яқинлари уни “ажойиб йигит”, ҳеч қачон айтилмаган нарсани қилмайди, ҳеч кимга зарари тегмайди, деб ишонтирганларидан кейингина уни номзодлар рўйхатига киритишга рози бўлганди. Мол ленхауэр илгари бошқа маҳаллий бошқарувлар пайтида ҳам шаҳар ғазначиси билан алоқада бўлиб турар, бироқ бу ишни шунчалик эҳтиёткорлик билан қилардики, бундан ҳеч ким хабар топмасди. Бу одам сиёсат борасида ҳам, молия дунёсида ҳам кўзга кўринган шахс эди. Шунга қарамай, Батлер бўлмаса, Симпсон ўйлаб чиққан режа – сиёсат ва тижорат дунёсидаги сохта шахслар ёрдамида шаҳар ғазначилигидан секингина, ҳеч қандай жанжалларсиз иложи бор нарсанинг ҳаммасини суғуриб олиш режаси – уни сира хижолатга солмаганди.

Шундай қилиб, биз ҳозир тасвирлаётган воқеалардан бир неча йил бурун шу мақсадда шаҳар кенгаши раиси Эдвард Стробик, ўша пайтдаги шаҳар мэри Эйса Конклин, муниципалитет аъзолари – Томас Уайкрофт, Жейкоб Хармон ва бошқа кўплаб одамлардан иборат алоҳида агентура ташкил қилинганди. Бу одамлар ҳар хил сохта номлар остида шаҳар хўжалиги учун керак бўладиган ҳамма нарса: тахталар, тош, темир, пўлат, цемент ва бошқа нарсалар билан савдо қиладиган – бу қалбаки номлар ортида турганлар учун албатта катта фойда келтирадиган бир қатор фирмалар ташкил қилишганди. Бу фирмалар шаҳарни виждонли ва ҳалол таъминотчилар қидириш муаммосидан озод қилганди.

Каупервуд ҳақидаги ҳикоямизнинг давоми шу “фирмалар”нинг камида учтаси билан боғлиқ бўлгани учун уларнинг фаолияти ҳақида қисқагина тўхталиш керак бўлади. Уларни Молленхауэрнинг ишчан гумашталаридан бири бўлган Эдвард Стробик бошқарарди. У ўттиз беш ёшлардаги озғиндан келган, соч-кўзи қора, мўйловли эркак эди. У олифтагарчилик билан жимжимадор кийинарди – йўл-йўл шим, оппоқ жилет, қора визитка ва ипак цилиндр. Ўта қийқириқ фасондаги безакли ботинкаси доим ялтирагудек тоза бўларди. Ўта озодалиги учун унга “олифта“ деб лақаб қўйишганди. Шунга қарамай, бу одам яхшигина иқтидорли бўлиб, кўплар яхши кўрарди. Ҳамкасблари жаноб Томас ва Хармонларнинг ташқи кўриниши унингчалик хушбичим ва ярақлаган эмасди. Жамоат ичида ҳаммани зериктириб қўядиган Хармон молия масалаларини яхши тушунарди. Узун бўйли ва сариқдан келган, кўзлари жигарранг, кўринишидан дилгирликка мойил бўлган бу одам ўзига яраша ақлли бўлиб, унча катта бўлмаган кўламдаги ва жиноят кодекси нуқтаи назаридан хавфсиз бўлган исталган қаллобликни қилишга тайёр эди. У жуда ҳам айёр эмас, бироқ қандай йўл билан бўлса-да, юқори лавозимга интиларди.

Бу фойдали, лекин жуда ҳам обрўли бўлмаган триумвиратнинг охирги аъзоси Томас Уайкрофт баланд бўйли, қотмадан келган, кўкарган юзлари бужмайган ва кўзлари ичига ботиб кетган бўлиб, бечораҳол кўринишига қарамай, жуда ақлли эди. Касби аслида металл қуювчи бўлган бу одам худди Стинер каби сиёсий арбоблар сафига тасодифан кириб қолган, чунки ўзини фойдали қилиб кўрсата олганди. Қуйида энди айтиб ўтиладиган, Стробик бошчилик қиладиган триумвиратнинг ҳар хил ва ўзига хос ишларида иштирок этиб, у бироз мол-дунё тўплай олишга ҳам эришганди.

Молленхауэрнинг қўл остидагилар ташкил қилган фирмалар ҳали муниципалитетнинг эски таркиби бўлган пайтдаёқ гўшт, қурилиш материаллари, фонарь устунлари, шағал – хуллас, шаҳар хўжалигига керак бўладиган ҳамма нарса билан савдо қилишарди. Шаҳар томонидан топширилган пудратни йўқ қилиб бўлмайди, бироқ уни олиш учун аввал шаҳар ўз-ўзини бошқарув аъзоларидан кимларнингдир оғзини мойлаш зарур, бунинг учун эса пул керак. Молларни сўйиш ёки фонарь устунларини қуйиш билан фирманинг ўзи шуғулланиши шарт эмас. У фақат шу ишни ташкиллаштириши, савдо патентини олиши, шаҳар ўзини ўзи бошқарув идорасидан етказиб бериш учун пудрат олишлари (бу ҳақда, албатта, Стробик, Хармон ва Уайкрофтлар ғамхўрлик қилишади), кейин эса пудратни ўртада турган фирмага фойданинг келишилган қисмини ажратиб, етказиб берадиган кушхона ёки металл заводи раҳбарларига ишониб топширишлари мумкин. Ўз навбатида, бу улуш бўлинади ва қисман Молленхауэр ва Симпсонларга улар бошқарадиган сиёсий клуб ёки бошқармага ихтиёрий равишда қилинаётган хайр-эҳсон сифатида тақдим этилади.

Бу ишларнинг ҳаммаси оддийгина ва маълум даражада қонуний қилиб бажариларди. Кушхона ёки металл заводининг эгалари ўзлари пудратга эриша олишлари мумкинлиги тўғрисида орзу ҳам қила олмасди. Айни пайтда шаҳар кассасига раҳбарлик қилаётган ва кушхона ёки металл заводи эгасига керакли зарур миқдордаги пулларни етказиб бериш ёки пудратни бажаришни таъминлаш учун фоиз ҳисобига қарзга пул берадиган Стинерми ёки бошқа бировми, нафақат ўз чўнтагига соладиган бир-икки фоизни (ундан олдингилар ҳам шундай қилишарди), балки фойдадан ҳам яхшигина улушини олишарди. Стинерга ёрдамчи қилиб мўмингина ва сир сақлай оладиган “ўз одамларини” тавсия қилишганди. Стробик, Хармон ва Уайкрофтлар Молленхауэр учун ишлаб, вақти-вақти билан шаҳар маблағидан ажратилган пулларни лозим бўлмаган жойга сарфлашларининг ғазначи учун иссиғ-совуғи йўқ эди. Унинг вазифаси уларга пул қарз бериш эди.

Нима бўлганда ҳам, ишлар давом этаётганди. Жорж Стинер шаҳар ғазначилигига номзодликка мўлжалланганидан анча илгарироқ унинг шу мансабга ўтиришига кафил бўлган одамлардан бири Стробик (бу ўз-ўзидан қонунга хилоф эди, чунки Пенсильвания штати конституциясига кўра бирорта ҳам расмий шахс бошқасига кафил бўла олмасди) унга сайланишига қарашиб юборган одамлар ундан қонунга зид ҳеч нарса талаб қилмасликларини, бироқ у бу одамларнинг айтганларини қилиши, шаҳар бюджетининг ошириб юборилишига қаршилик кўрсатмаслиги, хуллас, ўзини боқаётган қўлни тишламаслиги кераклигига шама қилиб қўйганди. Ва бундан ҳам тушунарлироқ қилиб, бу мансабга ўтириши билан унга ҳам нимадир тегишини билдиришганди.

Юқорида айтиб ўтилганидек, Стинер бир умр қашшоқликда яшаганди. У суғурта ишлари ва кўчмас мулк олди-сотдиси бўйича агент бўла туриб, зўрға кун кўраётганда сиёсат билан шуғулланаётганлар моддий жиҳатдан ўсиб бораётганини кўриб турарди. Сиёсатдонларнинг малайи сифатида унинг зиммасига жуда оғир ишлар юкланганди. Бошқа сиёсий арбоблар шаҳарнинг янги ҳудудларида ажойиб уйлар сотиб олган, Нью-Йорк, Ҳаррисберг ёки Вашингтонга дам олиб келишарди. Ёз фаслида улар ўз аёллари ёки жазманлари билан шаҳар ташқарисидаги меҳмонхоналарда ҳордиқ чиқаришар, унга эса омади чопган одамлар доирасига киришга ҳамон йўл йўқ эди. Табиийки, берилган ҳамма ваъдалар унга ёқди ва у ҳаракат қилаётганидан хурсанд эди. Ниҳоят у ҳам фаровон ҳаётга эришади!

Молленхауэр уникига келиб, шаҳар заёмлари сертификатлари курсини паритетгача кўтариш кераклиги тўғрисида гапирганида (Молленхауэрнинг Стробик ҳамда бошқалар орқали ғазначи билан бўлган муносабатларига бу суҳбатнинг тегишли жойи бўлмаса-да) Стинер хўжайиннинг буйруқ оҳангини эшитибоқ, ўзининг сиёсий лаганбардор эканига имзо қўйишга шошилди ва тўлиқроқ маълумот олиш учун Стробикнинг олдига югурди.

– Менинг ўрнимда сиз нима қилган бўлардингиз? – сўради у Молленхауэр ғазначининг олдига борганидан аллақачон хабар топган, бироқ унинг ўзи бу ҳақда гап очишини кутиб ўтирган Стробикдан. – Жаноб Молленхауэр заём биржада юришини ва паритетгача кўтарилишини, яъни сертификати юз доллардан кетиши тўғрисидаги истагини билдирди!

На Стробик, на Хармон ва на Уайкрофт очиқ бозорда тўқсон доллардан баҳоланадиган шаҳар заёмлари сер тификатлари қандай қилиб биржада юз доллардан сотилишини билмасди, бироқ Молленхауэрнинг котиби Эбнер Сэнгстек Стробикка ёш Каупервуднинг олдига боришни маслаҳат берди: нима бўлганда ҳам Батлернинг ўзи у билан иш қилади, Молленхауэр эса, афтидан, ўзининг шахсий маклерини бу ишга тортишни хоҳламаётган экан, Каупервудга мурожаат қилиб кўрса бўлмайдими?

Фрэнк Каупервуд Жорж Стинернинг қабулига бориш тўғрисида таклиф олганининг сабаби ана шу эди. Ўзини Стинернинг хонасида кўрган ва унинг орқасида Молленхауэр ва Симпсонлар турганидан ҳали бехабар бўлган Фрэнк бу ёноқлари туртиб чиққан, оёғини ғалатироқ босаётган одамни бир кўришдаёқ ғазначининг молия масалаларида ҳали ёш бола эканини тушунди. Эҳ, тўрт йилгина шу одамнинг маслаҳатчиси, ягона маслаҳатчиси бўла олса эди!

– Салом, жаноб Стинер!.. – деди Каупервуд Стинер унга қўлини чўзганида юмшоқ тилёғламалик билан. – Сиз билан танишганимдан жуда хурсандман. Сиз ҳақингизда жуда кўп эшитганман.

Жорж Стинер Каупервудга қийинчилик нимада эканлиги тўғрисида эзмаланиб сўзлай бошлади. Гапни узоқдан бошлаб, дам ўтмай тутилиб, олдинда турган қийинчиликлардан қўрқиб кетаётганини тушунтирди.

– Тушунишимча, асосий вазифа шуки, бу сертификатларнинг нархини оширишга эришиш керак. Мен уларни истаган партияда ва сиз истаганчалик тез муддатда босиб чиқаришим мумкин. Айни пайтда икки юз минг долларли қисқа муддатли мажбуриятларни қоплашга етарли суммани чиқариб олишни хоҳлайман.

Каупервуд ўзини аслида ҳеч қандай касаллиги йўқ, бироқ катта ҳақ эвазига уни эшитиб, тинчлантиришларини хоҳлаётган беморни тинглаётган шифокордек ҳис этаётганди. Фонд биржасининг найранглари унга таниш эди. У заёмларни сотиш таг-туги билан унинг қўлига ўтса, шаҳар учун ҳаракат қилаётганини сир сақлай олса ва ниҳоят, Стинер унинг биржада “буқа” ролида ҳаракат қилишига йўл қўя олса, яъни амортизация фонди учун сертификатларни сотиб олиб, шу пайтнинг ўзида курс кўтарилиши билан эплаб сота олса, у ҳолда энг йирик чиқаришларда ҳам зўр натижаларга эриша олишини жуда яхши биларди. Бироқ у якка ҳолда ҳаракат қилиб, ўз одамларига эга бўлиши керак…

Каупервуднинг миясида эҳтиётсиз биржа корчалонларини қандай қилиб нархни пасайтиришга ўйнашга мажбурлаш режаси туғила бошлади: фақат уларни бу заёмларнинг сертификатлари муомалада исталганича борлиги ва агар улар хоҳлашса, сотиб олишга улгуришлари мумкинлигига ишонтира олса бўлди. Кейин эса улар тушуниб қолишади ва ҳамма сертификатлар Каупервуднинг қўлида эканлигини, уларни олишнинг иложи йўқлигини кўришади! Бироқ у ўз сирини дарров очмайди. Йўқ, ҳеч қанақасига! У сертификатларнинг нархини паритетгача кўтаради, кейин эса уларни сотувга қўяди. Ана ўшанда бу иш орқали пулни супуриб олади!

Каупервуд бу ишларнинг орқасида шаҳар сиёсатининг корчалонлари, Стинернинг ортида эса анча ақлли ва катта аҳамиятга эга бўлган одамлар туришганини жуда яхши тушунадиган даражада ақлли эди. Бироқ нима бўпти? Улар Стинер орқали мурожаат қилиб, қанчалик эҳтиёткорона ва айёрлик билан ҳаракат қилишибди! Балки маҳаллий сиёсатчилар даврасида Каупервуднинг номига эътибор орта бошлагандир?! Бу эса келажакда унга кўп нарсада ёрдам беради.

– Жаноб Стинер, гап бундай, – деди у ғазначининг гапларини эшитиб ва у яқин йилларда шаҳар заёмининг қанча қисмини сотишни хоҳлаётганини билгач. – Мен бу ишни бажаришга бажонидил рози бўламан. Бироқ буларнинг ҳаммасини ўйлаб кўриш учун менга бир-икки кун керак бўлади.

– Албатта, албатта, жаноб Каупервуд, – жавоб берди дарҳол жаноб Стинер. – Шошиладиган жойи йўқ. Фақат бирор қарорга келишингиз билан менга маълум қилинг. Айтганча, сиз қанча комиссия оласиз?

– Жаноб Стинер, биласизми, фонд биржасида биз – маклерлар риоя қилишимиз керак бўлган маълум ставкалар бор. Бу – облигация ёки мажбуриятларнинг номинал қийматининг тўрт фоизи. Тўғри, мен қатор қалбаки битимлар тузишим керак бўлади (қандай битим эканини сизга кейинроқ тушунтириб бераман), бироқ бу гаплар иккимизнинг орамизда қоладиган бўлса, сиздан ҳеч нарса олмайман. Жаноб Стинер, сиз учун қўлимдан келган ҳамма нарсани қиламан, бунга шубҳа қилмасангиз ҳам бўлади. Бироқ бир-икки кун ўйлаб олишимга рухсат берсангиз.

Улар қўл сиқишиб, хайрлашишди: Каупервуд – олдида йирик молиявий операция турганидан мамнун, Стинер эса ишонса бўладиган одам топилганидан хурсанд эди.